Chuyện nghệ nhân gen Z: Hồi sinh men gốm trứ danh

ĐI TÌM MEN GỐM MÀU DA LƯƠN

Ai từng đến phố cổ Hội An (Quảng Nam cũ) và một lần nâng niu trên tay những con tò he đất nung còn nguyên màu gạch, hẳn sẽ rất thích thú bởi sự thô mộc. Còn bây giờ, nếu thích sự tươi mới và có phần sang trọng, khách có thể tìm đến cơ sở gốm Sơn Thủy nằm ở doi đất cuối làng Thanh Hà - nơi anh Nguyễn Viết Lâm (27 tuổi) miệt mài nghiên cứu và làm sống lại dòng gốm tráng men đã thất truyền khoảng 100 năm qua.

Chuyện nghệ nhân gen Z: Hồi sinh men gốm trứ danh- Ảnh 1. — Nghệ nhân Nguyễn Viết Lâm giới thiệu gốm men màu da lươn kinh điển của làng cổ Thanh Hà

"Cũng như nhiều người khác trong làng gốm 500 tuổi này, tôi sinh ra đã sớm va vào đất. 7 - 8 tuổi, tôi đã nặn được những vật dụng đơn giản. Tôi nhớ như in cảnh bà cố thi thoảng mang những chiếc bình, ly, chén… tráng men ra ngắm rồi ngồi trầm ngâm lúc lâu. Bà kể gốm Thanh Hà xưa có 3 dòng chính: gốm đỏ, gốm sành và gốm tráng men. Trong đó, dòng gốm men được xem là tinh xảo nhất nhưng cũng khó làm nhất. Chính vì kỹ thuật chế tác phức tạp, giá thành cao nên ít người dám theo, dần dà thất truyền. Cha tôi tiếc nuối một di sản từng làm nên danh tiếng làng gốm, ông âm thầm mày mò phục dựng. Đến lượt mình kế tục, tuy gặp nhiều khó khăn nhưng tôi chưa hề nản lòng", Lâm kể.

Học xong lớp 12, Lâm không theo học lên cao nữa mà trở về lò gốm của gia đình với quyết tâm tìm ra chất men qua lời kể mơ hồ của bà cố. Từ những thông tin ít ỏi còn sót lại trong tâm thức của những người già, Lâm suy luận: Đất sét ở vùng sông Thu Bồn sẽ hợp men sứ - là "những gì sẵn có quanh đây". Một lần tình cờ, Lâm bắt gặp một tư liệu cho biết gốm men Thanh Hà mang nhiều nét tương đồng với kỹ thuật chế tác các dòng gốm danh tiếng của Nhật Bản như Arita, Mino hay Kiyomizu. Từ đây, con đường tìm men gốm trở nên sáng hơn. Cha của Lâm đã sang Nhật tìm hiểu men gốm và ông có được những tư liệu quý.

Chuyện nghệ nhân gen Z: Hồi sinh men gốm trứ danh- Ảnh 2. — Từ chất men cổ, Nguyễn Viết Lâm đã sáng tạo, tìm ra nhiều màu sắc phủ lên gốm ven sông Thu Bồn

6 năm của hành trình nghiên cứu là chuỗi ngày Lâm và cha chứng kiến không biết bao mẻ gốm tráng men ra lò nhưng bị hỏng. Nguồn đất ở Thanh Hà chứa nhiều cát, việc bắt men rất khó. Men dễ bị chảy không đều, dễ rỗ, dễ đục hoặc lên màu không như mong muốn. Đến một ngày, cách đây khoảng 3 năm, Lâm hét lên sung sướng khi thấy một trong số những bình gốm được tráng men "dậy" màu da lươn, vàng sóng sánh mà bà cố từng nhắc. "Mỗi lần thử nghiệm, tôi đều ghi chép chi tiết và đúng như tôi phán đoán, đó là những thứ mang tính địa phương, trong đó có vôi và tro…", Lâm chia sẻ.

