Đánh giá đúng khó khăn, phân bổ hiệu quả: Nghị định 272/2025/NĐ-CP mở lối cho đầu tư vùng DTTS và miền núi

(Chinhphu.vn) - Với 12 tiêu chí, cách tiếp cận của Nghị định số 272/2025/NĐ-CP bảo đảm khách quan, toàn diện, phản ánh đúng thực trạng khó khăn của từng xã vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi để thực hiện chính sách đầu tư, hỗ trợ trúng địa bàn, đúng đối tượng.

Bài 1: Nhận diện rõ để đầu tư trúng

Ngày 16/10/2025, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 272/2025/NĐ-CP về phân định vùng đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) và miền núi giai đoạn 2026-2030. Bên cạnh tiêu chí xác định địa bàn vùng đồng bào DTTS và miền núi thì Nghị định quy định tiêu chí phân định xã theo trình độ phát triển và tiêu chí xác định thôn đặc biệt khó khăn.

Đối với cấp xã, với hệ thống 12 tiêu chí mới, Nghị định số 272/2025/NĐ-CP là bước tiến quan trọng so với tiêu chí phân định giai đoạn 2021-2025 tại Quyết định số 33/2020/QĐ-TTg. Đây căn cứ để xác định thực trạng khó khăn của từng địa bàn, từ đó tổ chức thực hiện chính sách dân tộc trong giai đoạn tới, nhất là phân bổ nguồn lực đầu tư phù hợp trong Chương trình mục tiêu quốc gia chung giai đoạn 2026-2035.

Chính sách đi qua khi chưa kịp chạm tới "vùng trũng"

Thôn Đắk Mế, xã Bờ Y, tỉnh Quảng Ngãi (trước sáp nhập thuộc xã Pờ Y, huyện Ngọc Hồi, tỉnh Kon Tum) là địa bàn sinh sống tập trung, duy nhất của đồng bào Brâu - 1 trong 5 dân tộc có dân số dưới 1000 người của cả nước (cùng với các dân tộc: Pu Péo, Si La, Ơ Đu và Rơ Măm).

Theo kết quả điều tra thông tin kinh tế-xã hội (KT-XH) của 53 DTTS lần thứ 3 năm 2024, được Bộ Dân tộc và Tôn giáo công bố tháng 7/2025, dân tộc Brâu hiện có 146 hộ, với 459 nhân khẩu. Còn dân tộc Si La có 233 hộ/808 người; Pu Péo có 212 hộ/714 người; Ơ Đu 142 hộ/624 người; Rơ Măm 176 hộ/591 người.

Giai đoạn 2021-2025, Brâu được đưa vào danh sách 14 dân tộc có khó khăn đặc thù, tại Quyết định số 1227/QĐ-TTg. Đây là căn cứ để triển khai chính sách đầu tư, hỗ trợ theo Tiểu dự án 1, Dự án 9 thuộc Chương trình MTQG phát triển KT-XH vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021-2025 theo Quyết định số 1719/QĐ-TTg (Chương trình MTQG 1719).

Tuy nhiên, thôn Đắk Mế lại thuộc Pờ Y-xã đã đạt chuẩn nông thôn mới (NTM) giai đoạn 2016-2020, theo Quyết định số 366/QĐ-UBND, ngày 13/5/2019 của UBND tỉnh Kon Tum (cũ). Do đó, Đắk Mế nằm ngoài phạm vi đầu tư Chương trình MTQG 1719. Thiếu nguồn lực đầu tư, hỗ trợ của Chương trình MTQG 1719, thôn Đắk Mế đang tụt lại trong sự phát triển chung của xã Pờ Y.

Ngày 11/7/2025, số liệu tại Đại hội Đảng bộ xã Bờ Y (Pờ Y cũ) lần thứ 1, nhiệm kỳ 2025-2030 cho thấy, thu nhập bình quân của xã năm 2025 dự kiến đạt 70 triệu đồng/người; tỷ lệ hộ nghèo giảm xuống còn 1,18%; người dân được tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản.

Nhưng ở thôn Đắk Mế, thu nhập bình quân của dân tộc Brâu chưa tới 30 triệu đồng/người/năm. Ngoài ra, nhiều gia đình Brâu chưa được tiếp cận các điều kiện sinh hoạt tối thiểu trong thời đại 4.0.

