Đại biểu Quốc hội đoàn Nghệ An chia sẻ góc nhìn phát triển khoa học xã hội trong kỷ nguyên số

Theo đại biểu Hoàng Minh Hiếu, trong bối cảnh công nghệ phát triển nhanh, đặc biệt là sự xuất hiện của trí tuệ nhân tạo (AI) làm nảy sinh nhiều vấn đề xã hội, pháp lý và đạo đức phức tạp, thì chỉ khoa học xã hội mới có thể đưa ra những lời giải thấu đáo và nhân văn cho các thách thức đó.

Quang cảnh phiên làm việc ngày 29/10 tại Hội trường Diên Hồng, Nhà Quốc hội. Ảnh: Nam An

Sáng 29/10, tiếp tục Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV tiến hành thảo luận tại hội trường. Phiên làm việc do đồng chí Trần Thanh Mẫn - Ủy viên Bộ Chính trị, Chủ tịch Quốc hội chủ trì; đồng chí Vũ Hồng Thanh - Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Phó Chủ tịch Quốc hội điều hành.

Đoàn ĐBQH tỉnh Nghệ An có đồng chí Võ Thị Minh Sinh - Phó Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh, Trưởng Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Nghệ An và các đại biểu dự họp.

3 nhóm hạn chế lớn trong phát triển khoa học xã hội

Thảo luận về báo cáo kết quả thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội năm 2025 và 5 năm 2021 - 2025 của Chính phủ, ông Hoàng Minh Hiếu - Ủy viên Thường trực Ủy ban Pháp luật của Quốc hội, đại biểu Quốc hội đoàn Nghệ An đánh giá cao những kết quả đạt được và tinh thần đổi mới trong điều hành phát triển đất nước.

Ông cho rằng, việc thể chế hóa và triển khai các chủ trương, chính sách có tính chiến lược của Đảng trong thời gian qua đã tạo ra tác động tích cực, nhất là trong các lĩnh vực khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Năm 2025, Việt Nam xếp hạng 44/139 nền kinh tế về Chỉ số Đổi mới sáng tạo toàn cầu và đứng thứ 6/40 quốc gia về Chỉ số AI thế giới.

Đồng chí Võ Thị Minh Sinh - Phó Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh, Trưởng Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Nghệ An và các đại biểu dự họp tại Hội trường Diên Hồng sáng 29/10. Ảnh: Nam An

Tuy nhiên, theo đại biểu, để phát triển bền vững, Việt Nam không chỉ cần đầu tư cho khoa học tự nhiên và công nghệ, mà còn phải đặc biệt chú trọng đến phát triển khoa học xã hội và nhân văn.

“

“Nếu khoa học tự nhiên và công nghệ giúp con người “làm được nhiều hơn” thì khoa học xã hội giúp con người “hiểu đúng hơn” về chính mình và về xã hội mình đang sống”.

Đại biểu Quốc hội Hoàng Minh Hiếu

Phân tích sâu hơn, đại biểu Hoàng Minh Hiếu chỉ rõ 3 nhóm hạn chế lớn trong phát triển khoa học xã hội hiện nay. Trước hết là sự kết nối của kết quả nghiên cứu khoa học xã hội với việc hoạch định chính sách, phát triển kinh tế - xã hội còn có nhiều hạn chế.

Thực tế là hiện nay đang có tình trạng nhiều đề tài nghiên cứu khoa học xã hội chưa gắn kết chặt chẽ với nhu cầu thực tế của cuộc sống và việc hoạch định chính sách của Nhà nước. Nghiên cứu khoa học xã hội nhiều khi mới dừng lại ở mức công bố kết quả mà chưa được chuyển thành chính sách hoặc giải pháp cụ thể, có hiệu quả.

Bên cạnh đó, việc xây dựng chính sách trong một số trường hợp cũng chưa sử dụng tối đa kết quả nghiên cứu khoa học xã hội như là một công cụ thiết kế chính sách và đo lường tác động xã hội.

Thứ hai là, cơ chế tài chính và tổ chức nghiên cứu khoa học xã hội chưa linh hoạt, chưa tạo động lực cho hoạt động nghiên cứu. Nhiều chủ trương, chính sách phát triển khoa học và công nghệ ở nước ta cho đến nay cơ bản được xây dựng chung cho cả khoa học tự nhiên và khoa học xã hội, nhưng thường xuất phát từ thực trạng và yêu cầu của khoa học tự nhiên và công nghệ hơn là khoa học xã hội và nhân văn.

“Trong khi đó, khoa học xã hội nghiên cứu con người và các mối quan hệ xã hội, vốn luôn biến đổi và gắn với giá trị, văn hóa, và bối cảnh chính trị. Do đó, phương pháp tiếp cận của khoa học xã hội không thể áp dụng tương tự như từ các mô hình khoa học tự nhiên mà cần cơ chế tài trợ, đánh giá, công nhận và triển khai linh hoạt hơn, dựa trên chất lượng học thuật và giá trị xã hội, chứ không chỉ dựa trên việc thương mại hóa kết quả nghiên cứu”, vị đại biểu đoàn Nghệ An nêu ý kiến.

