Giải mã bí ẩn Hoàng thành Thăng long - từ di tích dưới lòng đất đến di sản mang tầm vóc toàn cầu

Bên lề Hội thảo khoa học quốc tế “Khu di tích Hoàng thành Thăng Long - thành tựu và vấn đề đặt ra sau 14 năm nghiên cứu (2011-2025)", PGS.TS. Bùi Minh Trí, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh thành đã dành thời gian trao đổi với báo chí về những kết quả nghiên cứu khu di tích Hoàng thành Thăng Long.

Phóng viên: Thưa ông, được biết Dự án nghiên cứu chuyên sâu 15 năm (2011-2025) về Khu di tích Hoàng thành Thăng Long-Di sản Văn hóa Thế giới của Việt Nam là một nhiệm vụ khoa học đặc biệt quan trọng. Ông có thể chia sẻ những thông tin cụ thể về Dự án này?

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Minh Trí: Khu di tích Hoàng thành Thăng Long là một bộ phận cực kỳ quan trọng của Kinh đô Thăng Long, trung tâm chính trị, kinh tế và văn hóa lớn của đất nước qua nhiều triều đại, với những dấu tích kiến trúc cung điện, lầu gác cùng hàng triệu di vật khảo cổ học được phát hiện qua các cuộc khai quật quy mô lớn mang tính lịch sử từ năm 2002-2009 tại số 18 Hoàng Diệu và khu vực xây dựng Nhà Quốc hội.

Phát hiện này đã minh chứng sinh động lịch sử vàng son của Kinh đô Thăng Long hơn một nghìn năm về trước, từ thời Lý, Trần, Lê sơ, Mạc và Lê Trung hưng, tạo nên tính liên tục của truyền thống văn hóa và là cơ sở vững chắc để UNESCO vinh danh là Di sản Văn hóa Thế giới vào năm 2010.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Minh Trí (thứ hai từ phải sang) cùng đoàn công tác Viện Nghiên cứu Kinh thành đi thực địa tại di tích Hoàng thành Thăng Long.

Chính từ phát hiện mang tính lịch sử này, việc tổ chức thực hiện Dự án “Nghiên cứu, chỉnh lý, đánh giá giá trị và lập hồ sơ khoa học Khu di tích Hoàng thành Thăng Long” được coi là một nhiệm vụ chính trị và khoa học có tầm quan trọng đặc biệt do Thủ tướng Chính phủ trực tiếp giao cho Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam chủ trì và Viện Nghiên cứu Kinh thành (nay đã sáp nhập vào Viện Khảo cổ học) là đơn vị thực hiện nhằm giải mã, đánh giá giá trị và lập hồ sơ khoa học cho khu di tích sau khi kết thúc các cuộc khai quật khảo cổ học.

Phóng viên: Kết quả của Dự án sau 14 năm nghiên cứu được đánh giá có vai trò quan trọng không chỉ mang ý nghĩa khoa học mà còn mang ý nghĩa lịch sử, chính trị, xã hội then chốt. Ông đánh giá thế nào về kết quả đạt được cũng như vai trò của Viện Nghiên cứu Kinh thành trong Dự án này?

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Minh Trí: Trong suốt 14 năm qua, Viện Nghiên cứu Kinh thành đã được giao nhiệm vụ chủ trì, thực hiện Dự án nêu trên và đã hoàn thành một khối lượng công việc vô cùng lớn. Đây là một chặng đường nghiên cứu đầy nhiệt huyết và trách nhiệm, mang lại những thành tựu khoa học to lớn và có ý nghĩa lịch sử nghiên cứu về Kinh đô Thăng Long.

Thành tựu nổi bật và quan trọng nhất là việc giải mã những bí ẩn dưới lòng đất Hoàng thành Thăng Long, tạo nền tảng vững chắc cho việc phục dựng/phục hồi và quảng bá di sản. Đặc biệt, các nhà khoa học đã nghiên cứu làm sáng tỏ những bí ẩn về Kiến trúc cung điện "Linh hồn" của Kinh đô Thăng Long sau hàng nghìn năm bị thất truyền, làm rõ hình thái kiến trúc cung điện thời Lý, Trần và điện Kính Thiên thời Lê sơ. Bên cạnh đó, kết quả nghiên cứu, phân loại chỉnh lý di vật đã làm sâu sắc hơn đời sống Hoàng cung Thăng Long qua nghiên cứu các đồ dùng, vật dụng, nhất là đồ gốm ngự dụng, đồng thời hé lộ vai trò của Thăng Long trong giao thương và ngoại giao quốc tế qua các đồ gốm sứ nước ngoài.

