Cánh cổng vào đại học năm 2026 có hẹp lại sau cuộc đại sắp xếp?

(Dân trí) - Cuộc đại sắp xếp, tinh giản quy mô các trường đại học sẽ tác động đáng kể đến bức tranh tuyển sinh năm 2026.

Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo đặt ra nhiệm vụ phải hiện đại hóa, nâng tầm giáo dục đại học, tạo đột phá phát triển nhân lực trình độ cao và nhân tài, dẫn dắt nghiên cứu, đổi mới sáng tạo.

Trong đó, sắp xếp, tái cấu trúc, sáp nhập các cơ sở giáo dục đại học là một trong những giải pháp trọng tâm.

Tại Hội nghị giáo dục đại học năm 2025, Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn khẳng định, cuộc đại sắp xếp các cơ sở giáo dục lần này là một mệnh lệnh.

Đây là thời cơ, là thời vận, thời điểm để giáo dục đại học bứt phá. "Nếu không nắm được thời cơ, nắm lấy sức mạnh, nghĩa là chúng ta có lỗi", người đứng đầu ngành giáo dục nhấn mạnh.

Trước cuộc cách mạng về sắp xếp, sáp nhập các trường đại học, Báo Dân trí tổ chức tuyến bài với chủ đề: "Cuộc đại sắp xếp các trường đại học: Bước ngoặt lịch sử để đột phá phát triển".

Tuyến bài là bức tranh toàn cảnh về định hướng sắp xếp, tái cấu trúc và sáp nhập các trường đại học tại Việt Nam, mà ở đó, các chuyên gia đầu ngành sẽ tham gia phản biện, làm rõ những cơ hội đột phá phát triển cho giáo dục đại học và các thách thức cần chung tay giải quyết để cuộc cách mạng giáo dục đại học đi đến đích theo đúng tinh thần của Nghị quyết 71.

Năm 2026 sẽ là mùa tuyển sinh đầu tiên diễn ra sau cuộc đại sắp xếp, tái cấu trúc đại học công lập lớn nhất lịch sử. Theo Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn, khoảng 140 cơ sở đứng trước phương án sáp nhập, giảm rất sâu số đầu mối. Đây là bước đi cần thiết để nâng chất lượng và hiệu quả hệ thống.

Như TS Nguyễn Đức Nghĩa - Nguyên Phó Giám đốc Đại học Quốc gia TPHCM - nhận định, việc sắp xếp lại, sáp nhập, tái cấu trúc hệ thống giáo dục đại học không phải để giúp mở rộng quy mô phát triển của các trường công hiện nay. 

Chủ trương sáp nhập, tái cấu trúc hệ thống giáo dục đại học là một yêu cầu cấp thiết, xuất phát từ những đòi hỏi khách quan của bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội trong nước và quốc tế về tối ưu hóa nguồn lực quốc gia, nâng cao chất lượng và năng lực cạnh tranh quốc tế. 

Đây là một mệnh lệnh của thời đại hội nhập, đáp ứng yêu cầu của thị trường lao động trong kỷ nguyên số.

Việc sáp nhập các trường đại học sẽ tác động đáng kể đến bức tranh tuyển sinh năm 2026, từ sự thay đổi về chỉ tiêu, mã ngành, phương thức tuyển sinh đến học phí… Theo các chuyên gia, cần một sự chuẩn bị kỹ lưỡng các chính sách chuyển tiếp để ngăn ngừa các rủi ro đối với thí sinh. 

Tỷ lệ chọi, điểm sàn có thể tăng ở nhiều ngành

ThS Nguyễn Thành Hưng - Trưởng phòng Tuyển sinh và Truyền thông, Trường Đại học Thái Bình Dương - nhận định, khung thời gian dành cho việc sắp xếp các trường đại học công lập rất hẹp. Do đó, nếu thiếu một kế hoạch tổng thể, kỳ tuyển sinh 2026 có thể sẽ gặp không ít khó khăn.

