Chàng trai đam mê sưu tầm cổ vật

Ngay từ nhỏ, Lê Tấn Khoa đã có sự hứng thú kỳ lạ với những mảnh sành, mảnh gốm vỡ lẫn trong đất nhặt được khi đi cùng cha làm rẫy hay đào mương. Cậu mang những vật “vô tri” ấy về nhà lau chùi, ngắm nghía, cất giữ.

Tốt nghiệp THPT năm 1991, Khoa không thi vào đại học hay cao đẳng mà ở nhà phụ giúp gia đình làm ruộng. Mỗi khi có thời gian rảnh, Khoa rong ruổi tìm đến những người sưu tầm đồ cũ hoặc bán phế liệu mua lại những món đồ tưởng chừng bỏ đi với giá vài nghìn đến vài chục nghìn đồng. Chỉ là vài chiếc chum mẻ, vài đồ gỗ do người xưa gọt, đẽo thủ công, vài chén, đĩa rạn mẻ… nhưng với chàng thanh niên này, mỗi món đồ xưa cũ là một câu chuyện, một ý nghĩa...

Khoa tự nghiên cứu tìm hiểu qua sách báo, tài liệu về khảo cổ, về văn hóa tiền sử, về đồ đá cổ, gốm cổ… Anh kết bạn với các nhà khảo cổ, nhà sưu tầm, tìm đến Bảo tàng tỉnh Phú Yên (cũ) xin phép tham dự các buổi thẩm định cổ vật. Qua trao đổi với cán bộ bảo tàng, Khoa học được rằng vật cổ cần xét tuổi, chất liệu, độ hao mòn tự nhiên, cách phân biệt đồ thật - đồ giả… Cứ thế dần dần anh trở thành một “nhà sưu tập tự học”, am hiểu từng đường nét của đồ đồng cổ, hiểu giá trị của đồ gốm cổ…

Lê Tấn Khoa giới thiệu bộ rìu đá cổ (niên đại hơn 3.000 năm).

Dù là sưu tập cá nhân, Khoa vẫn mạnh dạn gửi ảnh hiện vật lên các diễn đàn chuyên đồ cổ xin ý kiến chuyên gia và người sưu tầm cổ vật lâu năm. Anh rất vui vì một vài cụm cổ vật được các nhà nghiên cứu xác định có dấu tích thời Nguyễn, thời Pháp thuộc, hay thậm chí là đồ cổ Chăm.

Trong một chuyến đi đến khu vực xã Sơn Thành Đông, gần suối Lạc Sanh thuộc huyện Tây Hòa (cũ) nay là xã Sơn Thành, anh tình cờ nhặt được mảnh gốm màu men xanh lam nhạt với hoa văn cách điệu. Sau khi đăng lên diễn đàn đồ cổ, một số chuyên gia xác định là men gốm Champa thế kỷ 12 - 13.

Một dịp, từ nhà một người quen ở cùng thôn, Khoa xin được chiếc đỉnh đồng nhỏ, hoa văn hình con rồng và chữ Hán mờ. Qua phân tích mẫu, chuyên gia Bảo tàng tỉnh Phú Yên xác nhận là đỉnh đồng chế tác thời cuối Triều Nguyễn, khoảng cuối thế kỷ 19. Món đồ này từng là vật dụng dùng trong nhà khi cúng tổ tiên - bằng chứng về tín ngưỡng dân gian kết hợp phong cách triều đình Nguyễn.

Lần khác, khi tới xưởng mộc ở thôn gần kề, Khoa phát hiện vài khúc gỗ trắc, vân gỗ rất đẹp. Nhờ hiểu về kết cấu gỗ cổ, anh biết đây có thể từng là phần nội thất xe ngựa hoặc phần gỗ lồng của ghế thời Pháp. Sau quá trình ghép nối và so sánh, Khoa xác nhận đó là mảnh gỗ trắc từ những năm đầu thế kỷ 20 - thời Pháp trong nội thất Việt.

Với Khoa, cổ vật không đơn thuần là đồ cũ kỹ. Đó là những “nhân chứng của thời gian”, ẩn chứa cả một giai đoạn lịch sử. Anh chia sẻ: “Tôi không sưu tầm vì giá trị tiền bạc. Với tôi, mỗi cổ vật là một câu chuyện, là mảnh ghép của lịch sử bị thất lạc mà tôi có cơ hội nhặt lại”.

Hiện bộ sưu tập của anh Lê Tấn Khoa có trên 3.000 cổ vật, tiêu biểu như: Rìu đá (niên đại hơn 3.000 năm); “Chuỗi” đồ gốm Sa Huỳnh, gốm của người Champa (niên đại hơn 1.000 năm); đồ trang sức bằng ngà voi (thời Tây Sơn, thế kỷ 18) hay tẩu thuốc lá, bình rượu, đĩa, chén, tô… (thời nhà Thanh, Minh, Trần, Lê…). Hầu hết những món cổ vật này đều do anh nhặt được trong quá trình lao động sản xuất, hoặc được người dân tặng khi phát hiện. Những vật quý hơn thì anh tìm mua lại từ người sưu tầm khác có hồ sơ rõ ràng.

Lê Tấn Khoa (bên phải) giới thiệu với du khách về vật dụng gốm cổ của các triều đại xưa.

Không chỉ dừng lại ở thú chơi cổ vật, Khoa còn góp phần thiết thực vào công tác bảo tồn và giáo dục cộng đồng. Năm 2011, nhân kỷ niệm Phú Yên 400 năm hình thành và phát triển (1611 - 2011), anh Khoa đã tặng Bảo tàng tỉnh Phú Yên chiếc bình vôi cổ (thời nhà Nguyễn) và một số cổ vật có giá trị khác. Thay vì bán, anh chọn trao tặng để cộng đồng được thấy và hiểu về giá trị di sản.

Bên cạnh đó, anh còn thường xuyên đến nói chuyện với các em học sinh ở trường học trên địa bàn về “Cổ vật Phú Yên - hiểu đúng, sưu tầm có trách nhiệm”, kể lại lịch sử, ý nghĩa, cách chế tác của từng hiện vật. Anh mong rằng, thông qua việc tiếp cận trực tiếp cổ vật, giới trẻ sẽ thêm yêu lịch sử và tự hào về di sản văn hóa quê hương.

Lê Tấn Khoa đang ấp ủ xây dựng một không gian bảo tàng mini tại chính ngôi nhà của mình. Anh mong muốn nơi này sẽ là điểm đến cho học sinh, người dân, du khách đến tìm hiểu về cổ vật và lịch sử địa phương. Ngoài ra, anh còn dự định viết một cuốn sách ảnh ghi lại hành trình sưu tầm và câu chuyện các hiện vật tiêu biểu.

Hoàng Hà Thế

Nguồn: https://baodaklak.vn/van-hoa-du-lich-van-hoc-nghe-thuat/202507/chang-trai-dam-me-suu-tam-co-vat-b8c17d4/