Giữ mạch nguồn dân ca ở làng Quan họ Hoài Trung

Là một trong 49 làng Quan họ cổ của Bắc Ninh, Hoài Trung từng nổi tiếng với những “bọn Quan họ” chơi đúng lề lối, giữ nguyên phong cách thanh nhã, lịch thiệp. Trước năm 1945, các cụ trong làng thường kết bạn, hát đối đáp với nhau trong các canh hát truyền thống, tạo nên đời sống văn hóa dân gian phong phú và tinh tế.

Năm 1992, CLB Quan họ Hoài Trung được thành lập, ban đầu chỉ có 7 thành viên đều là những cụ cao tuổi, “chơi theo bọn”, không có lớp trẻ kế cận. Anh Dương Đức Thắng, hậu duệ đời thứ 6 trong một gia đình Quan họ gốc, được ông nội truyền dạy từ khi mới 4 tuổi, trở thành hội viên trẻ nhất. Đến nay, anh là người duy nhất còn lại trong thế hệ cũ đó, vẫn miệt mài gìn giữ nếp chơi Quan họ cổ.

Trải qua hơn 30 năm hoạt động, CLB Quan họ Hoài Trung đã phát triển mạnh mẽ với 50 thành viên, trong đó có bốn người được tỉnh công nhận là nghệ nhân. Từ năm 2012, CLB còn duy trì lớp “Quan họ măng non” thu hút 18-25 em nhỏ trong năm học và lên đến 45 em vào dịp hè, những mầm xanh của di sản đang được vun đắp từng ngày.

Điều đặc biệt khiến Quan họ Hoài Trung trở thành điểm sáng là sự kiên trì phục dựng những lối hát cổ đã mai một hơn nửa thế kỷ. Năm 2017, CLB phối hợp cùng Viện Âm nhạc Việt Nam tổ chức thành công một canh hát Quan họ cổ hoàn chỉnh, điều mà chưa nơi nào làm được. Đến nay, Hoài Trung vẫn là thôn duy nhất trong tỉnh hát được “canh Quan họ cổ 5 câu trên, 5 câu dưới”, đồng thời khôi phục hát Chúc, hát Mừng, những lối hát chỉ còn trong ký ức của các nghệ nhân xưa.

Anh Dương Đức Thắng chia sẻ: “Hiện chúng tôi đã hát được 5 câu trên 5 câu dưới, 10 câu ra và 10 câu đối, tổng cộng là 20 câu. Dù chưa đủ 72 đầu câu, 36 giọng như các cụ ngày xưa, nhưng đây vẫn là điều đáng quý. Chúng tôi có tư liệu, có niềm tin, và đang từng bước khôi phục trọn vẹn lối hát cổ ấy”.

Giữ mạch nguồn dân ca ở làng Quan họ Hoài Trung - ảnh 2 — Anh Dương Văn Thắng giới thiệu về những hiện vật trong phòng trưng bày

Tình yêu Quan họ của các liền anh, liền chị ở Hoài Trung không chỉ thể hiện qua tiếng hát mà còn qua công cuộc sưu tầm bền bỉ suốt hàng chục năm. Từ năm 1996, anh Thắng đã bắt đầu sưu tầm các vật dụng, trang phục, tư liệu gắn liền với nghệ nhân Quan họ xưa như cơi trầu, bình vôi, ấm chén đến sập gụ, tủ chè, ô lục soạn, nón quai thao và những bộ trang phục…

Một trong những kỷ vật quý nhất là chiếc cơi trầu khảm trai của bà nội anh Thắng, một liền chị nức tiếng vùng Kinh Bắc xưa. Anh Thắng kể, trong mỗi buổi sinh hoạt Quan họ, không thể thiếu được chiếc nón quai thao, ô lục soạn và miếng trầu têm cánh phượng. Bởi vậy, trước đây, mỗi khi đi “chơi” Quan họ, bà nội anh thường mang theo cơi trầu để têm trầu tiếp khách.