Thứ ba là hạ tầng dữ liệu, phương pháp nghiên cứu, chuyển đổi số cho khoa học xã hội còn chậm được đổi mới. Phương pháp nghiên cứu truyền thống vẫn chiếm ưu thế, chưa thực sự chuyển hướng mạnh sang phương pháp nghiên cứu hiện đại.

Việc số hóa dữ liệu, chuẩn hóa dữ liệu phục vụ nghiên cứu, ứng dụng các phương pháp nghiên cứu mới vẫn có nhiều rào cản như các hệ thống dữ liệu phục vụ nghiên cứu còn phân tán, chưa chuẩn hóa, kỹ năng phân tích chưa đầy đủ.

Cần chiến lược phát triển khoa học xã hội phù hợp với bối cảnh mới

Theo đại biểu Hoàng Minh Hiếu, trong bối cảnh công nghệ phát triển nhanh, đặc biệt là với sự xuất hiện của trí tuệ nhân tạo (AI), những vấn đề xã hội, pháp lý và đạo đức do công nghệ đặt ra ngày càng phức tạp và cấp thiết.

Ông nêu hàng loạt câu hỏi mà chỉ khoa học xã hội có thể giải đáp: “Sản phẩm do AI tạo ra thuộc về ai; làm thế nào để AI không tạo ra sự phân biệt đối xử; việc cho phép AI đưa ra quyết định sinh tử mà không có sự can thiệp của con người sẽ gây ra những vấn đề về đạo đức như thế nào hoặc trách nhiệm pháp lý khi để xảy ra rủi ro trong quá trình sử dụng AI sẽ thuộc về ai, người sử dụng AI hay người đã tạo ra thuật toán cho hệ thống AI…”.

Ông Hoàng Minh Hiếu - Ủy viên Thường trực Ủy ban Pháp luật của Quốc hội, đại biểu Quốc hội Đoàn Nghệ An phát biểu thảo luận. Ảnh. Nam An

Từ thực tiễn đó, đại biểu đoàn Nghệ An kiến nghị Chính phủ cần có chiến lược phát triển khoa học xã hội phù hợp với bối cảnh mới. Trước hết cần nghiên cứu xây dựng những chương trình phát triển khoa học xã hội nhân văn trọng điểm, trong đó tập trung vào những vấn đề mới, gắn với sự phát triển của các công nghệ mới phục vụ cho sự phát triển kinh tế - xã hội như các vấn đề pháp lý đối với việc sử dụng các công nghệ mới, nghiên cứu xã hội học số, các vấn đề an ninh phi truyền thống mới xuất hiện…

Tiếp đó, cần đổi mới cơ chế tài chính và đánh giá khoa học xã hội, áp dụng cơ chế các cơ quan Nhà nước đặt hàng nghiên cứu khoa học xã hội để phục vụ việc hoạch định các chính sách cụ thể; tiếp tục đổi mới quy trình hoạch định chính sách để tăng cường hàm lượng khoa học trong việc ra quyết định. Đa dạng hóa hình thức công bố và ghi nhận giá trị của các nghiên cứu như dưới dạng báo cáo chính sách, tư vấn pháp lý, dữ liệu xã hội…; tăng kinh phí cho các đề tài khoa học xã hội có tính ứng dụng thực tế cao mà không chỉ đánh giá dựa trên số lượng bài báo công bố kết quả nghiên cứu.

Đại biểu cũng nhấn mạnh nhiệm vụ phát triển nguồn nhân lực khoa học xã hội chất lượng cao như tăng đầu tư cho đào tạo sau đại học, hợp tác quốc tế. Có chính sách trọng dụng các nhà khoa học xã hội có bản lĩnh, trí tuệ, có nhiều đóng góp cho quá trình hoạch định chính sách phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.

Một yêu cầu khác được ông Hoàng Minh Hiếu đề cập là cần xây dựng hạ tầng dữ liệu xã hội và hệ sinh thái học thuật cho khoa học xã hội, đưa chuyển đổi số vào phương pháp nghiên cứu khoa học xã hội, từ việc phân tích dữ liệu lớn, mô phỏng xã hội, đến hệ thống hóa tri thức văn hóa.

Cuối cùng, vị đại biểu đoàn Nghệ An nhấn mạnh vai trò của sự kết nối giữa tăng cường liên kết giữa khoa học xã hội và khoa học tự nhiên, ví dụ như vấn đề “trí tuệ nhân tạo và pháp luật” đã nêu ở trên, hoặc nghiên cứu tác động xã hội, nhu cầu cộng đồng khi triển khai các đề án chuyển đổi số ở những địa bàn nhất định. “Đây chính là “vùng giao thoa”, nơi khoa học xã hội cung cấp khung giá trị và thể chế để đảm bảo cho công nghệ phát triển đúng hướng”, ông nói./.

Nguồn: https://baonghean.vn/dai-bieu-quoc-hoi-doan-nghe-an-chia-se-goc-nhin-phat-trien-khoa-hoc-xa-hoi-trong-ky-nguyen-so-10309575.html