Ông Nguyễn Thành Hưng đề xuất nhìn vào ba kênh tác động chính đến thí sinh.

Kênh thứ nhất là động lực điểm chuẩn. Khi một trường yếu nhập vào trường mạnh, thương hiệu tăng lên kéo theo nhu cầu tăng, tỷ lệ chọi tăng và điểm chuẩn có thể nhích lên. Hiệu ứng này có lợi cho chất lượng đầu vào, nhưng sẽ làm đứt gãy kỳ vọng của nhóm thí sinh vốn “nhắm” vào các ngành ở cơ sở cũ. 

Một cú sốc điểm chuẩn không được dự báo trước sẽ dễ tạo tâm thế hoang mang, dẫn đến đăng ký rải rác, lệch ngành, tăng rủi ro bỏ học. 

ThS Nguyễn Thành Hưng - Trưởng phòng Tuyển sinh và Truyền thông, Trường Đại học Thái Bình Dương (Ảnh: NVCC).

Theo ông Nguyễn Thành Hưng, ngay sau sáp nhập, mỗi trường nên công bố danh mục ngành và dải điểm chuẩn dự kiến theo từng phương thức, nhấn mạnh đây là thông tin tham khảo để thí sinh cân nhắc sớm kế hoạch học tập.

Kênh thứ hai là học phí và chính sách ưu tiên, nếu một cơ sở chưa tự chủ nhập vào trường tự chủ, mức học phí có thể tăng đáng kể, đặc biệt ở các nhóm ngành có chi phí đào tạo cao. 

Ông Nguyễn Thành Hưng cũng lưu ý về đợt sắp xếp đơn vị hành chính vừa qua khiến việc xác định khu vực ưu tiên phải được rà soát và cập nhật, tránh trường hợp học sinh đang học ở xã cũ thuộc khu vực ưu tiên nhưng khi sáp nhập địa giới lại mất mức cộng điểm mà không có giai đoạn chuyển tiếp. 

Bộ GD&ĐT đã yêu cầu các Sở rà soát, sửa đổi và cập nhật dữ liệu khu vực ưu tiên trong năm 2025. Đây là nền tảng để năm 2026 áp dụng công bằng hơn cho các khóa thí sinh chịu tác động. 

“Tôi cho rằng nên duy trì quy tắc “giữ quyền lợi theo lịch sử học tập” với các em đã học ở khu vực ưu tiên trước khi sắp xếp địa giới”, ông Nguyễn Thành Hưng đề xuất.

Ở kênh thứ ba, Trưởng phòng Tuyển sinh và Truyền thông, Trường Đại học Thái Bình Dương nêu yếu tố địa lý và chi phí tiếp cận. Khi một cơ sở địa phương bị sáp nhập vào một trường lớn ở đô thị, nếu không duy trì cơ sở cũ, khoảng cách đi lại tăng, chi phí sinh hoạt tăng, chi phí cơ hội tăng, đặc biệt với học sinh nghèo hoặc ở vùng sâu, vùng xa. 

Những chi phí này không hiện ra trong biểu học phí nhưng lại quyết định khả năng nhập học của nhiều em. 

Vì vậy, theo ông, cùng với quyết định sáp nhập, địa phương và trường cần công bố sớm các cơ sở sẽ tiếp tục tổ chức đào tạo, các phương án ký túc xá, xe buýt, học bổng và hỗ trợ đi lại cho học sinh địa bàn bị ảnh hưởng.

Sinh viên Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật TPHCM (Ảnh: Hoài Nam).

Dự đoán về bức tranh tuyển sinh năm 2026, ThS Phạm Thái Sơn, Giám đốc tuyển sinh Trường Đại học Công thương TPHCM, nhận định, công tác tuyển sinh sẽ trở nên tập trung hơn do việc sáp nhập sẽ hình thành những trường đại học “mạnh”, có quy mô lớn, gom thêm nguồn lực và tăng thương hiệu.

