Đổi mới tư duy quy hoạch: Nền tảng cho Bắc Ninh bứt phá

BẮC NINH - Ba khâu quy hoạch tỉnh, thành phố ở nước ta, bên cạnh ưu điểm còn một số hạn chế vì có nhiều nội dung chưa rõ. Mô hình quy hoạch mới và đổi mới tổ chức đô thị, công nghiệp, dịch vụ, nông nghiệp, phát triển kết cấu hạ tầng giao thông, sân bay, nhà ga… còn mờ nhạt vì thiếu chuyên sâu, thiếu đồng bộ, đang gây ra đứt gãy không gian quốc gia, vùng, tỉnh, thành phố.

Tỉnh Bắc Ninh được thành lập (sau khi sáp nhập tỉnh Bắc Ninh (cũ) và tỉnh Bắc Giang), quy hoạch tỉnh cần khắc phục những hạn chế, thách thức hiện nay.

Đổi mới quy hoạch tỉnh từ tiếp cận, công cụ đến khoa học và mô hình mới

Qua nghiên cứu và trao đổi trực tiếp với nhiều chuyên gia quy hoạch Việt Nam, quốc tế thì thấy, làm quy hoạch ở Việt Nam mới sử dụng công cụ dự báo, SWOT mà thiếu áp dụng phương pháp tiếp cận cùng tham gia, khung logic, nhất là công cụ quy hoạch chuyên sâu như "cây vấn đề", "cây mục tiêu"…

Xây dựng cơ sở khoa học và thực tiễn đối với quy hoạch là khâu rất quan trọng, thể hiện đổi mới tổ chức lãnh thổ đô thị, phát triển cluster quốc gia (sản xuất, dịch vụ), sử dụng hiệu quả tài nguyên, bảo vệ môi trường trên cơ sở triết học, chính trị, kinh tế học và lý thuyết địa lý kinh tế, mô hình tăng trưởng, cạnh tranh kinh tế… Quy hoạch tỉnh Bắc Ninh phải đưa được chủ trương, chính sách kinh tế lớn của Bộ Chính trị vào thực tiễn thành công, khắc phục hạn chế hiện nay, tạo đột phá cho doanh nghiệp tư nhân cũng như R&D nhằm trở thành tỉnh giàu, mạnh trong thời đại mới.

Một góc phường Bắc Giang nhìn từ trên cao. Ảnh Việt Hưng.

Loại/cấp quy hoạch ở Việt Nam đã thẩm định còn thiếu trình bày về Mô hình quy hoạch mới trên cơ sở phân tích, đánh giá về chính sách, chiến lược quốc gia, tình hình kinh tế- xã hội đất nước, tỉnh; tập trung đổi mới không gian, mô hình tăng trưởng, cạnh tranh kinh tế và các quy hoạch quốc gia đã phê duyệt, hiện phải điều chỉnh như đất đai, đô thị, giao thông, năng lượng. Mô hình quy hoạch mới đối với tỉnh Bắc Ninh là chuyển mạnh từ mô hình tăng trưởng, phát triển tập trung vào gia tăng quy mô về số lượng lên mô hình dựa trên cả hai, tập trung chính vào chất lượng tăng trưởng, phát triển trên cơ sở khai thác, phát huy tiềm năng, lợi thế, khắc phục hạn chế phù hợp thời đại mới. Mô hình quy hoạch mới này là tư tưởng chủ đạo, xuyên suốt thời kỳ công nghiệp hóa, bảo đảm đạt được mục tiêu phát triển quy hoạch dựa trên cơ sở khoa học và tình hình thực tiễn của tỉnh.

Đổi mới mục tiêu, nội dung và không gian quy hoạch

Áp dụng phương pháp tiếp cận cùng tham gia, khung logic và cây vấn đề, cây mục tiêu… tác giả đưa ra mục tiêu, nội dung chính của quy hoạch nhằm khắc phục hạn chế hiện nay và Luật Quy hoạch:

1/ Mục tiêu phát triển quy hoạch: a/ Tỉnh Bắc Ninh giàu mạnh, đứng tốp đầu cả nước, với các tiêu chí đạt, vượt thu nhập cao vào năm 2050; b/ Đổi mới không gian đồng bộ, chuyên nghiệp và hiện đại thể hiện Trung tâm hành chính tỉnh mới (khu Bắc Giang), trung tâm công nghiệp (khu Bắc Ninh cũ) giàu bản sắc Kinh Bắc và kết cấu hạ tầng hiệu quả, hiện đại, bền vững (đường bộ, đường sắt, đường thủy, đường không); c/ Đứng đầu cả nước về phát triển công nghiệp điện tử, bán dẫn, chip, dược… trên cơ sở cluster quốc gia, đột phá phát triển nhân lực chất lượng cao, doanh nghiệp tư nhân, R&D và chuẩn mực, đồng bộ, chuyên nghiệp khu công nghiệp, khu dịch vụ, khu đô thị…; d/ Sử dụng tài nguyên, đặc biệt là đất đai, nguồn nước hiệu quả, bền vững thích ứng với biến đổi khí hậu.

