Chắp cánh cho di sản gốm Bàu Trúc

Di sản cần bảo vệ khẩn cấp

Cuối năm 2022, UNESCO đã ghi danh “Nghệ thuật làm gốm của người Chăm” là di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp. Di sản nghệ thuật làm gốm của người Chăm liên quan đến nghề thủ công truyền thống làm gốm Chăm bằng tay và sử dụng các công cụ đơn giản. Chủ thể văn hóa và người thực hành chủ yếu là phụ nữ Chăm. Tri thức, kỹ năng làm nghề được trao truyền trong gia đình, dòng họ và cộng đồng. Di sản thu hút sự trao đổi, tương tác giữa những người thực hành nghề, các sinh hoạt xã hội. Nghệ thuật làm gốm của người Chăm có ý nghĩa quan trọng trong việc duy trì kinh tế, bảo đảm đời sống dân làng; thúc đẩy sự phát triển xã hội; lưu giữ bản sắc văn hóa Chăm ở Việt Nam.

Hoạt động giới thiệu về gốm Bàu Trúc tại Hợp tác xã Sản xuất - Thương mại và Dịch vụ gốm Bàu Trúc.

Nghệ thuật làm gốm của người Chăm nổi tiếng, tập trung nhiều nhất những người đang thực hành di sản là ở làng Bàu Trúc với 2 thôn Bàu Trúc và thôn 12 (thuộc xã Ninh Phước). Theo kết quả rà soát của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VH-TT-DL), hiện nay, làng gốm Bàu Trúc có khoảng 400 hộ dân, 12 cơ sở sản xuất, kinh doanh và 2 hợp tác xã (HTX) đang hoạt động trong lĩnh vực sản xuất gốm. Tuy nhiên, thực tế làng nghề đang tiềm ẩn những nguy cơ mai một. Đội ngũ nghệ nhân, thợ lành nghề tuổi đời ngày càng lớn, sức khỏe giảm sút, trong khi đó thế hệ trẻ trong làng không mặn mà với nghề gốm vì thu nhập thấp, công việc vất vả. Mặc dù Nhà nước đã hỗ trợ mở lớp truyền dạy nghề, có chính sách khuyến khích, tạo điều kiện cho những người đến học nghề, nhưng đa phần người học chỉ được thời gian ngắn thì bỏ ngang.

UNESCO ghi danh “Nghệ thuật làm gốm của người Chăm” vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp - đây có thể được xem là động thái để xây dựng phương án tối ưu nhằm giúp tri thức dân gian nghề thủ công độc đáo này không bị biến mất. Việc thực hiện các chương trình hành động quốc gia về bảo vệ và phát huy giá trị văn hóa phi vật thể; những hỗ trợ, giải pháp tích cực của Chính phủ, chính quyền địa phương sẽ giúp cho di sản gốm Bàu Trúc được bảo vệ tốt hơn.

