Dấu xưa giữa lòng phố Hội

Tam quan chùa Bà Mụ năm 1909. Ảnh: Tư liệu

Nơi đây không chỉ lưu giữ dấu tích giao thoa văn hóa hàng trăm năm qua mà còn là điểm dừng chân yêu thích của du khách muốn tìm lại "hồn xưa phố Hội" trong hơi thở đương đại.

Dấu ấn giao thoa văn hóa

Tọa lạc tại số 81 đường Phan Chu Trinh, chùa Bà Mụ còn được gọi là chùa Ông Chú hay Cẩm Hải Nhị Cung, là một trong những công trình kiến trúc tín ngưỡng cổ kính gắn bó với cộng đồng người Minh Hương. Ngôi chùa được xem là điểm hội tụ độc đáo của ba dòng văn hóa Nhật - Hoa - Việt, phản chiếu rõ nét sự giao thoa đã làm nên bản sắc của đô thị cổ Hội An.

Nhiều nguồn tư liệu cho biết, trước khi chùa được xây dựng, nơi đây từng là Nhật Bản nhân thương quán do thương nhân Shichicobei Eikichi dựng lên vào năm 1631. Đó là thời kỳ thuyền buôn Nhật Bản thường xuyên cập cảng Hội An, giao thương sầm uất. Nhiều thương nhân đã ở lại lập gia đình với người Việt, được chúa Nguyễn cho phép dựng phố, cất nhà… mở ra giai đoạn phồn thịnh của thương cảng quốc tế một thời.

Sau khi Nhật Bản thực thi chính sách bế quan tỏa cảng, cộng đồng người Hoa ở Hội An phát triển mạnh mẽ, mua lại phố Nhật và tiếp nối mạch giao thương. Năm 1686, làng Minh Hương dời Tổ đình Cẩm Hà Cung được xây dựng từ năm 1626 tại địa giới của hai làng Cẩm Phố và Thanh Hà về vị trí này, xây dựng nên Cẩm Hải Nhị Cung, tiền thân của chùa Bà Mụ ngày nay. Theo bia đá được phát hiện năm 1972 cho biết công trình do tú tài Trương Chí Thi thiết kế và được dựng lên bằng công đức của cộng đồng người Minh Hương.

Không chỉ là nơi thờ tự, chùa Bà Mụ còn là trung tâm sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng của người Minh Hương tại Hội An. Hằng năm, vào mùng 2 tháng 2 âm lịch, lễ vía Sanh Thai Thập Nhị Tiên Nương được tổ chức trang trọng, tưởng nhớ các vị nữ thần bảo trợ sinh sản, phồn thực và cầu mong an khang, thịnh vượng cho dân làng. Trong hương trầm và tiếng trống, tiếng chiêng rộn rã, nét đẹp văn hóa truyền thống được thể hiện qua từng nghi lễ, sắc phục và nụ cười thân thiện của người dân phố Hội.

Điểm hẹn mới của du khách

Chùa Bà Mụ gồm hai phần chính: kiến trúc chùa và tam quan. Bố cục tổng thể được thiết kế theo dạng “tiền tam hậu tự”: bên ngoài là cổng tam quan, kế đến là sân chùa và trong cùng là khu thờ chính gồm Miếu Nương Nương, Cẩm Hà Cung và Hải Bình Cung - tạo thành hình chữ “nhất” (一) đặc trưng trong kiến trúc Á Đông.

Điểm nhấn đặc sắc nhất là tam quan chùa, dài khoảng 60m, cao gần 7m, được xây bằng gạch, đá, gỗ, với bố cục gấp khúc như bức bình phong hình cuốn thư. Giữa tam quan là vòng tròn lớn trang trí phù điêu “lưỡng long tranh châu”, xung quanh đắp nổi 37 móc xích tượng trưng cho sự kết nối bền chặt. Hai bên là hai khối cổng lớn được xây dựng kiên cố, mái ngói âm dương tạo nên vẻ cân xứng, thanh thoát.

Trên mái tam quan, nghệ nhân xưa đã đắp nổi những đóa hoa cúc đang hé nở, biểu thị ý nghĩa trường thọ, cùng dải hoa lá cách điệu tinh tế. Khi nắng chiều buông xuống, sắc vàng rọi lên hệ mái rêu phong khiến tam quan như khoác lên mình một tấm áo thời gian, vừa cổ kính, vừa nên thơ. Mỗi chi tiết kiến trúc, từ ô cửa tròn, đến hình quả đào, phật thủ hay quả lựu đều ẩn chứa ý nghĩa về Phúc - Lộc - Thọ, đây là triết lý sống hòa hợp và nhân văn của người Á Đông.

Sau nhiều năm chùa Bà Mụ bị hư hại, nay chỉ còn cổng tam quan được trùng tu, tôn tạo, trả lại diện mạo uy nghi, cổ kính vốn có của nó. Không gian quanh khuôn viên được phủ xanh, kết hợp với hồ nước, lối đi dạo và hệ thống chiếu sáng nghệ thuật tạo nên khung cảnh vừa thanh tịnh, vừa hiện đại hấp dẫn du khách.

Ngày nay, tam quan chùa Bà Mụ trở thành điểm check-in quen thuộc của du khách khi đến Hội An. Những đôi uyên ương chọn nơi đây để lưu lại khoảnh khắc cưới lãng mạn, khách nước ngoài thích dừng chân ngắm bóng công trình soi mình trên hồ nước, còn người dân địa phương xem đây là chốn yên bình để tìm lại mình giữa nhịp sống tấp nập.

Tam quan Chùa Bà Mụ không chỉ gợi lại nhớ một thời vàng son của đô thị thương cảng, mà còn là biểu tượng sống động của nỗ lực bảo tồn di sản, nơi quá khứ và hiện tại hòa quyện trong cùng một nhịp thở.

Giữ hồn phố cổ cho mai sau

Từ thương quán Nhật Bản đến Tổ đình người Hoa rồi người Việt tiếp nhận, chùa Bà Mụ là minh chứng sống động cho quá trình giao thoa văn hóa Đông - Tây trong lịch sử hình thành đô thị cổ Hội An. Trên cùng một khu vực, ba dòng văn hóa đã gặp nhau, hòa quyện, tạo nên sự đa sắc trong tín ngưỡng, kiến trúc và nghệ thuật.

Tam quan chùa Bà Mụ hiện nay. Ảnh: HOÀI AN

Việc trùng tu và bảo tồn Tam quan Chùa Bà Mụ không chỉ phục dựng một công trình cổ, mà còn là hồi sinh ký ức văn hóa và tâm linh của cư dân phố Hội, góp phần lan tỏa giá trị của di sản đến cộng đồng và du khách bốn phương. Cùng với Cầu Nhật Bản, Hội quán Triều Châu, Hải Nam, Phúc Kiến hay Quảng Đông, Tam quan chùa Bà Mụ góp phần hoàn thiện bức tranh di sản đặc sắc của Hội An - một di sản thế giới sống động giữa thời hiện đại.

Giữ lại Tam quan chùa Bà Mụ là giữ lại một phần linh hồn của phố Hội, nơi chứa đựng câu chuyện về sự hòa hợp, sáng tạo và niềm tin của con người qua hàng trăm năm. Sự hồi sinh của công trình là minh chứng rằng: khi di sản được trân trọng, phố cổ Hội An sẽ mãi trường tồn và tỏa sáng trong lòng du khách.

Nguồn: https://baodanang.vn/dau-xua-giua-long-pho-hoi-3308929.html