Họa sĩ Đặng Ái Việt vàhành trình khắc họa hơn 3.000 Mẹ Việt Nam anh hùng

Họa sĩ Đặng Ái Việt sinh ra và lớn lên tại Thị xã Cai Lậy, tỉnh Tiền Giang. Năm 15 tuổi, từ đoàn dân công tại Tiền Giang, bà được chọn học lớp đào tạo hội họa nhằm phục vụ cách mạng trong công tác tuyên truyền. Thế nhưng, cuộc đời bà không chỉ gắn liền với cây cọ và bảng màu.

Trong những năm tháng kháng chiến, bà vừa vẽ tranh minh họa cho báo Phụ nữ Giải phóng, vừa cầm súng chiến đấu, làm chị nuôi, chuyên tải gạo, tham gia đội du kích ở Trảng Bàng, Tây Ninh.

Chiến tranh đi qua, nhiều đồng đội của bà nằm lại chiến trường. Với nỗi đau buồn và lòng biết ơn vô hạn, bà thầm hứa sẽ dùng tài năng và sức lực của mình hòng trả món nợ ân tình cho những người đã ngã xuống để mình được sống.

Vì lý do đó, Hành trình nét thời gian được họa sĩ Đặng Ái Việt lập nên với tâm nguyện đi dọc đất nước, dùng nét vẽ của mình khắc họa chân dung của tất cả các Mẹ Việt Nam anh hùng còn ở lại.

Ít ai biết rằng, hành trình không tưởng đã được người họa sĩ ấp ủ từ khi bà vẫn còn giảng dạy tại trường Đại học Mỹ Thuật TPHCM. Nhưng chẳng nhẽ vì lời thề của riêng mình mà gạt đi trách nhiệm của một người thầy, bỏ qua quyền được chăm sóc của những đứa con; nên bà giấu đi trăn trở, thầm dung dưỡng ước mơ để đợi một ngày được toàn tâm toàn ý.

Hành trình của họa sĩ Đặng Ái Việt chẳng phải là phút cảm hứng tức thời. Đến nay, chuyến đi đã kéo dài 15 năm, hơn 3.200 người mẹ đã kịp được bà họa lại chân dung, 63 tỉnh thành đã ướm dấu chân bà, mặc kệ nắng mưa, bão lũ hay sương rừng, gió núi…

Trong 15 năm xuôi ngược, có lúc bà đi qua những chặng đường đèo uốn quanh vực sâu; có lúc lại băng qua những cánh rừng già hay chật vật với những con đường đẫm bùn lầy, heo hút…

Đêm đến, bà tìm nhà nghỉ dọc đường. Đi đến đâu, người họa sĩ lại dùng tiền lương hưu hàng tháng để trả tiền nhà trọ, mua nước uống, đôi lúc tự nấu cho mình một bữa ăn. Song không phải nơi đâu cũng có chỗ để bà nghỉ tạm. Có những miền quê hoang vắng, chạy mãi không ra khỏi rừng, bà dựng lều giữa rừng hệt như những ngày xưa cũ.

Giữa tháng hai, họa sĩ Đặng Ái Việt xuôi xuống thị xã Duyên Hải, tỉnh Trà Vinh. Từ TPHCM, chúng tôi theo chân bà, chực chờ một hành trình trọn vẹn.

Sau cuộc trò chuyện chóng vánh, trên con đường độc đạo xuyên qua dãy bạch đàn, anh cán bộ xã dẫn ba người chúng tôi đến nhà mẹ Nguyễn Thị Mai (93 tuổi) ở ấp Cây Da, xã Hiệp Thạnh, tỉnh Trà Vinh.

Trong căn nhà tình nghĩa đơn sơ núp bóng dưới những rặng dừa, những người con trong gia đình chào đón chúng tôi với niềm vui hệt như giây phút mừng đón người thân lâu ngày gặp lại.

Sau vài lời giới thiệu thân tình, họa sĩ Đặng Ái Việt xin phép gia đình, vén tấm màn trước căn phòng nhỏ, ôm chầm lấy người mẹ hơn 10 năm nằm liệt giường vì tuổi cao sức yếu, khẽ khàng nắm đôi bàn tay hao gầy của mẹ.

