Gen Alpha có thể không biết 5 loài côn trùng từng là tuổi thơ của cha mẹ

(Dân trí) - Nhiều loài côn trùng từng gắn bó với tuổi thơ thế hệ 8X, 9X đang dần biến mất khỏi tự nhiên, và Gen Alpha có lẽ sẽ chỉ còn thấy chúng qua tranh ảnh, sách báo.

Mỗi năm trôi qua, danh sách các loài động thực vật bị đẩy đến ngưỡng tuyệt chủng lại nối dài thêm. Mỗi cái tên mới được ghi vào Sách đỏ không chỉ là một cá thể biến mất khỏi tự nhiên, mà còn là một mắt xích đứt gãy trong hệ sinh thái vốn được định hình qua hàng triệu năm tiến hóa.

Khi môi trường sống bị tàn phá bởi khai thác quá mức, ô nhiễm diện rộng và biến đổi khí hậu, khả năng thích nghi của nhiều loài không còn đủ để duy trì sự tồn tại. 

Dưới đây là 5 loài côn trùng từng thân thuộc với thế hệ trước, nhưng rất có thể sẽ vắng bóng hoàn toàn trong ký ức tuổi thơ của Gen Alpha (gồm những người sinh từ năm 2010 đến 2025).

Xén tóc

Thế hệ lớn lên ở làng quê Việt Nam không lạ gì cái dáng dài ngoằng và chiếc râu vểnh cong đặc trưng của loài xén tóc. Xén tóc là tên gọi chung cho các loài thuộc họ Cerambycidae. Trong dân gian, con xén tóc từng được gọi là “bọ đục gỗ”.

Xén tóc lớn Đông Dương, là loài được đưa vào danh sách theo dõi trong Sách đỏ Việt Nam do Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam công bố năm 2023 (Ảnh: Getty).

Theo các tài liệu khoa học, Việt Nam đã ghi nhận hơn 1.200 loài Cerambycidae, phân bố chủ yếu trong các khu rừng tự nhiên ở miền Bắc, miền Trung và Tây Nguyên.

Tuy nhiên, trong nhiều năm gần đây, một số loài trong họ này ngày càng hiếm gặp, chủ yếu do môi trường sống bị thu hẹp và khai thác rừng quá mức. Trong số đó có Neocerambyx vitalisi, còn được biết đến với tên gọi xén tóc lớn Đông Dương. 

Loài này đã được ghi nhận trong danh sách theo dõi của Sách đỏ Việt Nam do Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam công bố năm 2023, được xem là loài có phạm vi phân bố hẹp và có nguy cơ suy giảm quần thể nếu không được bảo vệ.

Cà cuống

Ở vùng quê Bắc Bộ, mỗi mùa gặt lúa, không ít người từng bắt gặp cà cuống chạy hốt hoảng trên những thửa ruộng vừa xả nước. 

Cà cuống đực có một đôi tuyến ở bụng tiết ra tinh dầu thơm cay đặc trưng. Tinh dầu này chứa (E)-2-hexenyl acetate, có mùi như quế, được người dân dùng làm gia vị quý, đặc biệt trong món nước mắm cà cuống chấm bánh cuốn, bánh ướt.

Cà cuống là “đặc sản” đồng quê một thời nhưng giờ đây khá hiếm gặp (Ảnh: Getty).

Cà cuống tên khoa học là Lethocerus indicus, thuộc họ Belostomatidae, bộ Cánh nửa. Dù được gọi là “côn trùng”, nhưng kích thước của cà cuống trưởng thành có thể dài tới 12cm, là một trong những loài côn trùng thủy sinh lớn nhất thế giới.

Trước kia, cà cuống phân bố khá phổ biến ở các tỉnh đồng bằng, đặc biệt tại miền Bắc. Tuy nhiên, tình trạng ô nhiễm nước, sử dụng hóa chất nông nghiệp và suy giảm thủy vực tự nhiên đã khiến số lượng loài sụt giảm rõ rệt.

Theo Sách đỏ Việt Nam, cà cuống thuộc nhóm Sắp nguy cấp (VU), với quần thể ngoài tự nhiên đang tiếp tục thu hẹp nếu không có biện pháp bảo vệ kịp thời.

Chuồn chuồn

Từ lâu, chuồn chuồn đã gắn liền với đời sống người Việt, không chỉ là côn trùng, chuồn chuồn còn là “công cụ dự báo thời tiết”.

Dân gian có câu: “Chuồn chuồn bay thấp thì mưa, bay cao thì nắng, bay vừa thì râm” - một kinh nghiệm được truyền miệng qua nhiều thế hệ. 

