Đào tạo báo chí: Một thế kỷ thay đổi tư duy

(Dân trí) - Từ cán bộ tuyên truyền thời chiến đến nhà báo chuyên nghiệp kỷ nguyên số và AI, các trường học đang nỗ lực trang bị kỹ năng đa phương tiện và khả năng làm chủ công nghệ để kiến tạo tương lai nghề báo.

Từ đào tạo cán bộ tuyên truyền đến nhà báo chuyên nghiệp

Một thế kỷ trôi qua, báo chí cách mạng Việt Nam không ngừng lớn mạnh và song hành cùng đó là sự chuyển mình căn bản trong tư duy đào tạo người làm báo.

GS Ngô Thị Phương Lan, Hiệu trưởng Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (ĐHKHXH&NV), Đại học Quốc gia TPHCM, đã đúc kết hành trình này bằng một khái niệm cốt lõi: từ việc đào tạo cán bộ tuyên truyền đến đào tạo nhà báo chuyên nghiệp, những người mang đến thông tin chất lượng, chuẩn xác và đáng tin cậy cho công chúng.

Ban đầu, chúng ta đào tạo những cán bộ tuyên truyền, làm báo để tuyên truyền cách mạng, phục vụ chiến đấu. Sau này, đào tạo nhà báo chuyên nghiệp phục vụ nhu cầu thông tin chất lượng, giá trị, chuẩn xác, đáng tin cậy cho công chúng. Bà nhấn mạnh, mốc son Đổi mới 1986 chính là bước ngoặt quan trọng nhất của sự chuyển đổi tư duy này.

Nhìn lại từng giai đoạn cụ thể, GS Ngô Thị Phương Lan nhấn mạnh tới lịch sử 100 năm báo chí cách mạng Việt Nam, bắt đầu từ sự ra đời của tờ báo Thanh Niên vào ngày 21/6/1925 do Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng lập.

Chủ tịch Hồ Chí Minh - người thầy vĩ đại của báo chí cách mạng Việt Nam (Ảnh: TTXVN).

Giai đoạn 1925–1945, đào tạo báo chí khởi nguồn từ lớp học đặc biệt của Nguyễn Ái Quốc. Các học viên được trang bị kỹ năng viết báo, phát hành báo để làm công cụ vận động quần chúng. Phương châm "viết báo để đấu tranh, làm báo là làm cách mạng" đã được định hình từ đây.

Những năm 1945–1975, báo chí là vũ khí tư tưởng, nhà báo là chiến sĩ. Từ lớp dạy viết báo Huỳnh Thúc Kháng năm 1949 đến những lớp tập huấn nghiệp vụ linh động trên các mặt trận, người làm báo được đào tạo trực tiếp từ khói lửa chiến trường với phương châm "học để viết, viết để chiến đấu". Năm 1962, Viện Báo chí (trước đây là Khoa Báo chí), Học viện Báo chí và Tuyên truyền, được hình thành và phát triển.

Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng (Ảnh: Tư liệu).

Đến giai đoạn chuyển tiếp hậu chiến 1975–1986, báo chí tập trung ổn định tư tưởng, nhà báo là chiến sĩ trên mặt trận tư tưởng. Các khóa đào tạo nghiệp vụ báo chí của Trường Tuyên huấn Trung ương (nay là Học viện Báo chí và Tuyên truyền) được đẩy mạnh.

Việc đào tạo nhà báo chuyên nghiệp thời kỳ đổi mới có sự chuyển biến rõ rệt ở giai đoạn 1986–2010. Kinh tế thị trường đòi hỏi người làm báo không chỉ tuyên truyền mà còn phải chuyên nghiệp, nhạy bén, có khả năng phân tích, phản biện, tôn trọng sự thật và đạo đức nghề nghiệp.

Giai đoạn này hình thành hệ thống đào tạo báo chí quy mô, bài bản với các cơ sở đào tạo chuyên nghiệp, chương trình đa dạng, cơ sở vật chất đầu tư và giáo trình hiện đại. Trong đó, Khoa Báo chí và Truyền thông, Trường ĐHKHXH&NV, Đại học Quốc gia Hà Nội và TPHCM lần lượt được thành lập năm 1990 và 1992, là những mắt xích quan trọng trong hệ thống này.

Những mốc chính trong quá trình chuyển mình về tư duy đào tạo báo chí.

Nữ giáo sư đặc biệt nhấn mạnh đến báo chí thời đại số và AI từ 2010 đến nay. Sự phát triển của báo chí đa phương tiện, dữ liệu, trí tuệ nhân tạo và mạng xã hội đã thay đổi triệt để cách sản xuất và tiêu thụ tin tức.

Theo GS Phương Lan, người làm báo hiện nay cần kỹ năng viết tin, bài truyền thống kết hợp với khả năng kể chuyện bằng hình ảnh, âm thanh, video, sử dụng công cụ số, ứng dụng AI, phân tích dữ liệu và tương tác liên tục với công chúng.

Do đó, hệ thống đào tạo báo chí buộc phải chuyển đổi nhanh chóng theo hướng tích hợp kỹ năng số và công nghệ mới.

Trong suốt chặng đường qua, chương trình đào tạo báo chí của các trường cũng đã không ngừng thay đổi để thích ứng với thực tiễn nghề báo. Điểm khác biệt nổi bật nhất của chương trình đào tạo hiện nay so với lúc trước nằm ở những cập nhật, điều chỉnh thích ứng với bối cảnh công nghệ trong thực tiễn nghề báo, đặc biệt là trong khoảng hơn 10 năm trở lại đây.