2/ Nội dung quy hoạch tỉnh thích ứng biến đổi khí hậu thời đại mới, gồm: a/ Phương hướng phát triển chung tỉnh Bắc Ninh; b/ Quy hoạch hệ thống đô thị, nông thôn tỉnh Bắc Ninh bản sắc; c/ Quy hoạch kết cấu hạ tầng, tập trung vào giao thông tỉnh Bắc Ninh, kết nối vùng, liên vùng, quốc tế tốt; d/ Quy hoạch phân ngành, gắn sản phẩm chủ lực thương hiệu quốc gia tại tỉnh Bắc Ninh trên cơ sở phát triển cluster, doanh nghiệp tư nhân và triển khai mạnh mẽ R&D; e/ Quy hoạch sử dụng đất tỉnh Bắc Ninh hiệu quả, bền vững; g/ Quy hoạch môi trường hiệu quả, bền vững; h/ Xác định các Dự án trọng điểm.

Một góc đô thị phường Kinh Bắc. Ảnh: Nguyễn Hưởng.

Nghiên cứu tổ chức lãnh thổ trong quy hoạch hai tỉnh Bắc Ninh cũ và Bắc Giang đã được phê duyệt thấy một số câu hỏi cần đào sâu hơn đối với quy hoạch mới: Đặc trưng trung tâm hành chính mới và khu trung tâm công nghiệp tỉnh; sử dụng trụ sở sau sáp nhập; thể hiện bản sắc văn hóa Kinh Bắc; kết cầu hạ tầng hiện đại, hiệu quả, tối ưu…; đổi mới lãnh thổ sản xuất, kinh doanh điện tử, y dược… trên cơ sở chuỗi giá trị, mạng sản xuất và nâng vòng đời cluster; sử dụng đất hiệu quả, bền vững; bảo vệ môi trường sinh thái tốt, bền vững; dự án trọng điểm để đạt được mục tiêu phát triển, nâng cao cạnh tranh kinh tế…

Đổi mới tổ chức lãnh thổ là nội dung quy hoạch khó nhất mà hiện nay trong các dự án đã được phê duyệt ở Việt Nam chưa đưa ra các chỉ tiêu định lượng như Hệ số lan tỏa vùng địa lý, Chỉ tiêu chuyên môn hóa vùng, Chỉ tiêu chuyên môn hóa lao động… mà thiếu chúng không biết được kết quả đổi mới tổ chức lãnh thổ. Quy hoạch hai trung tâm nêu trên cần phân tích, tính toán dựa trên mục tiêu, mong muốn phải đạt được và các chỉ tiêu mật độ dân số, tỷ lệ không gian cây xanh, tỷ lệ đất cho giao thông đô thị… mà không thể thiếu bản đồ thể hiện cụ thể và báo cáo quy hoạch rõ ràng.

Quy hoạch tỉnh Bắc Ninh gắn liền phát triển hệ thống giao thông và đê điều… được đặt trọng tâm vào đường bộ cao tốc, đường sắt chất lượng cao loại electric train chiều dài khoảng 50 km, đường hàng không kết nối Thủ đô, thế giới và hệ thống đê điều đồng bộ, hiệu quả, hiện đại, an toàn, an ninh.

Đổi mới không gian đô thị làm nổi bật khu hành chính, quảng trường tạo sự khác biệt tại trung tâm hành chính Bắc Giang và khu chuyên đề, với trụ sở tổ chức đào tạo, trung tâm R&D, đại bản doanh tập đoàn lớn tại trung tâm công nghiệp Bắc Ninh. Cluster ô tô vùng Băng Cốc, Thái Lan với 11 khu công nghiệp, diện tích 1 khu khoảng 1.000 ha, với thành phố công nghiệp Amata và khu hành chính đặc trưng, hiện đại để chúng ta học hỏi trong quy hoạch. Rồi nông thôn còn giữ hình thức kiểu làng ở Đài Loan (Trung Quốc), Nhật Bản để Bắc Ninh học tập cho quy hoạch.

Quy hoạch phát triển không gian đô thị, đặc biệt là hai khu vực nêu trên và các khu đô thị, khu công nghiệp, khu dịch vụ tỉnh Bắc Ninh để nâng cao cạnh tranh kinh tế, bền vững trên cơ sở cơ cấu lại không gian, đổi mới mô hình tăng trưởng, nâng cao hiệu quả sử dụng đất thay vì tạo ra nhiều khu mờ nhạt và quá nhiều khu đô thị, khu công nghiệp thiếu chuẩn mực, tạo ra thị trường buôn bán bất động sản dựa trên chia lô, bán nền bỏ trống, không dựa vào nhu cầu thị trường đích thực, giá bất động sản bị các tập đoàn tư nhân lớn đẩy lên cao quá mức.