Những đôi cánh mỏng trong veo, đôi mắt lồi và dáng bay lượn bất quy tắc khiến chuồn chuồn trở thành một phần sinh động của vùng quê yên bình.

Thế nhưng, những ký ức ấy đang đứng trước nguy cơ trở thành hoài niệm. 

Theo báo cáo mới nhất từ Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN), ít nhất 16% trong số hơn 6.000 loài chuồn chuồn, đặc biệt là chuồn chuồn kim hiện đang đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng. 

Chuồn chuồn là con vật xuất hiện trong những câu tục ngữ với ý nghĩa dự báo thời tiết của người Việt (Ảnh: Getty).

Con số thực tế có thể còn cao hơn, khi chuyên gia Craig Hilton-Taylor cho biết dữ liệu hiện tại vẫn thiếu hụt và tỷ lệ đe dọa có thể lên tới 40%.

Nguyên nhân chính đến từ việc phá bỏ đất ngập nước, chuyển đổi rừng thành đồn điền, đô thị hóa thiếu kiểm soát. Ngoài ra, hóa chất nông nghiệp, chất thải công nghiệp và biến đổi khí hậu cũng đang đẩy hệ sinh thái thủy sinh vào thế mất cân bằng.

Bọ ngựa

Với dáng đứng chắp đôi chân trước như đang vái lạy, bọ ngựa được dân gian gọi bằng cái tên “ngựa trời”. 

Chúng ẩn nấp, quan sát, rồi tung đòn chớp nhoáng để tiêu diệt rệp, sâu, ruồi và nhiều loài côn trùng gây hại khác. Nhờ bản năng săn mồi hiệu quả, bọ ngựa được xem là trợ thủ đắc lực cho người nông dân trong việc kiểm soát sâu bệnh tự nhiên.

Bọ ngựa thuộc bộ Mantodea, trong đó loài bọ ngựa châu Âu (Mantis religiosa) từng được ghi nhận tại Việt Nam. Tuy nhiên, theo các phiên bản chính thức của Sách đỏ Việt Nam (2007 và 2024), loài này chưa được liệt kê trong danh mục các loài bị đe dọa. 

Bọ ngựa hiện chưa có tên trong Sách đỏ nhưng đang đối mặt với nguy cơ suy giảm số lượng ngoài tự nhiên do tác động của thuốc trừ sâu và suy thoái sinh cảnh (Ảnh: Getty).

Một số bài viết từ năm 2011 và 2020 từng đề cập đến khả năng xem xét bảo vệ, nhưng cho đến nay chưa có cơ sở khoa học hoặc quyết định chính thức nào xác nhận điều đó. Thông tin cho rằng bọ ngựa đã được xếp vào nhóm Sắp nguy cấp (VU) là không chính xác.

Dù chưa nằm trong Sách đỏ, bọ ngựa vẫn đang đối mặt với nguy cơ suy giảm ngoài tự nhiên do việc sử dụng thuốc trừ sâu tràn lan và sự suy thoái sinh cảnh.

Đom đóm

Đom đóm, với khả năng phát sáng kỳ diệu, từ lâu đã là biểu tượng của những đêm hè thanh bình và ký ức tuổi thơ tươi đẹp trong tâm hồn nhiều người.

Sự biến mất dần của những đốm sáng lung linh này là hệ quả trực tiếp từ những tác động của con người. Có nhiều nguyên nhân chính dẫn đến sự suy giảm của chúng.

Đom đóm là loài côn trùng biểu tượng cho đêm hè yên bình, nhưng đang dần biến mất do tác động từ các hoạt động của con người (Ảnh: Getty).

Trước hết là mất môi trường sống do đô thị hóa, mở rộng nông nghiệp và hạ tầng xóa sổ các vùng đất ẩm. Kế đến là ô nhiễm ánh sáng khiến tín hiệu phát sáng của chúng bị nhiễu loạn, cản trở giao phối.

Thuốc trừ sâu và hóa chất độc hại cũng khiến cả đom đóm trưởng thành lẫn ấu trùng bị tiêu diệt. Cuối cùng, biến đổi khí hậu với sự thay đổi về nhiệt độ và lượng mưa làm xáo trộn chu kỳ sống cũng như hành vi phát sáng của loài này.

Theo nhiều tổ chức bảo tồn quốc tế, một số loài đom đóm đã được đưa vào danh sách cần theo dõi hoặc có nguy cơ tuyệt chủng. 

Nguồn: https://dantri.com.vn/khoa-hoc/gen-alpha-co-the-khong-biet-5-loai-con-trung-tung-la-tuoi-tho-cua-cha-me-20251018073555321.htm