Ông Phạm Thái Sơn cũng dự đoán, sự cạnh tranh về chất lượng và đầu vào sẽ tăng lên đáng kể. Các trường đại học sau sáp nhập có thể tăng điểm sàn, tăng tiêu chí xét tuyển ở nhiều ngành hấp dẫn. Những ngành khó vào sẽ vẫn khó, còn một số ngành trước đây không khó giờ sẽ trở nên khó vào hơn.

Ngoài ra, sau sáp nhập, sự hỗn loạn thông tin tuyển sinh có thể xảy ra làm cho thí sinh và phụ huynh dễ bị nhầm lẫn về tên trường, mã ngành, chỉ tiêu năm 2026. Bởi vậy, nếu thông tin không được công bố một cách rõ ràng, trường dễ mất thí sinh.

Đặc biệt, Giám đốc tuyển sinh Trường Đại học Công thương TPHCM cảnh báo về tác động vùng, miền sau cuộc sáp nhập. Học sinh ở địa phương có thể mất “cửa dễ” nếu trường đại học địa phương bị sáp nhập. Song đồng thời, các em cũng sẽ có cơ hội tiếp cận chương trình tốt hơn nếu trường đại học đó thực sự mạnh lên.

Cùng quan điểm, TS Nguyễn Quốc Anh - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Công nghệ TPHCM - dự đoán thị trường tuyển sinh năm 2026 sẽ dao động mạnh. Việc hợp nhất, đổi tên trường công dễ dẫn đến nhầm lẫn thông tin. Các trường ngoài công lập nên chủ động thành lập trung tâm thông tin tuyển sinh chuyên trách để kịp thời cập nhật, giải đáp cho phụ huynh và thí sinh.

Trong kịch bản tuyển sinh, theo TS Nguyễn Quốc Anh, nên siết hoặc bỏ xét học bạ. Trọng số xét tuyển cần chuyển mạnh sang các kênh đánh giá độc lập như điểm thi THPT, bài đánh giá năng lực theo ngành, phỏng vấn cấu trúc và chứng chỉ quốc tế. Việc công bố bảng chấm điểm và quy trình đánh giá minh bạch sẽ giúp phụ huynh, thí sinh yên tâm và bảo đảm tính công bằng.

TS Nguyễn Quốc Anh - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Công nghệ TPHCM (Ảnh: NVCC).

Về dài hạn, để duy trì lợi thế cạnh tranh, các trường ngoài công lập cần đầu tư vào minh chứng “giá trị đầu ra”: bảng chỉ số việc làm sau tốt nghiệp, mức lương khởi điểm, tỷ lệ thực tập hưởng lương. Những dữ liệu này không chỉ tạo sức thuyết phục khi truyền thông, mà còn là “thước đo niềm tin” để cạnh tranh bình đẳng với khối công lập sau tái cấu trúc.

TS Nguyễn Quốc Anh khẳng định, tái cấu trúc khối công lập vừa mở ra cửa sổ cơ hội cho khối ngoài công lập về nhân lực, tuyển sinh và sản phẩm đào tạo, vừa đặt ra chuẩn cạnh tranh mới về chất lượng, minh bạch và hiệu quả đầu ra. Trường nào sớm chuyển từ “tuyên bố” sang dữ liệu và cam kết thực chứng sẽ giữ được vị thế trong giai đoạn thị trường biến động mạnh từ năm 2026.

Không để sinh viên “giữa đường đứt gánh”

Một trong những vấn đề được nhiều sinh viên quan tâm nhất hiện nay là việc học tập sau khi sáp nhập sẽ diễn ra như thế nào, có những xáo trộn gì. TS Phạm Hiệp - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Giáo dục và Chuyển giao Tri thức, Trường Đại học Thành Đô; Ủy viên Hội đồng Khoa học Đào tạo, Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội - nêu quan điểm: “Cam kết của nhà trường với sinh viên lúc đầu thế nào, phải thực hiện đúng như vậy, hệ thống phải đảm bảo điều đó”.

