Khan hiếm vật liệu xây dựng, thách thức lớn của các dự án trọng điểm

Trong bối cảnh nhiều dự án hạ tầng quốc gia được triển khai đồng loạt, tình trạng khan hiếm vật liệu xây dựng ngày càng trở nên nghiêm trọng, đẩy các nhà thầu và địa phương vào thế khó. Dù Chính phủ đã có nhiều chỉ đạo quyết liệt, song những nút thắt về nguồn cung, giá cả và thủ tục vẫn chưa được tháo gỡ, tiềm ẩn nguy cơ chậm tiến độ, đội vốn và gián đoạn các công trình.

Nguồn cung thiếu hụt, giá cả leo thang

Tại nhiều địa phương giá vật liệu xây dựng, đặc biệt là cát tăng đột biến - có nơi đã vượt mốc 1 triệu đồng/m3, cao gấp nhiều lần so với đơn giá dự thầu, công bố giá vật liệu của địa phương, đẩy các nhà thầu vào tình thế khó khăn khi không thể bù đắp chi phí.

Giá vật liệu cung cấp cho dự án Hữu Nghị - Chi Lăng tăng 52% trong vòng 1 năm.

Đơn cử như mỏ cát Hùng Sơn (tỉnh Lạng Sơn) cung cấp vật liệu cho dự án Hữu Nghị - Chi Lăng, từ tháng 7/2024 - 6/2025 đã tăng giá 3 lần từ 300.000 đồng/m³ lên 455.000 đồng/m³ (tăng 52%) - giá chưa bao gồm VAT và phí vận chuyển. Trong khi đó, Sở Xây dựng tỉnh Lạng Sơn công bố giá của mỏ này chỉ là 280.000 đồng, chênh lệch tới 175.000 đồng/m³.

Bên cạnh đó, nhiều mỏ đã được cấp phép nhưng không thể khai thác do vướng thủ tục như thuê đất, đo đạc trữ lượng hoặc đang bị điều tra. Tại Thanh Hóa, rất ít mỏ vật liệu được phê duyệt. Tại Quảng Nam, nguồn cung thiếu hụt nghiêm trọng.

Nhiều chuyên gia cho rằng nguyên nhân của tình trạng trên là do găm hàng, đầu cơ và thao túng thị trường diễn ra ngày càng tinh vi. Sự chậm trễ trong cấp phép khai thác đã tạo điều kiện cho một số chủ mỏ và đơn vị vận tải cấu kết nâng giá, làm méo mó thị trường. Giá thực tế tại mỏ thường cao hơn 3-4 lần so với giá công bố của địa phương, gây khó khăn trong công tác lập và điều chỉnh dự toán. Hơn nữa, chi phí vận chuyển tăng mạnh do nguồn cung tại chỗ thiếu hụt, buộc nhà thầu phải mua vật liệu từ các địa phương xa hơn.

Đề xuất cấp thiết

Chính phủ đã có nhiều chỉ đạo mạnh mẽ nhằm bình ổn giá cả và khơi thông nguồn cung. Mới đây, tại Công điện số 85/CĐ-TTg ngày 10/6/2025, Thủ tướng Chính phủ yêu cầu các Bộ, ngành và địa phương tăng cường các giải pháp quản lý, kiểm soát giá vật liệu xây dựng.

Thủ tướng giao Bộ Xây dựng rà soát, cập nhật giá sát với thị trường, quy hoạch mỏ hợp lý và đảm bảo cân đối cung - cầu. Bộ Công an xử lý các hành vi thao túng thị trường, trục lợi, bảo kê và tham nhũng. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn hoàn thiện dự thảo Nghị định hướng dẫn Luật Địa chất và Khoáng sản nhằm đơn giản hóa thủ tục cấp phép khai thác. Chủ tịch UBND các tỉnh, thành phố chịu trách nhiệm cá nhân nếu để xảy ra tình trạng thiếu hụt vật liệu, chậm cập nhật giá, hoặc buông lỏng kiểm soát thị trường.

Trên thực tế còn tồn tại nhiều vấn đề chưa được giải quyết triệt để, giá vật liệu tại công trường cao hơn nhiều so với giá công bố khiến chỉ số điều chỉnh giá bị âm. Nhiều quy định chưa có hướng dẫn cụ thể, thủ tục đất đai, môi trường và giải phóng mặt bằng tiếp tục là điểm nghẽn, làm chậm tiến độ triển khai dù đã có vốn.

Nhiều nhà thầu và chuyên gia đã đưa ra các đề xuất cấp thiết như cần xem thủ tục cấp phép mỏ vật liệu là điều kiện tiên quyết trong quá trình phê duyệt và khởi công dự án. Khi chưa xác định được rõ nguồn cung vật liệu, việc khởi công dự án có thể khiến tiến độ rơi vào thế bị động, chi phí phát sinh vượt kiểm soát.

Bên cạnh đó, cần tiếp tục gia hạn và bổ sung thêm danh mục các dự án được hưởng cơ chế đặc thù về khai thác mỏ đã từng được áp dụng hiệu quả. Các địa phương cũng cần đẩy nhanh tiến độ đưa các mỏ đã cấp phép vào khai thác, đồng thời hoàn tất thủ tục đấu giá với các mỏ đủ điều kiện để bổ sung nguồn cung kịp thời.

Mới đây, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 02/2025/NQ-CP ngày 11/6/2025, cho phép dự án Cảng hàng không quốc tế Long Thành tiếp tục được áp dụng cơ chế đặc thù theo Nghị quyết 60/NQ-CP (2021), đã được sửa đổi, bổ sung tại Nghị quyết 133/NQ-CP. Ngoài ra, một số mỏ đá tại Đồng Nai, dù chưa hoàn tất thủ tục thuê đất nhưng đã đền bù, giải phóng mặt bằng, vẫn được cho phép khai thác tạm thời để phục vụ các dự án giao thông cấp quốc gia.

Cùng với đó, việc kiểm soát giá tại mỏ và chi phí vận chuyển cũng cần được siết chặt, kiểm tra định kỳ để ngăn chặn tình trạng liên kết ép giá, thao túng thị trường. Về dài hạn, cần có chiến lược phát triển vật liệu thay thế nhằm giảm áp lực lên nguồn tài nguyên thiên nhiên.

Bài toán thiếu vật liệu không phải mới xuất hiện. Nhiều năm qua, từ khi dự án cao tốc Bắc - Nam triển khai, tình trạng khan hiếm vật liệu đã trở thành vấn đề nhức nhối và vẫn luôn là nỗi ám ảnh của các nhà thầu. Trong bối cảnh sắp triển khai thêm 2.000 km cao tốc, đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam và hàng loạt công trình hạ tầng lớn, nếu không giải quyết căn cơ vấn đề này, “cơn bão vật liệu” sẽ bùng phát bất cứ lúc nào.

Theo chuyên gia, để tháo gỡ hiệu quả không thể trông chờ vào nỗ lực đơn lẻ mà cần có một chiến lược tổng thể, đồng bộ, nhất quán từ trung ương đến địa phương. Chỉ khi những bất cập về thể chế, thủ tục, nguồn cung và giá cả được giải quyết triệt để, các dự án trọng điểm mới có thể hoàn thành đúng tiến độ, chất lượng, đóng góp vào tăng trưởng kinh tế và phát triển bền vững quốc gia.

P.V

Nguồn: https://tienphong.vn/khan-hiem-vat-lieu-xay-dung-thach-thuc-lon-cua-cac-du-an-trong-diem-post1754436.tpo