 |
| Làng nghề dệt chiếu Cẩm Nê đang bị mai một do quá trình đô thị hóa. Trong ảnh: Nghề dệt chiếu Cẩm Nê tham gia trưng bày tại triển lãm Đà Nẵng xưa và nay. Ảnh: ĐOÀN HẠO LƯƠNG |
Tác động từ quá trình đô thị hóa
Với lịch sử là vùng đất giao thoa văn hóa Việt - Chăm, Đà Nẵng sở hữu nhiều lớp trầm tích văn hóa dân gian đa dạng, từ tín ngưỡng dân gian, lễ hội làng, nghề thủ công truyền thống, nghệ thuật tuồng, bài chòi, dân ca Quảng, đến phong tục cưới hỏi, Tết, giỗ kỵ và cả các hình thức ẩm thực, trò chơi dân gian... Tuy nhiên, trong vài thập niên gần đây, đặc biệt từ khi trở thành đô thị loại 1 và thành phố trực thuộc Trung ương (1997), Đà Nẵng có sự thay đổi mạnh mẽ về cơ cấu dân cư, không gian văn hóa, lối sống và thị hiếu. Điều này dẫn đến có những biến đổi của các loại hình văn hóa dân gian.
Về ẩm thực dân gian, một số món ăn đặc trưng như bánh xèo, mì Quảng, bánh tráng cuốn thịt heo... tồn tại và phát triển trong xu hướng thương mại hóa phục vụ nhu cầu người dân, đặc biệt là du khách trong và ngoài nước. Những loại hình như tuồng, bài chòi, dân ca đang gặp khó khăn trong việc tìm kiếm công chúng mới trong không gian đô thị, khi người trẻ dần xa rời các giá trị nghệ thuật truyền thống. Hiện thành phố chỉ có một điểm tổ chức trò chơi dân gian hô hát bài chòi ở công viên bờ đông chân cầu Rồng vào tối thứ Bảy hằng tuần
Ông Nguyễn Nho Khiêm, Chủ tịch Liên hiệp các hội văn học nghệ thuật thành phố Đà Nẵng, cho rằng văn hóa dân gian là kết tinh của trí tuệ, tâm hồn, thẩm mỹ và tín ngưỡng của cộng đồng cư dân qua nhiều thế hệ. Đó là không gian văn hóa chứa đựng hệ thống tri thức bản địa, truyền thống ứng xử với tự nhiên và xã hội, hệ thống giá trị đạo đức, phong tục, tín ngưỡng, nghi lễ, ngôn ngữ, nghệ thuật truyền miệng, âm nhạc, múa, trò chơi dân gian, kiến trúc dân gian, trang phục, ẩm thực, nghề truyền thống... Tất cả tạo nên nền văn hóa sống động, giàu bản sắc và gắn bó máu thịt với đời sống cộng đồng.
Tuy nhiên, trong bối cảnh toàn cầu hóa và đô thị hóa diễn ra mạnh mẽ như hiện nay, văn hóa dân gian, đặc biệt là trong các đô thị trẻ như Đà Nẵng, đang đứng trước những thách thức không nhỏ như: biến đổi sâu sắc trong lối sống và hệ giá trị; sự xâm lấn của các trào lưu văn hóa hiện đại, nhất là trong giới trẻ; những biểu hiện thương mại hóa và sân khấu hóa các hình thức văn hóa dân gian... Trong khi đó, việc bảo tồn văn hóa dân gian có nhiều nỗ lực và đạt kết quả rõ nét nhưng vẫn chưa tương xứng. Chính vì thế, việc nghiên cứu, nhận diện, đánh giá đúng thực trạng và đề xuất giải pháp khả thi để bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa dân gian trong đời sống đô thị đang là một đòi hỏi cấp thiết.
Nuôi dưỡng và làm mới các giá trị văn hóa dân gian
Văn hóa dân gian không chỉ là “kho báu quá khứ” mà còn là nền tảng cho sáng tạo đương đại và phát triển bền vững. Trong dòng chảy sôi động của đô thị hóa, nếu không có sự chăm sóc và bảo vệ đúng cách, các giá trị quý báu ấy sẽ dần bị lãng quên. Nhưng nếu biết cách khơi gợi, nuôi dưỡng và làm mới, chúng ta sẽ tiếp tục lan tỏa, góp phần làm nên một thành phố Đà Nẵng hiện đại mà vẫn đậm đà bản sắc.