Theo kết quả điều tra KT-XH của 53 DTTS lần thứ 3, ở thôn Đắk Mế vẫn còn 52/146 hộ dùng củi để nấu ăn; 84/146 hộ chưa có kết nối internet tại nhà; 7/146 hộ chưa được sử dụng nguồn nước hợp vệ sinh;…

Mong muốn Chương trình MTQG 1719 trực tiếp đầu tư cho đồng bào Brâu đã được cấp ủy, chính quyền địa phương kiến nghị từ khi Pờ Y chưa sáp nhập đơn vị hành chính. Và trên nghị trường Quốc hội, đại biểu Nàng Xô Vi (đoàn đại biểu tỉnh Kon Tum cũ), sinh ra và lớn lên ở thôn Đắk Mế, cũng đã kiến nghị điều chỉnh tiêu chí để đồng bào Brâu được thụ hưởng chính sách.

"Chương trình MTQG 1719 là một chủ trương lớn, để giúp người dân nâng cao cuộc sống. Với đồng bào còn gặp nhiều khó khăn như Brâu thì dù ở đâu cũng cần được thụ hưởng chính sách phù hợp nhất", đại biểu Nàng Xô Vi nhấn mạnh.

"Đủ chuẩn" chưa đồng nghĩa với "đủ lực"

Theo Quyết định số 33/2020/QĐ-TTg về phân định vùng đồng bào DTTS và miền núi theo trình độ phát triển giai đoạn 2021-2025, xã khu vực 1 là những xã đã được công nhận đạt chuẩn NTM hoặc có tỷ lệ hộ nghèo dưới 10%. Do được xếp vào nhóm đã có điều kiện phát triển hơn, các xã khu vực 1 không thuộc phạm vi đầu tư của Chương trình MTQG 1719.

Trên thực tế, vẫn còn không ít xã tuy "về đích" NTM nhưng chưa thực sự có "nền tảng nội lực" đủ mạnh để thoát nghèo bền vững. Điều này dẫn đến tình trạng một số địa phương dù còn nhiều khó khăn nhưng lại không nằm trong danh sách để thụ hưởng chính sách đầu tư cần thiết.

Trước sáp nhập, Phan Lâm là xã miền núi của huyện Bắc Bình, tỉnh Bình Thuận (nay là xã Phan Sơn, tỉnh Lâm Đồng). Đây là nơi sinh sống của hơn 700 hộ, gồm 8 dân tộc anh em cùng sinh sống; trong đó hơn 80% dân số là dân tộc Raglay, còn lại là K'Ho, Chăm, Kinh, Nùng, Hoa, Châu Ro...

Phan Lâm đã "về đích" NTM theo bộ tiêu chí giai đoạn 2016-2020. Nhưng đến năm 2024, thu nhập của xã mới đạt khoảng 36 triệu đồng/người/năm; tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo gần 40%, theo chuẩn nghèo giai đoạn 2021-2025.

Khó khăn của Phan Lâm càng rõ ràng hơn sau khi sáp nhập với xã Phan Sơn để thành xã Phan Sơn mới. Số liệu tại Đại hội Đảng bộ xã lần thứ 1, nhiệm kỳ 2025-2030 (tổ chức ngày 29/7) cho thấy, giai 2021-2025, tổng thu ngân sách trên địa bàn của xã Phan Lâm (trước sáp nhập) chỉ đạt 41,570 tỷ đồng, bình quân thu 8,35 tỷ đồng/năm.

Nhưng dù sao Phan Lâm cũng có điều kiện KT-XH khá hơn xã Phan Sơn. Trước khi "về chung một nhà", dù đã được công nhận đạt chuẩn NTM nhưng trong 05 năm qua, thu ngân sách địa bàn của Phan Sơn chỉ đạt hơn 3,725 tỷ đồng, bình quân mỗi năm xã chỉ thu được 745,15 triệu đồng.

Đã được công nhận đạt chuẩn NTM nên cả Phan Sơn và Phan Lâm đều không thuộc địa bàn đầu tư của Chương trình MTQG 1719. Vì vậy, sau khi sáp nhập, nền móng để xã Phan Sơn (mới) phát triển KT-XH rất yếu.

Về cơ sở hạ tầng, ở cả 2 xã đang sử dụng những công trình đã được đầu tư từ các giai đoạn trước, chủ yếu từ vốn Chương trình 135. Giai đoạn 2021-2025, không thuộc địa bàn đầu tư của Chương trình MTQG 1719 nên cả 02 xã không có nhiều dự án hạ tầng được bố trí vốn để triển khai.

Chỉ tính riêng Phan Sơn, giai đoạn 2021-2025, xã dự kiến bê tông hóa 3,7km đường ở các thôn, nhưng năm 2024 mới thực hiện được 960m, còn lại vẫn đang là "kế hoạch".