Nên có địa điểm để giới thiệu, quảng bá

Được thành lập năm 2023, mỗi năm, HTX Sản xuất - Thương mại và Dịch vụ gốm Bàu Trúc (thôn Bàu Trúc, xã Ninh Phước) đón gần 4.000 lượt khách đến tham quan, nghiên cứu, mua sắm, trong đó có nhiều đoàn khách nước ngoài. Trong khuôn viên hơn 300m², HTX là nơi giới thiệu những sản phẩm gốm Bàu Trúc độc đáo do những nghệ nhân, thợ lành nghề làm ra. Đến đây, khách tham quan còn được trực tiếp trải nghiệm kỹ thuật làm gốm Bàu Trúc; xem các tiết mục múa hát, biểu diễn nhạc cụ dân gian Chăm; thưởng thức các món ăn truyền thống của đồng bào Chăm... Theo ông Vạn Quan Phú Đoan - Giám đốc HTX, việc giới thiệu, quảng bá gốm Bàu Trúc còn được thực hiện tại khu vực di tích quốc gia đặc biệt tháp Pô Klong Garai. Mới đây, ông đã có văn bản gửi UBND tỉnh về việc đề nghị hỗ trợ không gian quảng bá, giới thiệu sản phẩm gốm Bàu Trúc tại khu vực Nha Trang. Thời gian qua, HTX luôn nỗ lực quảng bá sản phẩm gốm Bàu Trúc thông qua các hội chợ thương mại, sự kiện trong và ngoài tỉnh, tổ chức tour tham quan, làm việc với các đối tác để tìm thị trường tiêu thụ sản phẩm. Tuy nhiên, do điều kiện ở xa trung tâm du lịch Nha Trang nên việc tiếp cận, giới thiệu sản phẩm đến người dân, du khách còn gặp nhiều hạn chế. Chính vì thế, HTX mong muốn được UBND tỉnh xem xét, hỗ trợ bố trí một không gian phù hợp ở khu vực Nha Trang để trưng bày, giới thiệu, quảng bá gốm Bàu Trúc; biểu diễn nghệ thuật, trình diễn kỹ thuật làm gốm của dân tộc Chăm.

Nghệ thuật làm gốm của người Chăm được giới thiệu tại một sự kiện ở Thủ đô Hà Nội.

Thực hiện chỉ đạo của UBND tỉnh ngày 7-11, Sở VH-TT-DL đã có văn bản số 3013, báo cáo kết quả xem xét kiến nghị của HTX Sản xuất - Thương mại và Dịch vụ Gốm Bàu Trúc. Cụ thể, trên cơ sở lấy ý kiến của các cơ quan, đơn vị liên quan và sau khi xem xét nội dung đề xuất của HTX, sở nhận thấy nội dung này phù hợp với mục tiêu phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể “Nghệ thuật làm gốm của người Chăm” đã được UNESCO ghi danh. Tuy nhiên, HTX chưa xác định rõ địa điểm dự kiến, quy mô diện tích, nhu cầu sử dụng mặt bằng và phương án tổ chức hoạt động nên chưa đủ cơ sở để các sở, ngành, địa phương rà soát, đánh giá tính phù hợp với các quy hoạch có liên quan. Phương án trước mắt, Sở VH-TT-DL sẽ phối hợp với các cơ quan, đơn vị liên quan tiếp tục hỗ trợ, hướng dẫn và tạo điều kiện để HTX tham gia các hoạt động quảng bá, trưng bày, giới thiệu sản phẩm gốm Chăm trong và ngoài tỉnh. Bên cạnh đó, sở chỉ đạo Trung tâm Bảo tồn di sản văn hóa tỉnh chủ động phối hợp, làm việc với HTX để thống nhất phương án đưa sản phẩm gốm của HTX vào trưng bày, giới thiệu tại di tích quốc gia đặc biệt Tháp Bà Pô Nagar.

Về lâu dài, nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho các cơ sở sản xuất, kinh doanh gốm Bàu Trúc và phát huy sức mạnh của cộng đồng trong công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể, Sở VH-TT-DL kiến nghị UBND tỉnh chỉ đạo UBND xã Ninh Phước chủ trì, phối hợp với các sở, ngành liên quan tiến hành nghiên cứu, đề xuất phương án và tổ chức triển khai các hoạt động quảng bá “Nghệ thuật làm gốm của người Chăm” tại một số địa điểm phù hợp trên địa bàn tỉnh nhằm bảo đảm tính đồng bộ, công bằng và hiệu quả. Việc triển khai cần gắn với chương trình phát triển du lịch văn hóa, làng nghề truyền thống của tỉnh, hướng tới xây dựng không gian giới thiệu, trình diễn và tiêu thụ sản phẩm gốm Bàu Trúc mang tính bền vững; đồng thời lan tỏa mạnh mẽ giá trị di sản nghệ thuật làm gốm của người Chăm.

GIANG ĐÌNH

Nguồn: https://baokhanhhoa.vn/van-hoa/202511/chap-canh-cho-di-san-gom-bau-truc-34514b8/