Trước khi họa mẹ, bà thắp nén nhang, thầm thưa với các vị liệt sĩ. Không biết trong những tháng năm chiến đấu ngoan cường, đã bao giờ bà gặp mặt những người đồng đội là con, là chồng của các mẹ hay chưa, nhưng những nét cọ của bà vẫn đong đầy nỗi nhớ, niềm thương; nước mắt bà vẫn chực trào khi nghe người nhà của mẹ kể về những ngày khói lửa.

anh3-1741349340640.jpg.webp

Và cho đến khi tận mắt ngắm nhìn, tận tay chạm vào bức chân dung, tôi mới thật sự cảm nhận được cái hồn tranh với đôi mắt mẹ, được khắc họa quá đỗi buồn thương nhưng không hề bi lụy - một ánh nhìn bình thản nhưng cũng gói gọn tất cả gian khó của cuộc đời, đúng như lời họa sĩ từng nói: "Cái tôi vẽ không phải là gương mặt của các mẹ mà là linh hồn của họ".

Mẹ Nguyễn Thị Mai là người mẹ đầu tiên tôi được gặp trong chuyến đi, nhưng với họa sĩ Đặng Ái Việt, mẹ chỉ là 1 trong hơn 3.200 bà mẹ đã được bà ghé thăm và họa lại.

Trong 15 năm ấy, ắt hẳn có những lần gặp gỡ, những câu chuyện làm bà không thể nào quên được, nhưng người họa sĩ sẽ không bao giờ dám gọi đó là lần gặp khó quên nhất đời mình. Bởi bà không có quyền so sánh hay cảm nhận nỗi đau của người mẹ nào lớn hơn nỗi đau nào. Có mẹ đến nay vẫn gắng gượng đợi thi hài con trở về. Có mẹ lặng lẽ thờ con, nhưng trên bàn thờ chẳng có nổi một tấm ảnh thờ trọn vẹn.

Họa sĩ Đặng Ái Việt vẫn thường gọi hành trình của bà là cuộc chạy đua nghiệt ngã. Nghiệt ngã vì thời gian của các mẹ ở thế gian này còn ngắn lắm, chẳng biết lúc nào các mẹ sẽ ra đi.

Nghiệt ngã khi chính bà, ở tuổi 78, cũng cảm nhận rõ bước chân thời gian in dấu trên chính mình - khi tuyết sương đã nhuốm nửa mái đầu, khi trí nhớ bắt đầu phai nhạt. Bà không biết mình sẽ dừng lại khi nào, và cũng không biết trạm dừng cuối cùng của cuộc đời mình là nơi đâu…

Có lẽ đối với bà, hành trình này là cuộc đua nghiệt ngã, nhưng với tôi, đó là một hành trình quá đỗi tươi đẹp, phi thường. Tươi đẹp vì những điều vô giá bà mang đến cho đời, cho người; phi thường vì những thử thách không tưởng mà bà đã vượt qua: rừng rậm, núi sâu, mưa phùn, gió bấc…

Mải miết lau lại bảng màu, họa sĩ Ái Việt vội xua tay khi tôi gọi đó là hành trình của sự phi thường. "Không! Tôi không phi thường, tôi bình thường như bao người khác. Quần áo một trăm ba bộ, cơm tấm vỉa hè, cà phê sáng sớm, thi thoảng uống một lon bia… Tôi không phi thường hơn ai cả", bà nói. Nhưng có chăng, chính cái cách bà điềm nhiên xem việc mình làm là nhỏ nhoi, thầm lặng, chính những gì bà mang đến cho đời, là những điều chứng minh bà phi thường hơn ai hết.

Có phi thường không với người phụ nữ chỉ sống một cuộc đời nhưng có tận ba lần chiến đấu. Thời thiếu nữ, bà chiến đấu cùng đồng đội bảo vệ quê hương. Tuổi trưởng thành, bà chiến đấu suốt 20 năm trên giảng đường đại học, quyết truyền lại lửa nghề cho thế hệ mai sau. Đến cái tuổi ngoài 60, bà lại lần nữa chiến đấu với thời gian trong hành trình lịch sử - cùng cây cọ, bảng màu, con xe, ruột tượng - vẹn nguyên tư thế của một người lính can trường.

subtitle3-1741349336193.jpg.webp

15 năm trôi qua, quãng đường bà đi từ Bắc chí Nam không được tính bằng cây số, bởi đó là khoảng cách không thể nào đong đếm nổi. Chính các con bà cũng không ngờ được má mình lại có thể làm được việc tưởng chừng không thể. Nhớ ngày đầu, người họa sĩ nói với ba đứa con trai: "Má đang làm cái việc để trả ơn đời, các con không làm được, không thể theo má hay làm dùm má được. Các con không làm được nên phải để má làm".