TS Phạm Hiệp (Ảnh: NVCC).

Theo TS Phạm Hiệp, việc sáp nhập đại học không giống sáp nhập tỉnh thành, đòi hỏi cơ chế linh động, thống nhất và xuyên suốt. Nếu có đứt đoạn, tình trạng sẽ không khác nào cảnh các em đi từ Việt Nam sang nước ngoài bằng tàu thủy, nhưng đến giữa biển lại bắt các em quay sang đi tàu hoả. 

TS Phạm Hiệp dẫn chứng về cách Pháp thực hiện sắp xếp, sáp nhập đại học năm 2013. Có những trường được sáp nhập thành siêu đại học nhưng sau 10 năm mới nhập hữu cơ được vài ba trường.

“Trường cũ của tôi là Đại học Paris-Saclay của Pháp. Năm 2013 họ được sáp nhập. 6 năm sau, tức năm 2019, họ mới nhập hữu cơ các trường thành viên.

Tôi nghĩ các nhà quản lý sẽ có kịch bản, nhưng tôi cho rằng tốt nhất ban đầu là ghép cơ học và có một mô hình đại học lớn "đè" lên bên trên các đại học con. Sau đó, quá trình sáp nhập sẽ có các bộ đệm để nhập hữu cơ dần. 

Theo tôi tìm hiểu, các trường hợp nhập hữu cơ sớm là nhờ mô hình một trường mẹ ôm một trường con nhỏ hơn, hoặc một trường khỏe đẩy một trường yếu. Như vậy, việc sáp nhập sẽ có kế hoạch, được thực hiện dần dần, không đột ngột”, TS Phạm Hiệp nói.

Để có thể giảm thiểu rủi ro bất công với cả thí sinh tuyển mới và sinh viên đang theo học tại các trường thực hiện sắp xếp, sáp nhập, ThS Nguyễn Thành Hưng đưa ra một số gợi ý chính sách ở cấp hệ thống.

Ông nêu ý tưởng về sự cần thiết phải công bố “bản đồ chuyển tiếp” theo từng tỉnh. Theo đó, ngay khi có quyết định sáp nhập, Bộ và địa phương công bố công khai địa chỉ đào tạo, chỉ tiêu dự kiến, phương thức xét tuyển, điều chỉnh học phí dự kiến, chính sách ký túc xá, học bổng, hỗ trợ đi lại cho thí sinh địa bàn bị ảnh hưởng; cập nhật định kỳ hàng tháng cho đến khi thí sinh đăng ký xét tuyển thực tế.

Việc áp dụng gói chính sách chuyển tiếp 2026-2028 theo ông Nguyễn Thành Hưng cũng rất quan trọng để giữ ổn định học phí thực thu cho sinh viên trúng tuyển và học tại cơ sở cũ (trường bị sáp nhập) trong suốt khóa học hoặc tăng theo trần cố định. 

Đồng thời, trường cần tiếp tục áp dụng mức cộng điểm ưu tiên theo lịch sử học tập đối với các lớp đã học ở khu vực cũ; mở rộng học bổng theo nhu cầu với tiêu chí đơn giản để bù đắp chi phí sinh hoạt tăng thêm. Các chính sách này nên có cơ chế đồng tài trợ giữa ngân sách địa phương, cơ sở đào tạo và doanh nghiệp trên địa bàn.

Mặt khác, các trường cần công bố sớm dự báo điểm chuẩn và chỉ tiêu theo kịch bản, đi kèm với trách nhiệm giải trình nếu điểm chuẩn chênh lệch quá lớn so với công bố dự báo. 