Về sản xuất, cả 2 xã gộp lại có tổng 1.723 hộ. Số liệu tại Đại hội Đảng bộ xã lần thứ 1, nhiệm kỳ 2025-2030 cho thấy, toàn xã chỉ có trên 2.350 con bò, 50 con đàn trâu, trên 12.380 con heo… Tổng diện tích tự nhiên của xã Phan Sơn (mới) lên tới 584,52 km2, nhưng chỉ có hơn 458 ha cây ăn quả, gồm quýt, xoài, bưởi, chuối…

Không riêng Phan Lâm, Phan Sơn của tỉnh Bình Thuận (cũ) mà rất nhiều xã ở vùng đồng bào DTTS và miền núi, vì "chín non" trong xây dựng NTM nên giai đoạn 2021-2025 nằm ngoài phạm vi đầu tư Chương trình MTQG 1719.

Theo số liệu của Bộ Dân tộc và Tôn giáo, sau khi Quyết định số 861/QĐ-TTg ngày 04/6/2021 phê duyệt danh sách xã khu vực 1, khu vực 2, khu vực 3 vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021-2025 có hiệu lực, đến hết năm 2024, toàn vùng có 223 xã đã được công nhận đạt chuẩn NTM. Tuy nhiên, không ít xã dù đã "đủ chuẩn" NTM nhưng thực tế chưa "đủ lực" để phát triển.

Xã Khang Ninh, huyện Ba Bể (nay thuộc xã Ba Bể, tỉnh Thái Nguyên) được công nhận đạt chuẩn NTM theo Quyết định số 224/QĐ-UBND ngày 19/2/2021 của UBND tỉnh Bắc Kạn (cũ). Giai đoạn 2021-2025, Khang Ninh còn 6/12 thôn đặc biệt khó khăn.

Vì thế, khi được UBND huyện Ba Bể (cũ) giao chỉ tiêu "về đích" NTM nâng cao vào cuối năm 2024 là một thử thách khó vượt qua đối với Khang Ninh. Đến hết năm 2024, chưa tính các tiêu chí khác thì về thu nhập bình quân của xã mới đạt khoảng 40 triệu đồng/người

Trong khi đó, theo bộ tiêu chí NTM giai đoạn 2021-2025 tại Quyết định số 318/QĐ-TTg ngày 08/3/2022, để đạt NTM nâng cao thì thu nhập bình quân của các xã thuộc Trung du và miền núi phía Bắc phải đạt tối thiểu 55 triệu đồng/người/năm.

Những xã vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021-2025 như Phan Lâm, Phan Sơn, Khang Ninh,… đã "bị loại" khỏi diện đầu tư của Chương trình MTQG 1719, do tiêu chí "đã công nhận đạt chuẩn NTM" trong Quyết định số 33/2020/QĐ-TTg. Hạn chế này đã được giải quyết trong Nghị định số 272/2025/NĐ-CP.

Theo đó, trong giai đoạn 2026-2030, việc phân định xã vùng đồng bào DTTS và miền núi theo trình độ phát triển sẽ được thực hiện dựa trên bộ 12 tiêu chí mới, không sử dụng tiêu chí xã đã hay chưa đạt chuẩn NTM để làm căn cứ phân loại.

Thay vào đó, Nghị định số 272/2025/NĐ-CP đã "định lượng" khó khăn của từng địa bàn, với những chỉ số rất rõ ràng. Đó là tỷ lệ hộ nghèo; tỷ lệ hộ gia đình có hợp đồng mua bán điện; tỷ lệ hộ gia đình được sử dụng nước sạch theo quy chuẩn; cơ sở hạ tầng giao thông, trường lớp;… Cách tiếp cận này hướng đến đánh giá thực chất hơn năng lực phát triển của từng địa bàn, thay vì chỉ dựa vào "danh hiệu" hoặc kết quả đạt được ở một thời điểm nhất định.

Theo báo cáo của Bộ Dân tộc và Tôn giáo, so với giai đoạn 2016-2020 thì giai đoạn 2021-2025, vùng đồng bào DTTS và miền núi giảm 406 xã khu vực 3; giảm 6.954 thôn đặc biệt khó khăn sau khi áp dụng tiêu chí phân định theo Quyết định số 33/2020/QĐ-TTg.

Bài 2: 'Đo' mức độ khó khăn từ hạ tầng

Sơn Hào

Nguồn: https://baochinhphu.vn/danh-gia-dung-kho-khan-phan-bo-hieu-qua-nghi-dinh-272-2025-nd-cp-mo-loi-cho-dau-tu-vung-dtts-va-mien-nui-102251113193347906.htm