Cần sớm “định danh” di tích

*Toàn cảnh Thành Điện Hải sau khi được phục hồi, tôn tạo giai đoạn 1. Ảnh: XUÂN SƠN*

Hội thảo thông báo khảo cổ học toàn quốc do Viện Khảo cổ học tổ chức (ngày 13&14/11) diễn ra ngay sau khi di chỉ khảo cổ học Vườn Chuối, xã Hoài Đức, Hà Nội được xếp hạng di tích văn hóa cấp thành phố. Điều này khiến nhiều người tiếp tục nuôi hy vọng về tầm quan trọng của việc định danh các di tích trên địa bàn.

Chậm còn hơn không

Di tích khảo cổ học Vườn Chuối (xã Hoài Đức, Hà Nội) được phát hiện từ năm 1969 và đã trải qua 11 lần khai quật.

Tiến sĩ khảo cổ học Nguyễn Thị Hậu cho biết, di chỉ Vườn Chuối có niên đại và giá trị về văn hóa - lịch sử vô cùng quý hiếm, có thể nói độc nhất vô nhị của Hà Nội.

Những di tích, di vật thu được trong các đợt thăm dò, khai quật đã minh chứng rõ nét nhất quá trình cư trú, sinh hoạt thường nhật và tình trạng sản xuất các ngành nghề thủ công như đúc đồng, chế tác đồ đá, đồ gỗ, đồ gốm, đan lát, dệt vải… của cộng đồng cư dân cổ di chỉ Vườn Chuối qua nhiều giai đoạn lịch sử.

*Di chỉ Bàu Dũ đã được tổ chức khai quật nhiều lần, tuy nhiên vẫn chưa được xếp hạng di tích. Ảnh: Mai Hồng Lâm*

Di chỉ Vườn Chuối cũng là một trong số rất ít các di tích có sự phát triển liên tục qua nhiều nền văn hóa khảo cổ từ Đồng Đậu - Gò Mun - Đông Sơn. Đây cũng là nhận định của Bảo tàng Hà Nội trong hồ sơ đề nghị xếp hạng di tích, khi cho rằng Vườn Chuối là địa điểm khảo cổ tiêu biểu cho thời đại Kim khí ở Hà Nội và miền Bắc Việt Nam.

Năm 2019, các nhà khoa học của Viện Khảo cổ học cùng các đơn vị liên quan đã lập bộ hồ sơ trình ngành chức năng xếp hạng di tích cho khu Vườn Chuối. Tuy nhiên đến thời điểm này, Vườn Chuối mới được xếp hạng di tích cấp thành phố.

Trong khi đó, với di chỉ khảo cổ học Bàu Dũ (thôn Phú Trung, xã Tam Xuân), dù được các nhà nghiên cứu đánh giá rất cao về giá trị lịch sử, văn hóa, nhưng đến nay vẫn chưa được xếp hạng di tích.

Bàu Dũ được tổ chức thám sát, khai quật lần đầu vào những năm 1980. Khi ấy, các nhà khảo cổ đã phát hiện ra những công cụ đá, vết tích cư trú của con người thời cổ đại. Họ xác định Bàu Dũ là một di chỉ quan trọng thuộc sơ kỳ thời đại đá mới, được gọi tên là văn hóa cồn sò điệp.

PGS-TS. Nguyễn Lân Cường, nhà nhân chủng học hàng đầu Việt Nam khi tham gia phục dựng những di cốt của người cổ Bàu Dũ cũng cho rằng tại đây đã có những người Việt cổ sinh sống cách ngày nay khoảng 6.000 năm.

Tuy nhiên, dù sở hữu các giá trị lịch sử quý giá trong lòng đất như vậy, nhưng Bàu Dũ vẫn chưa được xếp hạng di tích. Theo lý giải của một cán bộ Bảo tàng Đà Nẵng cơ sở 2, vì Bàu Dũ nằm trong khuôn viên đất người dân cư trú, nên rất khó cho việc giải tỏa, lập hồ sơ di tích. Cũng là một may mắn vì dẫu chưa được xếp hạng nhưng Bàu Dũ đã được đưa vào danh mục di tích đăng ký bảo vệ giai đoạn 2024 - 2029.

Bảo tồn và phát huy di sản

Người dân thành phố Đà Nẵng đang trông đợi để xem “diện mạo” của thành Điện Hải - Di tích quốc gia đặc biệt giữa trung tâm thành phố, khi di tích này đang bước vào giai đoạn phục dựng quy mô lớn, sau nhiều năm chuẩn bị hồ sơ khoa học, hội thảo và tham vấn chuyên gia.

Ông Huỳnh Đình Quốc Thiện, Giám đốc Bảo tàng Đà Nẵng cho biết, ở dự án khảo cổ thành Điện Hải lần thứ nhất, ngành văn hóa Đà Nẵng đã tiến hành khảo sát, thăm dò lại toàn bộ diện tích thành và hào, định rõ chu vi từng nền móng xây dựng từ thời Minh Mệnh, xác định các cơ sở giúp phục dựng những công trình, vị trí chính xác cho toàn bộ cấu trúc, kiến trúc thành, đặt ra yêu cầu nghiên cứu tiếp theo.

*Các hiện vật khai quật được tại Bàu Dũ. Ảnh: Mai Hồng Lâm*

Ở giai đoạn 1 vào năm 2018, dự án chủ yếu tập trung di dời dân cư, giải tỏa các công trình không phù hợp, phục hồi hệ thống tường thành, kè hào và cải tạo cảnh quan.

Giai đoạn 2 sẽ là cuộc đại tu bổ, phục dựng bên trong thành cổ, với việc tái hiện nhiều công trình quan trọng từng hiện diện cách đây gần 200 năm, như cổng thành phía đông, cầu gỗ ở cổng tây, kỳ đài uy nghi ở phía nam - biểu tượng quyền lực quân sự một thời.

Hiện nay, thành phố Đà Nẵng có 6 di tích quốc gia đặc biệt, 84 di tích cấp quốc gia và 475 di tích cấp thành phố. Với số lượng di tích lớn như vậy, câu chuyện bảo tồn gặp rất nhiều thách thức.

Hiện tại, thành phố đang lấy ý kiến góp ý dự thảo Quy chế quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa trên địa bàn do Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch xây dựng. Đây được xem là “cây gậy pháp lý” trong quá trình đô thị hóa để giải quyết mâu thuẫn giữa giữ gìn, bảo tồn di sản và phát triển kinh tế, xây dựng hạ tầng...

Nguồn: https://baodanang.vn/can-som-dinh-danh-di-tich-3310004.html