Ngày bà đi, họ trở thành điểm tựa để bà vững bước trên cuộc hành trình. Chiếc xe bà đang đi được các anh sửa chữa, thay thế phụ tùng để má đi cho tiện; hai chiếc điện thoạiđược các anh "trang bị" để má liên lạc và chụp hình kỷ niệm với các Mẹ Việt Nam anh hùng; hay cả chiếc bơm lốp xe, cây dù nhỏ,... đều là những vật dụng được ba người con của bà tự tay chuẩn bị. Bằng sự hỗ trợ hết lòng, ắt hẳn các anh hiểu rằng những gian truân trong cuộc hành trình chẳng là gì so với quyết tâm của mẹ.

Anh Phạm Việt Phước, con trai bà nhớ lại: "Lúc ba mới mất, má tôi tuyên bố sẽ lên đường vẽ Mẹ Việt Nam anh hùng. Bản thân tôi cũng rất băn khoăn, đắn đo vì lúc đó sức khỏe má không còn như trước. Nhưng rồi tôi phải để má đi, ủng hộ má vì một khi má đã quyết thì phải làm cho bằng được".

Không chỉ gia đình, mà những người bạn của bà từ thuở thiếu thời cũng là chỗ dựa tinh thần giúp bà vững tin trên hành trình không ngừng nghỉ. Bà Nguyễn Thị Minh Trang (78 tuổi) - đồng đội của bà Đặng Ái Việt là một người như vậy. Bà Trang và bà Việt gặp nhau lần đầu vào năm 1965 trong một lần phục vụ Đại hội tại Trảng Tà Xia, Tây Ninh. Sau này, khi về chung đơn vị là Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam, tình bạn của hai bà ngày càng gắn bó.

Nói về hành trình của bạn mình, bà Trang xúc động: "Đó là một hành trình vĩ đại. Chỉ riêng sự quyết tâm của Ái Việt khi vượt qua những khó khăn dọc đường cũng đủ để tôi tự hào và nể phục. Đến nay, tôi không thể nhớ hết những lần Ái Việt gửi cho tôi những bức hình trong hành trình tìm mẹ, và cũng không thể đếm nổi những lần tôi xem ảnh mà phải rơi nước mắt".

Chẳng những là nơi tâm sự, bà Trang và nhóm bạn của bà còn là nguồn động viên tinh thần to lớn của bạn mình. Nhớ những hôm bà Việt dựng lều trong rừng đợi ngày thăm nhà mẹ. Bạn bè hay tin ai cũng xót xa, tìm mua cho bằng được thuốc trị sốt mò, sốt rét gửi lên cho bà.

Có vậy mới thấy, họa sĩ Ái Việt đã một mình đi qua bao góc trời, ghé lại bao miền quê, song chúng tôi có thể chắc chắn rằng hành trình của bà là một hành trình không đơn độc.

Có đâu hành trình đơn độc, khi hơn 3.200 trái tim người Mẹ Việt Nam anh hùng đã được bà họa lại - vẫn đập cùng một nhịp yêu thương, khi hàng vạn người là người nhà của mẹ vẫn nhiệt thành đón chào bà như người thân lâu ngày gặp lại, khi hàng triệu ánh mắt vẫn dõi theo hành trình của bà trong gần 15 năm nay. Và hơn hết, bởi gia đình và đồng đội bà vẫn ở bên đồng hành, tự hào và cảm phục.

Đến nay, cuộc đua của họa sĩ Đặng Ái Việt vẫn chưa một ngày ngơi nghỉ, mang theo trái tim gần 80 năm yêu đời, yêu người. Để rồi, ở một chốn xa nào trên dải đất Việt Nam, ta chẳng bất ngờ khi bắt gặp bóng dáng của một bà cụ - người đàn bà vẫn hay quấn mái tóc bạc phơ bằng chiếc khăn rằn đã cũ, sẵn sàng cọ vẽ như cái cách người lính mải miết làm nhiệm vụ cuối cùng của đời mình - chạy đua với thời gian để níu giữ ký ức về những người Mẹ Việt Nam anh hùng cho hậu thế.

Chúng tôi chia tay bà tại Trà Vinh, trong một chiều tháng hai đượm nắng, mang theo trong tim hình ảnh của một bà cụ vẫn đương miệt mài rong ruổi ở cái tuổi đáng ra được an dưỡng, nghỉ ngơi.

Tôi trở lại chốn xô bồ. Họa sĩ Đặng Ái Việt lên xe tiếp tục cuộc hành trình phía trước. Ngoảnh lại hòng nhìn bà lần nữa, nhưng bóng bà đã khuất trong dòng người…