Những kết quả nghiên cứu này đã tiếp tục minh chứng lịch sử vàng son của kinh đô Thăng Long và làm sáng rõ, sâu sắc hơn giá trị nổi bật toàn cầu của Khu di sản Hoàng thành Thăng Long.

Phóng viên: Hội thảo lần này đã đạt được những kết quả gì cũng như đặt ra được các vấn đề nghiên cứu quan trọng nào trong giai đoạn tới, thưa ông?

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Minh Trí: Hội thảo khoa học quốc tế này vừa mang tính tổng kết các thành tựu nghiên cứu của Dự án mà Viện Nghiên cứu Kinh thành đã dày công thực hiện trong 14 năm qua, đồng thời cũng đặt ra những vấn đề chiến lược cần phải tiếp tục đầu tư nghiên cứu nhiều vấn đề khoa học về Hoàng thành Thăng Long trong giai đoạn tới.

Với 15/32 tham luận được trình bày và rất nhiều ý kiến trao đổi, Hội thảo đã phân tích, làm rõ các nhóm vấn đề liên quan tới việc nghiên cứu giải mã và đánh giá giá trị về kiến trúc cung điện Việt Nam trong Hoàng cung Thăng Long trong bối cảnh kiến trúc cung điện cổ Đông Á (với những kiến giải, so sánh, định vị giá trị kiến trúc Thăng Long và đề xuất giải pháp phục dựng); Đời sống Hoàng cung Thăng Long trong lịch sử qua tư liệu thư tịch và di vật khảo cổ học (đi sâu vào chi tiết đời sống vật chất, tinh thần và các yếu tố văn hóa xã hội); Lịch sử giao lưu kinh tế-văn hóa giữa kinh đô Thăng Long với các kinh đô cổ ở châu Á (làm rõ vai trò trung tâm của Thăng Long trong mạng lưới giao thương khu vực).

Đây là những nhóm vấn đề có tính học thuật chuyên sâu và được các chuyên gia, nhà khoa học trong nước và quốc tế thảo luận liên tục trong 1 ngày. Chúng tôi kỳ vọng các trao đổi này sẽ thực sự trở thành những cơ sở khoa học quan trọng, hỗ trợ hiệu quả vào thực tiễn công tác nghiên cứu giải mã, phục hồi/hồi sinh các kinh đô cổ dựa trên các tư liệu lịch sử, khảo cổ học ở Đông Á.

Tuy nhiên, việc phát huy các thành tựu nghiên cứu về Hoàng thành Thăng Long vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức. Bởi lẽ, Hoàng thành Thăng Long sau hơn 20 năm phát lộ vẫn là một di tích khảo cổ học với phần lớn dấu tích nằm dưới lòng đất, trong một khu vực đô thị sầm uất. Điều này tạo ra một thách thức kép: Làm thế nào để vừa bảo tồn nguyên trạng các di tích quý giá, vừa có thể diễn giải, tái hiện, phục hồi và phát huy giá trị một cách hiệu quả, đưa các kết quả nghiên cứu khoa học trở thành nền tảng để từng bước “hồi sinh” di sản, trở thành nguồn lực phát triển kinh tế di sản.

Với những kiến giải được trình bày, chúng tôi kỳ vọng sẽ tạo đột phá cho nghiên cứu, phục dựng/phục hồi di sản, xây dựng cơ sở dữ liệu di sản, đầu tư xứng tầm cho việc công bố các kết quả nghiên cứu… Chúng tôi tin rằng kết quả của Hội thảo sẽ mở ra những triển vọng mới trong nghiên cứu và bảo tồn di sản, tiếp tục khẳng định và lan tỏa vị thế của Hoàng thành Thăng Long trên bản đồ di sản văn hóa nhân loại.

PHẠM VĨNH HÀ (thực hiện)

Nguồn: https://nhandan.vn/giai-ma-bi-an-hoang-thanh-thang-long-tu-di-tich-duoi-long-dat-den-di-san-mang-tam-voc-toan-cau-post921608.html