Để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân gian trong đời sống đô thị Đà Nẵng hiện nay, trước mắt, thành phố cần xây dựng cơ sở dữ liệu về di sản văn hóa dân gian, đặc biệt là cần có những công trình sưu tầm, số hóa và nghiên cứu hệ thống các loại hình văn hóa dân gian còn tồn tại ở các quận, huyện để làm nền tảng cho các chính sách bảo tồn. Song song đó, đưa các giá trị văn hóa dân gian vào chương trình giáo dục phổ thông và đại học một cách linh hoạt, qua các môn học tích hợp, hoạt động ngoại khóa, trải nghiệm sáng tạo; đồng thời tái lập các không gian như sân đình, bến nước, chợ quê, nhà cổ... trong các khu đô thị mới để gắn kết cộng đồng và tái hiện văn hóa dân gian trong môi trường đô thị hóa.
Thạc sĩ Nguyễn Thị Kim Bài, Khoa Khoa học xã hội và nhân văn, Đại học Duy Tân, cho biết trong quá trình giảng dạy hai học phần cơ sở văn hóa Việt Nam và Hán Nôm trong du lịch cho sinh viên chuyên ngành văn hóa du lịch, du lịch lữ hành, tiếng Trung du lịch, tiếng Anh biên phiên dịch, truyền thông đa phương tiện, nhà trường áp dụng một số mô hình giảng dạy mới nhằm giúp sinh viên thay đổi nhận thức với văn hóa dân tộc, đặc biệt là văn hóa dân gian Đà Nẵng. “Khi giảng dạy các vấn đề liên quan đến lễ hội, tín ngưỡng, nghệ thuật thanh sắc, nhà truyền thống, chúng tôi lồng ghép giới thiệu văn hóa Đà Nẵng như lễ hội cầu ngư, tín ngưỡng thờ các vị thần trong gia cư người dân Đà Nẵng, nghệ thuật hô hát bài chòi, nhà cổ...
Việc lồng ghép những kiến thức tại thành phố mà sinh viên đang sống và học tập không chỉ khơi gợi sự hứng thú trải nghiệm thực tế mà còn gợi dẫn sự tự ý thức trách nhiệm trước các giá trị văn hóa dân gian của sinh viên”, thạc sĩ Nguyễn Thị Kim Bài chia sẻ. Nhà nghiên cứu Bùi Văn Tiếng, nguyên Chủ tịch Liên hiệp các hội văn học nghệ thuật thành phố, cho rằng giải pháp cơ bản nhất là đầu tư nâng cao chất lượng các giờ dạy học văn hóa dân gian của môn ngữ văn trong trường phổ thông, cũng như phổ cập toàn thành phố sau khi Đà Nẵng hợp nhất tỉnh Quảng Nam là đưa tuồng và bài chòi vào trường học, chứ không phải thí điểm ở trường phổ thông tại một vài quận, huyện như hiện nay.
Bên cạnh thúc đẩy nghệ nhân và cộng đồng dân cư chủ động tham gia vào quá trình bảo tồn, thành phố cần gắn kết văn hóa dân gian với du lịch và sáng tạo nghệ thuật đương đại, trong đó quan tâm chú trọng khai thác các giá trị văn hóa dân gian như một nguồn lực cho công nghiệp văn hóa, du lịch văn hóa nhưng phải bảo đảm tính nguyên bản, tránh làm mất hồn cốt di sản. Đây không chỉ là trách nhiệm với quá khứ, mà còn là đầu tư cho tương lai phát triển bền vững của thành phố Đà Nẵng.
ĐOÀN HẠO LƯƠNG
Nguồn: https://baodanang.vn/xa-hoi/202505/bao-ton-phat-huy-gia-tri-van-hoa-dan-gian-trong-doi-song-do-thi-4007851/
Bình luận (0)