Đào tạo và nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn trong bối cảnh mới

Đây là nội dung được thảo luận tại Diễn đàn khoa học với chủ đề “Đào tạo và nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn trong bối cảnh mới” do Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội tổ chức sáng nay 14/11/2025.

Diễn đàn nằm trong chuỗi hoạt động chào mừng 80 năm truyền thống và 30 năm thành lập Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (ĐH KHXH&NV), thu hút sự tham dự của nhiều nhà khoa học, chuyên gia, nhà quản lý đến từ các bộ, ngành, trường đại học, viện nghiên cứu.

Diễn đàn tập trung thảo luận các kết quả đạt được, phản ánh hiện trạng phát triển của từng ngành đào tạo, và nghiên cứu, phân tích những thách thức mà đơn vị đào tạo lĩnh vực KHXH&NV đang đối mặt trong bối cảnh hiện tại. Từ đó, có những định hướng phát triển cho các ngành KHXH&NV trong tương lai, góp phần vào sự nghiệp giáo dục và phục vụ cộng đồng, theo tinh thần Nghị quyết 57-NQ/TW và Nghị quyết 71-NQ/TW của Bộ Chính trị đề ra.

Thách thức và cơ hội của lĩnh vực KHXH&NV trong bối cảnh mới

Tại diễn đàn, nhiều ý kiến đánh giá khoa học xã hội và nhân văn đang đứng trước vận hội lẫn thách thức trong bối cảnh toàn cầu hóa, chuyển đổi số, cách mạng công nghiệp 4.0 và yêu cầu phát triển kinh tế tri thức.

Theo GS.TS Phùng Hữu Phú - nguyên Phó Chủ tịch Thường trực Hội đồng Lý luận Trung ương, Ủy viên Trung ương Đảng, Hiệu trưởng đầu tiên của Trường ĐH KHXH&NV, khoa học xã hội và nhân văn không trực tiếp tạo ra GDP, song giữ vai trò nền tảng và “công nghệ nguồn” cho sự phát triển của mọi lĩnh vực kinh tế - xã hội. Những yếu tố như thể chế, chính sách, phát triển con người, văn hóa, chất lượng nguồn nhân lực… đều bắt nguồn từ tri thức KHXH&NV.

Trong thời đại công nghệ, KHXH&NV phải đóng vai trò bồi dưỡng tư duy, bản lĩnh, đạo đức, năng lực thích ứng của con người - yếu tố quyết định để khai thác hiệu quả công nghệ. “Công nghệ thông minh đòi hỏi một dân tộc thông thái”, ông khẳng định, đồng thời nhấn mạnh nhiệm vụ của KHXH&NV là xây dựng con người Việt Nam thời đại mới.

GS.TS Phùng Hữu Phú - Hiệu trưởng đầu tiên của Trường ĐH KHXH&NV

Từ góc nhìn quản lý đại học, PGS.TS Nguyễn Anh Tuấn - Trưởng ban Đào tạo, ĐHQGHN cho rằng ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) là xu thế tất yếu. Nhà trường cần chủ động xây dựng năng lực số, đưa các kỹ năng AI vào chương trình đào tạo để “biến thách thức thành cơ hội”.

Một số chuyên gia từ các trường đại học như Trường ĐH Văn hóa Hà Nội, Học viện Báo chí và Tuyên truyền… chia sẻ các khó khăn chung của lĩnh vực KHXH&NV, đặc biệt là yêu cầu gắn đào tạo với thị trường lao động, thiết kế chương trình theo hướng liên ngành, tích hợp khung năng lực số và hợp tác doanh nghiệp trong đào tạo.

Các ý kiến nhấn mạnh: ngành KHXH&NV cần đổi mới mạnh mẽ mô hình đào tạo, tăng tính ứng dụng, phát triển kỹ năng số, kỹ năng liên ngành và phương pháp nghiên cứu hiện đại để theo kịp tốc độ thay đổi của xã hội.

Liên ngành - số hóa - hội nhập là tất yếu để phát triển KHXH&NV

Một trong những điểm nhấn của diễn đàn là thảo luận về định hướng phát triển đào tạo và nghiên cứu KHXH&NV trong giai đoạn tới.

PGS.TS Phạm Quang Long - nguyên Hiệu trưởng Trường ĐH KHXH&NV đề xuất khoa học xã hội và nhân văn phải đổi mới cách tiếp cận nghiên cứu, gia tăng hàm lượng liên ngành - xuyên ngành, gắn với giải quyết các vấn đề thực tiễn của đất nước.