Cân bằng hệ sinh thái quốc gia mà ở đó việc nâng cao độ tàn che lên 0,3 của cây rừng không phải độ che phủ 0,1 của thảm thực vật kể cả cây bụi, thảm cỏ giữ vị trí, vai trò đặc biệt quan trọng, không thể thay thế. Lũ lụt, sạt lở đất gây ra hậu quả nghiêm trọng và gần đây nhiều điểm ở cả thành phố Bắc Giang, thành phố Bắc Ninh trước đây bị ngập mà nguyên nhân vì hệ sinh thái chung, đê điều bị xâm hại và xây dựng thiếu chuẩn mực. Đây là bất cập mà Việt Nam, trong đó có tỉnh Bắc Ninh cần điều chỉnh, bổ sung, thấp nhất năm 2050 độ tán che của rừng cây phải đạt từ 60% và duy trì, phát triển hệ thống đê điều để giảm thiệt hại, phát triển bền vững.

Vịnh Hạ Long - di sản mà chúng ta tự hào là kỳ quan thiên nhiên thứ 7 thế giới được hình thành cả triệu năm do Luật Quy hoạch thiếu điều cấm nên bị phá. Tỉnh Bắc Ninh cần quy hoạch để khu Yên Tử, các khu bảo tồn và di sản lịch sử, văn hóa Kinh Bắc được bảo tồn, phát huy. Bản Tuyên ngôn Độc lập đầu tiên nước Việt Nam ta của Lý Thường Kiệt đã vang lên từ mảnh đất này mà đi dọc sông Như Nguyệt, tại đền thờ hai vị thần họ Trương, tác giả chưa thấy thỏa lòng. Nhà quy hoạch, nhà kiến trúc và nhà sử học cùng nghiên cứu, đề xuất xây dựng Khu di tích lịch sử ở đây thể hiện Thái úy Lý Thường Kiệt cưỡi voi chiến, tay cầm thanh gươm và bốn câu Tuyên ngôn Độc lập bất hủ của dân tộc ta, nước Việt Nam ta được khắc bằng chữ Hán và chữ quốc ngữ Việt Nam. Tác giả tin rằng Khu di tích lịch sử sẽ trường tồn cùng dân tộc, không một ai phàn nàn việc xây dựng Khu di tích lịch sử đặc biệt này tốn kém ngân sách hay tiền bạc của dân, quy hoạch được tôn vinh.

Tỉnh Bắc Ninh cũ thấm thía quỹ đất hạn hẹp, tỉnh Bắc Giang trước đây cũng không phải là dư thừa mà cần nhìn vào tương lai tỉnh Bắc Ninh mới với trên 3 triệu người khi so với tỉnh Thanh Hóa, tỉnh Nghệ An… Vì vậy, quy hoạch sử dụng đất không phải là cộng từ dưới cơ sở lên mà phải điều tra, kiểm kê đất chính xác đến chủ sử dụng để rõ quỹ đất nhà nước sử dụng bao nhiêu, cộng đồng sử dụng bao nhiêu và nhất là doanh nghiệp, hộ gia đình sử dụng bao nhiêu. Tỉnh thuê chuyên gia giỏi về phân loại đất, sử dụng đất và đánh giá đất, đặc biệt là hiệu quả mô hình sử dụng đất (land use efficiency model) khu đô thị, khu công nghiệp, khu nông nghiệp và khu dịch vụ để làm rõ hiệu quả, tránh lãng phí sử dụng đất. Xác định đúng mục đích, quy mô sử dụng đất trên cơ sở khoa học và thực tiễn phù hợp thời đại mới, quyết tâm tăng tốc, bứt phá. Xác định giá đất trên cơ sở học hỏi kinh nghiệm nước ngoài mà không phải đưa ra mấy phương pháp, thiếu thử nghiệm để mặc địa phương “tự bơi” mà cần mời chuyên gia quốc tế, chuyên gia Việt Nam cùng xây dựng, đưa ra hướng dẫn phù hợp mới có thể khắc phục được nhiều bất cập hiện nay. Quốc hội thông qua được hơn 1 năm, chúng ta đã phải đề nghị điều chỉnh lại quy hoạch này vì hạn chế Luật Quy hoạch và định mức quy hoạch đất quá thấp.

Nếu không đưa ra, chọn đúng các dự án, nhất là dự án xây dựng 2 trung tâm, khu công nghiệp, khu dịch vụ, khu đô thị, phát triển kết cấu hạ tầng và phát triển cluster quốc gia… thì quy hoạch chỉ dừng trên bản đồ, báo cáo. Xây dựng bộ chỉ tiêu trên cơ sở khoa học và thực tiễn là khâu quyết định để lựa chọn đúng dự án trọng tâm, trọng điểm đầu tư. Các dự án này làm rõ nội hàm, tránh sự phức tạp quá mức hiện nay hay lại quá đơn giản mà bỏ qua cả quy định quan trọng và là việc làm cụ thể khó.

Trên đây là ý kiến của tác giả nhằm khắc phục hạn chế quy hoạch hiện nay, khai thác, phát huy tiềm năng, lợi thế để Bắc Ninh trở thành tỉnh giàu mạnh, đứng tốp đầu các tỉnh, thành phố cả nước, thực hiện thắng lợi chủ trương mới của Đảng, Nhà nước.

 

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Hoàng Sỹ Động

Nguồn: https://baobacninhtv.vn/doi-moi-tu-duy-quy-hoach-nen-tang-cho-bac-ninh-but-pha-postid423688.bbg