Bí ẩn về Alpha Ursae Majoris: Điểm khởi đầu đặc biệt của chòm sao Bắc Đẩu

(Dân trí) - Đằng sau vẻ ngoài đơn độc ấy là cả một bí ẩn thiên văn học và những câu chuyện văn hóa sâu sắc.

Alpha Ursae Majoris nằm cách Trái Đất khoảng 123 năm ánh sáng (Ảnh: OSR).

Từ "chỉ dấu" phương Bắc đến chứng nhân lịch sử

Alpha Ursae Majoris (Dubhe), một phần của chòm sao Bắc Đẩu (Đại Hùng tinh), đã được nhiều nền văn minh cổ đại chú ý và đặt tên từ rất lâu, khiến việc xác định thời điểm con người lần đầu tiên phát hiện ra nó trở nên khó khăn.

Trong thần thoại Hy Lạp, ngôi sao này gắn liền với câu chuyện thần Zeus biến nàng Callisto thành gấu. Tại Trung Quốc, Alpha Ursae Majoris, hay sao Thiên Xu, là một ngôi sao quan trọng trong chòm sao Bắc Đẩu, biểu tượng của sự dẫn dắt, định hướng và may mắn trong văn hóa truyền thống và Đạo giáo.

Sao Thiên Xu xuất hiện trong vô số tài liệu và tác phẩm nghệ thuật cổ đại, như một nhân chứng thầm lặng dõi theo từng bước phát triển của nền văn minh nhân loại. Từ góc nhìn văn hóa, ý nghĩa của Alpha Ursae Majoris thực sự phi thường, là sợi dây kết nối con người từ các vùng miền và thời đại khác nhau bằng sự tò mò và trí tưởng tượng về vũ trụ.

Ngôi sao "đơn độc" nhưng lại là cặp đôi hoàn hảo trong vũ trụ

Với mắt thường, Alpha Ursae Majoris hiện ra như một ngôi sao đơn lẻ. Tuy nhiên, các nhà thiên văn học đã khám phá ra một sự thật bất ngờ: Alpha Ursae Majoris không phải là một ngôi sao đơn giản, mà thực chất là một hệ sao đôi.

Ngôi sao chính là một sao khổng lồ màu cam, lớn, nặng và sáng hơn nhiều so với Mặt Trời của chúng ta. Nó cách Trái Đất 123 năm ánh sáng và là ngôi sao xa Trái Đất nhất trong nhóm Bắc Đẩu. Dù ở khoảng cách lớn như vậy, chúng ta vẫn có thể nhìn thấy nó rõ ràng nhờ độ sáng vượt trội.

Ngôi sao đồng hành của Alpha Ursae Majoris là một ngôi sao dãy chính loại F nhỏ hơn. Hai ngôi sao này cách nhau khoảng 23 đơn vị thiên văn, tương đương với khoảng cách từ Mặt Trời đến Sao Thiên Vương.

Chúng quay quanh tâm khối lượng chung của mình, tạo thành một hệ thiên thể phức tạp và ổn định, giống như một cặp bạn nhảy ngầm đang khiêu vũ trên sân khấu lớn của vũ trụ, lặng lẽ đồng hành qua hàng tỷ năm.

Một trong những điều tuyệt vời về ngôi sao này là nó có thể được nhìn thấy bằng mắt thường và là ngôi sao nằm ở đỉnh của chòm sao Bắc Đẩu (Ảnh: Sina).

Vòng đời của một sao khổng lồ và số phận của "vũ điệu đôi"

Về sự tiến hóa, sao khổng lồ cam là một giai đoạn quan trọng trong vòng đời của một ngôi sao. Khi một ngôi sao tiêu thụ hết nhiên liệu hydro trong lõi, lõi của nó sẽ co lại, trong khi lớp vật chất bên ngoài nở ra và nguội đi, đánh dấu sự chuyển sang giai đoạn khổng lồ.

Alpha Ursae Majoris là một sao khổng lồ cam, có nhiệt độ bề mặt thấp hơn Mặt Trời và quang phổ của nó cho thấy các đặc điểm thành phần hóa học khác biệt. Đáng chú ý, nó có rất ít nguyên tố nặng bên trong, một lý do quan trọng khiến các nhà khoa học cho rằng không có hành tinh nào quay quanh nó, khác với Hệ Mặt Trời của chúng ta, nơi các nguyên tố nặng là chìa khóa để hình thành hành tinh.

Hơn nữa, các ngôi sao có khối lượng lớn hơn Mặt Trời như Alpha Ursae Majoris, thường có tuổi thọ ngắn hơn vì phản ứng tổng hợp hạt nhân trong lõi của chúng diễn ra mạnh mẽ và nhanh chóng hơn.

Alpha Ursae Majoris, ngôi sao "chỉ đường" phương Bắc, nơi ẩn chứa rất nhiều câu chuyện thú vị và bí ẩn đang chờ được khám phá (Ảnh: Sina).

Vậy số phận của Alpha Ursae Majoris sẽ ra sao? Vòng đời của một ngôi sao bắt đầu từ một đám mây phân tử khổng lồ, vật chất tập hợp lại tạo thành lõi nóng, và một ngôi sao được sinh ra. Sau đó, nó bước vào giai đoạn dãy chính, nơi hydro được chuyển thành heli thông qua phản ứng tổng hợp hạt nhân, giải phóng năng lượng.

Khi hydro cạn kiệt, ngôi sao sẽ bước vào giai đoạn sao khổng lồ đỏ. Alpha Ursae Majoris hiện tại đang là một sao khổng lồ, nghĩa là nó đang gần kết thúc vòng đời hoạt động chính. Mặt Trời của chúng ta nhỏ hơn và có thể duy trì ở giai đoạn dãy chính trong khoảng 5 tỷ năm nữa trước khi trở thành sao khổng lồ đỏ.

Khi Alpha Ursae Majoris hoàn toàn bước vào giai đoạn sao khổng lồ đỏ, thể tích của nó sẽ giãn nở rất lớn, lớp ngoài cùng sẽ nguội đi và chuyển sang màu đỏ rực.

Đối với một ngôi sao có khối lượng trung bình như Alpha Ursae Majoris, sau khi giai đoạn sao khổng lồ đỏ kết thúc, lớp vật chất bên ngoài sẽ tiêu tan thành tinh vân hành tinh và lõi sẽ co lại thành một sao lùn trắng. Sẽ không có vụ nổ siêu tân tinh dữ dội, cũng không trở thành hố đen.

Tuy nhiên, vì Alpha Ursae Majoris là một hệ sao đôi, sự tương tác hấp dẫn phức tạp giữa hai ngôi sao có thể thay đổi đường tiến hóa của chúng, thậm chí có thể dẫn đến va chạm và hợp nhất trong tương lai.

Chính vì thế, không một ai có thể nói chắc chắn về mọi điều trong vũ trụ bao la này.

Nguồn: https://dantri.com.vn/khoa-hoc/bi-an-ve-alpha-ursae-majoris-diem-khoi-dau-dac-biet-cua-chom-sao-bac-dau-20250718114108375.htm