HOÀI CỔ CHỨ KHÔNG GIẢ CỔ

Thao thức với màu vàng da lươn, kể từ thời điểm tìm thấy "công thức" tráng men lên gốm, anh bắt đầu dấn thân vào hành trình "phiêu" cùng chất men trên đất thô. Chỉ tay vào những con tò he, bình, lọ… với những màu men được tráng khác nhau, Lâm cho biết đã tìm được "mẫu số chung" cho men sứ và việc biến thiên các loại men với những màu sắc khác nhau cũng trở nên dễ dàng hơn. Anh bắt đầu thử nghiệm và sớm thành công khi đưa những màu sắc rực rỡ lên những bình hoa cỡ lớn. Độc đáo hơn, nhờ làm chủ nhiệt độ, Lâm cho ra lò nhiều mẻ gốm có những hiệu ứng thị giác đặc biệt. Chẳng hạn, có bình màu vàng nhưng men được tráng lại có những đốm nổ rạn như bông hoa, có bình cũng màu vàng nhưng dưới lớp men là những hạt "cát ngọc" lấp lánh.

Chuyện nghệ nhân gen Z: Hồi sinh men gốm trứ danh- Ảnh 3. — Các công đoạn chế tác gốm đậm dấu ấn thủ công

Tuy nhiên, để thị trường đón nhận dòng gốm men như ngày hôm nay, anh đã mất khá nhiều thời gian mới khiến du khách tin tưởng. Hồi đầu, khi đứng trước những bình gốm được tráng men, nhiều người không tin vì lâu nay ở Thanh Hà chỉ có gốm thô. Có người còn nói Lâm nhập gốm ở đâu về bán. Anh lặng lẽ dẫn khách tham quan các công đoạn từ nhào đất, nặn gốm đến tráng men, nung. Những vị khách tham gia trải nghiệm hôm sau đến nhận lại sản phẩm đã hoàn toàn bị thuyết phục bởi câu chuyện phục sinh gốm men của Lâm. Du khách rất thích thú khi mọi công đoạn làm gốm men ở cơ sở của Lâm đều bằng thủ công. Ngày ngày, vợ Lâm xoay bàn gỗ để nặn gốm, em trai Lâm có "hoa tay" thì tạo mẫu, vẽ và trực tiếp trang trí lên các sản phẩm… Cha Lâm thì canh lò, nung gốm.

Chuyện nghệ nhân gen Z: Hồi sinh men gốm trứ danh- Ảnh 4. — Nghệ nhân Nguyễn Viết Lâm giới thiệu men sứ cổ điển được anh hồi sinh

Quá trình sản xuất gốm men đều được thực hiện thủ công và mang tính ngẫu hứng. Hiện Lâm có nhóm thợ 4 người cùng sinh sống ở làng Thanh Hà nên có thể yên tâm khâu chế tác. "Các sản phẩm chủ yếu là bình gốm được vẽ tay theo phong cách xưa. Hoài cổ chứ không phải giả cổ. Mỗi sản phẩm là một sáng tạo độc bản và mang giá trị riêng biệt", anh nói.

"Vậy làm sao phân biệt được gốm men Thanh Hà và gốm men khác trên thị trường?", tôi hỏi. Lâm chỉ vào bình gốm đang được em trai anh "tả" một con rồng cuộn ở thành miệng, rồi cười: "Anh xem chế tác như thế cộng với chất men xưa thì có dễ nhận diện không?".

Chuyện nghệ nhân gen Z: Hồi sinh men gốm trứ danh- Ảnh 5. — Những con tò he đất nung được tráng men mang màu sắc mới lạ

Nghệ nhân trẻ Nguyễn Viết Lâm đã kiên trì tìm ra công thức gốm men và anh cho biết sẽ kiên trì giới thiệu thông qua mạng xã hội, bán hàng online… Ngay tại xưởng, Lâm tiếp tục nghề thủ công, tổ chức các workshop trải nghiệm với các hình thức "lên men" độc đáo. "Tôi vẫn kể câu chuyện của đất - men - lửa trên các nền tảng để khách nhận diện và hiểu rằng: Gốm Thanh Hà giờ đã có men. Hội An không chỉ nổi tiếng có gốm đỏ mà còn có gốm men sang trọng không kém", Lâm trải lòng. (còn tiếp)

Nguồn: https://thanhnien.vn/chuyen-nghe-nhan-gen-z-hoi-sinh-men-gom-tru-danh-185251016224846928.htm