Từ góc độ nghiên cứu lịch sử, PGS.TS Võ Xuân Vinh (Viện trưởng Viện Sử học, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam) cho rằng đội ngũ nghiên cứu phải được kiện toàn theo hướng chuyên sâu, có khả năng thích ứng với phương pháp mới và ứng dụng công nghệ. Đây là điều kiện để KHXH&NV tạo ra các công trình chất lượng cao, phục vụ hoạch định chính sách và hội nhập quốc tế.

PGS.TS Phạm Quang Long - nguyên Hiệu trưởng Trường ĐH KHXH&NV

PGS.TS Võ Xuân Vinh - Viện trưởng Viện Sử học, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam

Còn theo PGS.TS Lưu Văn Quyết (Phó Hiệu trưởng Trường ĐH KHXH&NV TP.HCM), mối liên kết bền chặt giữa hai cơ sở nhân văn lớn nhất cả nước, góp phần tạo dựng một không gian trao đổi học thuật rộng mở, giàu bản sắc, đồng thời thích ứng nhanh với sự thay đổi của khoa học xã hội trong nước và quốc tế.

PGS.TS Lưu Văn Quyết (Phó Hiệu trưởng Trường ĐH KHXH&NV TP.HCM)

PGS.TS Nguyễn Tuấn Cường (Viện Nghiên cứu Hán - Nôm) nhấn mạnh sự cần thiết của việc đầu tư dài hạn cho lĩnh vực KHXH&NV, cả về cơ sở vật chất, nguồn lực nghiên cứu và cơ chế đào tạo.

Những ý kiến từ các nhà khoa học, quản lý, chuyên gia tại diễn đàn đã gợi mở nhiều hướng đi quan trọng: hiện đại hóa chương trình đào tạo, tăng cường liên ngành - số hóa - hội nhập quốc tế; mở rộng không gian đào tạo; phát triển đội ngũ nghiên cứu chất lượng cao; gắn nghiên cứu với thực tiễn phát triển đất nước.

Từ Tổng hợp đến Nhân văn: khẳng định vai trò nòng cốt trong nghiên cứu và đào tạo KHXH&NV

Hiệu trưởng Trường ĐH KHXH&NV Hoàng Anh Tuấn nhấn mạnh: Trong dòng chảy phát triển của giáo dục đại học, Nhà trường luôn ý thức về sứ mệnh đào tạo, nghiên cứu và truyền bá tri thức nhân văn, góp phần định hình tư tưởng, tạo nền tảng tri thức và nguồn nhân lực chất lượng cao cho sự phát triển đất nước.

Từ cơ sở đào tạo hàn lâm mang dấu ấn “học phái Tổng hợp”, Trường từng bước chuyển sang mô hình đại học hiện đại với các triết lý đào tạo tiên tiến như lấy người học làm trung tâm, giáo dục khai phóng, kết hợp giữa phương thức đào tạo truyền thống và hiện đại. Số lượng ngành học được mở rộng mạnh mẽ: từ 10 ngành (1994) lên 20 ngành (2009) và 30 ngành trình độ cử nhân vào năm 2025; cùng với đó là 32 ngành thạc sĩ và 22 ngành tiến sĩ được tinh gọn, tích hợp theo hướng liên ngành - xuyên ngành, phù hợp xu thế phát triển của KHXH&NV đương đại.

GS.TS Nguyễn Văn Khánh, nguyên Hiệu trưởng Trường ĐH KHXH&NV

GS.TS Nguyễn Văn Khánh, nguyên Hiệu trưởng nhà trường nhận định, chiến lược phát triển của Nhà trường phải xoay quanh mô hình đại học nghiên cứu; từ nghiên cứu đến đào tạo đều phải đổi mới để thích ứng với nền kinh tế tri thức, chuyển đổi số và yêu cầu tự chủ đại học. KHXH&NV ngày càng giữ vai trò quan trọng trong hoạch định chính sách, phát triển con người và giải quyết các vấn đề của đất nước; do đó đào tạo - nghiên cứu phải hướng đến tính ứng dụng và hội nhập quốc tế.

Các đại biểu tham dự diễn đàn đều cho rằng Trường ĐH KHXH&NV cần tiếp tục khẳng định vai trò nòng cốt trong hệ thống đào tạo nhân văn của ĐHQGHN và cả nước; bắt nhịp nhanh với xu thế phát triển của thế giới; nâng cao chất lượng đào tạo và nghiên cứu để giữ vững vị thế là trung tâm khoa học xã hội và nhân văn hàng đầu Việt Nam.

Diễn đàn khẳng định KHXH&NV với sứ mệnh đặt con người ở trung tâm của phát triển, tiếp tục giữ vai trò tiên phong trong xây dựng văn hóa, phát triển nguồn nhân lực và thúc đẩy tiến bộ xã hội. Đây cũng là đóng góp thiết thực của Trường ĐH KHXH&NV vào sự phát triển chung của ĐHQGHN và của đất nước trong thời kỳ mới.

PV