Tuy nhiên, trải qua thời gian, cơi trầu bị thất lạc. Lần theo những thông tin do mọi người kể, anh Thắng phải mất nhiều năm thuyết phục, tốn nhiều tiền của để chuộc lại. Hiện, cơi trầu là một trong những hiện vật độc đáo nhất tại phòng trưng bày. “Đó không chỉ là một hiện vật mà là ký ức, là linh hồn của nghề chơi Quan họ”, anh Thắng xúc động nói.

Năm 2022, phòng trưng bày “Quan họ xưa và nay” chính thức được mở tại thôn Hoài Trung, lưu giữ gần 200 hiện vật cổ, có tuổi đời từ 70 đến hơn 200 năm. Từng món đồ đều được gắn tên nghệ nhân, kể lại câu chuyện của một thời rực rỡ. CLB còn sưu tầm hơn 50 đầu sách về Quan họ từ năm 1928, 18 cuốn sổ chép tay với gần 2.000 bài Quan họ cổ và hơn 200 file ghi âm giọng hát xưa, những tư liệu vô giá cho nghiên cứu và truyền dạy.

Chị Nguyễn Thị Huyền, Chủ nhiệm CLB chia sẻ: “Những kỷ vật ấy không chỉ là đồ vật, mà là cả một không gian văn hóa nghệ thuật mẫu mực, nơi thể hiện đầy đủ cái đẹp, cái tình, cái duyên Quan họ”. Từ khi ra đời, phòng trưng bày đã đón hàng nghìn lượt khách trong nước và quốc tế, nhà nghiên cứu, học sinh, sinh viên đến tham quan, tìm hiểu. CLB cũng được mời trưng bày, quảng bá các hiện vật tại nhiều sự kiện lớn như Festival “Về miền Quan họ”, “Không gian hội tụ tinh hoa di sản văn hóa phi vật thể” ở Bạc Liêu, hay tại Bảo tàng Điện Biên Phủ, Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam...

Không chỉ sưu tầm, CLB Quan họ Hoài Trung còn đặc biệt chú trọng công tác truyền dạy. Mỗi tuần, vào tối thứ Năm và Chủ nhật, tiếng hát lại vang lên trong căn phòng nhỏ, nơi các thành viên cùng nhau luyện tập, ôn lại làn điệu, hướng dẫn lớp trẻ hát đúng lề lối.

Hoài Trung cũng duy trì tục kết bạn với Câu lạc bộ Quan họ làng Diềm (phường Kinh Bắc), tái hiện đúng phong tục “chơi Quan họ” cổ truyền hát giao duyên, đối đáp, thăm hỏi lịch thiệp, nhã nhặn. Với các liền anh, liền chị Hoài Trung, Quan họ không chỉ là nghệ thuật, mà còn là lối sống, là sự tinh tế trong ứng xử và tâm hồn người Kinh Bắc. Từ năm 2019, tỉnh Bắc Ninh có chính sách hỗ trợ 30 triệu đồng mỗi năm cho các làng Quan họ gốc và chế độ đãi ngộ nghệ nhân. Đây là nguồn động viên quý báu để các câu lạc bộ tiếp tục duy trì hoạt động, truyền dạy di sản.

Trải qua hơn ba thập kỷ, CLB Quan họ Hoài Trung đã trở thành biểu tượng của lòng đam mê, bền bỉ và trách nhiệm trong việc gìn giữ tinh hoa dân ca Quan họ. Với những đóng góp cho công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản, năm 2024, Bộ trưởng Bộ VHTTDL đã tặng Bằng khen cho Câu lạc bộ Quan họ Hoài Trung, nhân dịp kỷ niệm 15 năm Dân ca Quan họ Bắc Ninh được UNESCO vinh danh di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Nguồn: https://baovanhoa.vn/van-hoa/giu-mach-nguon-dan-ca-o-lang-quan-ho-hoai-trung-176684.html