Sinh viên 1 trường đại học trong lễ tốt nghiệp (Ảnh: Hoài Nam).

Theo ông Nguyễn Thành Hưng, đây không phải là “cam kết cứng” mà là nghĩa vụ minh bạch, giúp thí sinh lập kế hoạch. Khi thông tin đủ, xu hướng đăng ký sẽ bớt cảm tính, giảm rủi ro bỏ học năm nhất.

Bên cạnh đó, khi sáp nhập, một số ngành đào tạo ở cơ sở địa phương có thể tạm dừng tuyển. Do đó các trường cần công bố sớm “phương hướng chuyển tiếp” sang ngành gần, công nhận tín chỉ linh hoạt, học phần bù khác biệt được tài trợ một phần. Mục tiêu là không làm gián đoạn ước mơ đại học của các em chỉ vì thay đổi cấu trúc nguồn cung.

Cuối cùng, ông Nguyễn Thành Hưng kiến nghị cần gắn trách nhiệm giải trình với dữ liệu mở.

Thông tin của các trường về mức độ đáp ứng các tiêu chuẩn tại Thông tư 01/2024, từ số lượng giảng viên tiến sĩ đến tỷ lệ việc làm, nên được kết nối đầy đủ với HEMIS (hệ thống cơ sở dữ liệu về giáo dục đại học của Bộ GD&ĐT) và công bố dạng dữ liệu mở để báo chí, phụ huynh, thí sinh theo dõi. Khi người học thấy các chỉ số chất lượng đi cùng lộ trình sáp nhập, niềm tin sẽ được củng cố. 

“Ở tầm dài hạn, sáp nhập là cơ hội để tái thiết kế mạng lưới theo nhu cầu phát triển vùng. Thay vì cơ sở nào ở tỉnh cũng phải trở thành đại học tổng hợp, chúng ta có thể lựa chọn một số trung tâm đào tạo chuyên sâu gắn với lợi thế địa phương như du lịch, nông nghiệp công nghệ, logistics, y tế, trí tuệ nhân tạo ứng dụng. 

Phần còn lại chuyển hướng thành cơ sở vệ tinh với nhiệm vụ đào tạo ngắn hạn bám sát nhu cầu doanh nghiệp, giảm chi phí tiếp cận cho người học vùng xa và giữ chân lao động trẻ ở địa phương.

Cuối cùng, trách nhiệm của cơ quan quản lý là giảm thiểu “cú sốc chính sách”. Chúng ta đang chỉnh lại một cấu trúc cũ, điều tất yếu là có nhóm chịu tác động mạnh hơn. 

Nếu thiết kế các chính sách chuyển tiếp đúng, công bố sớm, minh bạch dữ liệu và giám sát chặt chẽ, năm 2026 sẽ là một mùa tuyển sinh an toàn và công bằng hơn. 

Khi đó, cuộc “đại sắp xếp” sẽ không chỉ giải quyết vấn đề hiệu quả hệ thống, mà còn nâng cao kỳ vọng xã hội về một nền giáo dục đại học chất lượng và đáng tin cậy”, ThS Nguyễn Thành Hưng nêu quan điểm.

Kỳ 1: Sắp xếp các trường đại học là mệnh lệnh, chiến lược để bứt phá

Kỳ 2: Sắp xếp đại học phải đảm bảo không gián đoạn việc học của sinh viên

Kỳ 3: Sáp nhập đại học: Chấm dứt hệ quả phát triển “nóng”, cơ hội cho trường tư

Kỳ 4: Sáp nhập đại học: Phải hy sinh lợi ích cá nhân, chấp nhận đau một lần

Kỳ 5: Sáp nhập đại học: Sẽ giải tán tất cả các trường yếu kém?

Nguồn: https://dantri.com.vn/giao-duc/canh-cong-vao-dai-hoc-nam-2026-co-hep-lai-sau-cuoc-dai-sap-xep-20250929000818617.htm