Làm chủ AI để kiến tạo tương lai cho Báo chí cách mạng Việt Nam

PGS.TS Phạm Chiến Thắng, Trưởng khoa Báo chí Truyền thông, Trường Đại học Khoa học, Đại học Thái Nguyên, nhấn mạnh việc không thể phủ nhận được sự ảnh hưởng của AI tới công việc của các nhà báo trong tương lai gần. Sự phát triển của AI ngày càng nhanh khiến chúng đang trở nên hoàn thiện hơn theo từng giờ.

Trong đó, những công việc thường nhật của nhà báo như xây dựng kịch bản, viết tin, gỡ băng, chuyển nội dung sang âm thanh hoặc hình ảnh hay thậm chí là sản xuất video đều có thể xử lý một phần hoặc nhiều phần bằng AI.

Điều này chắc chắn sẽ khiến cho nhiều nhà báo không theo kịp sự phát triển của AI khó khăn trong việc thích nghi và sẽ ảnh hưởng trực tiếp tới công việc mà họ đang đảm nhận. Nói cách khác, họ hoàn toàn có thể bị AI thay thế nếu không chủ động thay đổi và cập nhật các kỹ năng của mình.

Theo ông Thắng, toàn ngành báo chí truyền thông đang thực hiện chuyển đổi số mạnh mẽ, trong đó, các trường đại học chủ động tìm hiểu và tích hợp AI vào giảng dạy không còn là một lựa chọn mà đã trở thành yêu cầu cấp thiết.

“Việc này không chỉ giúp sinh viên được trang bị những kỹ năng ứng dụng AI trong sản xuất nội dung, phân tích dữ liệu…, thích ứng với nhu cầu của thị trường lao động, mà còn mở ra cơ hội để nâng cao chất lượng đào tạo”, ông Thắng nhận định.

Với giảng viên, theo PGS.TS Chiến Thắng, thầy cô có thể tận dụng AI như một công cụ đắc lực để đổi mới phương pháp sư phạm, giảm bớt thời gian cho các công việc “nhàm chán”. Từ đó, có thêm thời gian để nghiên cứu khoa học, thực hiện các thay đổi sáng tạo trong hoạt động giảng dạy.

Tuy nhiên, để tích hợp AI vào giảng dạy báo chí truyền thông cũng đối diện không ít thách thức, đòi hỏi một chiến lược tiếp cận chuyên nghiệp theo từng giai đoạn và có kế hoạch cụ thể.

Vị trưởng khoa chỉ ra rằng, đầu tiên, các nhà trường cần giải quyết bài toán về nguồn nhân lực giảng dạy có chuyên môn AI, đầu tư cơ sở vật chất và liên tục cập nhật chương trình đào tạo để bắt kịp tốc độ phát triển của công nghệ.

Tiếp theo là tập huấn tăng cường nhận thức về các vấn đề đạo đức trong việc ứng dụng AI, đảm bảo tính minh bạch, trách nhiệm khi sử dụng AI và tránh các nguy cơ tiềm ẩn như thông tin sai lệch, thông tin bị thiên vị hoặc không chính xác do AI tạo ra.

Bên cạnh đó, việc tăng cường hợp tác với doanh nghiệp và các cơ quan báo chí cũng sẽ giúp nhà trường nắm bắt được những nhu cầu của các cơ quan sử dụng lao động để đào tạo các học phần, kỹ năng phù hợp. Giải quyết được những yếu tố này sẽ giúp các cơ sở đào tạo khẳng định vị thế tiên phong, đào tạo ra thế hệ những nhà báo, người làm truyền thông đủ năng lực làm chủ AI.

Dẫu cảnh báo AI đang khiến công việc của nhà báo trở nên “lung lay" song ông Thắng nhấn mạnh đến vai trò không thể thay thế của con người trong kỷ nguyên số.

Chung quan điểm, GS Ngô Thị Phương Lan nhận định, báo chí toàn cầu đang đứng trước cuộc cách mạng chuyển đổi số và trí tuệ nhân tạo (AI).

Các chương trình đào tạo hiện nay có xu hướng tập trung vào mục tiêu đào tạo nguồn nhân lực có khả năng sáng tạo nội dung đa dạng cho nhiều phương tiện và nền tảng, có kiến thức nền và phương pháp luận tốt để tự học và thích nghi trong môi trường làm việc biến đổi liên tục.

Điều này đòi hỏi các phương pháp giảng dạy phù hợp như "project-based learning" (học qua dự án), "flipped classroom" (lớp học đảo ngược) và "blended learning" (học kết hợp online/offline). Những phương pháp này khuyến khích sự chủ động, tích cực của người học, nâng cao khả năng hợp tác nhóm và thành thạo sử dụng công nghệ.

Bà chia sẻ, hiện tại, chương trình đào tạo của Khoa Báo chí và Truyền thông, Trường ĐHKHXH&NV, Đại học Quốc gia TPHCM đã cập nhật kiến thức về ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI), đạo đức và trách nhiệm khi sáng tạo nội dung với AI, kiểm chứng thông tin với các phương pháp hiện đại.

Nhà trường đang hướng tới thiết kế một phiên bản chương trình đào tạo báo chí – truyền thông tích hợp AI, nhằm phát triển nguồn nhân lực vừa thành thạo công nghệ, vừa có trách nhiệm xã hội trong kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo.

Về sự cân bằng giữa lý thuyết và thực hành, GS Ngô Thị Phương Lan khẳng định: "Mô hình chung hiện tại trong đào tạo báo chí truyền thông hiện nay là gắn chặt giữa các lý luận nền tảng với thực hành nghề nghiệp và công nghệ đa phương tiện. Yêu cầu đặt ra cho người học là phải học tốt cả lý thuyết và thực hành".

Nguồn: https://dantri.com.vn/giao-duc/dao-tao-bao-chi-mot-the-ky-thay-doi-tu-duy-20250621080607633.htm