Làm chủ công nghệ chiến lược giúp đất nước thoát bẫy thu nhập trung bình

Phóng viên báo Dân trí đã có buổi trò chuyện với PGS.TS Tạ Hải Tùng, Hiệu trưởng Trường Công nghệ Thông tin và Truyền thông (Đại học Bách khoa Hà Nội) về câu chuyện Việt Nam cần tận dụng tinh hoa công nghệ của thế giới để thúc đẩy phát triển khoa học - công nghệ.

Đồng thời, nêu bật vai trò then chốt của các trường đại học và viện nghiên cứu trong việc thúc đẩy phát triển khoa học công nghệ ở Việt Nam.

Thưa ông, về Nghị quyết 57 Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học công nghệ được Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh Việt Nam cần "Đứng trên vai người khổng lồ". Góc nhìn từ ông, Việt Nam đã và đang thực hiện chiến lược này như thế nào?

- Thực tế Việt Nam là một quốc gia đi sau so với thế giới trong quá trình phát triển khoa học công nghệ. Điều này cũng dễ hiểu, bởi trong một thời gian dài, đất nước bị chiến tranh tàn phá và chịu sự cô lập. Trong giai đoạn đó, nền khoa học công nghệ trên thế giới đã có những bước tiến công nghệ đột phá.

Trong khoảng hơn 20 năm trở lại đây, Việt Nam đã hội nhập mạnh mẽ, sâu rộng hơn, tham gia vào chuỗi giá trị, chuỗi cung ứng toàn cầu và thời điểm hiện tại nếu chúng ta không làm chủ công nghệ chiến lược, công nghệ lõi; sự phát triển của đất nước sẽ bị ảnh hưởng, chúng ta sẽ khó thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình.

Chúng ta cần tận dụng thời cơ này khi Việt Nam đang hội tụ nhiều yếu tố hấp dẫn như nguồn lao động dồi dào ở thời kỳ dân số vàng, với rất nhiều người trẻ được đào tạo bài bản, có kỹ năng tốt, và luôn háo hức với cái mới

PGS.TS Tạ Hải Tùng Hiệu trưởng Trường Công nghệ Thông tin và Truyền thông (Đại học Bách khoa Hà Nội).

Đặc biệt, chúng ta cần tận dụng thời cơ này khi Việt Nam đang hội tụ nhiều yếu tố hấp dẫn như nguồn lao động dồi dào ở thời kỳ dân số vàng, với rất nhiều người trẻ được đào tạo bài bản, có kỹ năng tốt, và luôn háo hức với cái mới, cũng như Việt Nam đang là điểm đến thu hút được sự đầu tư từ các tập đoàn, doanh nghiệp nước ngoài.

Vì vậy, "Đứng trên vai người khổng lồ" là một cách tiếp cận đúng đắn với Việt Nam và đối với những quốc gia đi sau.

Việt Nam cần tận dụng những tinh hoa thành tựu công nghệ của thế giới, từ đó nhanh chóng phát triển các sản phẩm của riêng mình phục vụ chính nền kinh tế - xã hội, người dân, Chính phủ Việt Nam; đồng thời gia tăng sức cạnh tranh cho hàng hóa Việt Nam trên trường quốc tế và tự tin tham gia sâu hơn vào sự phát triển khoa học công nghệ toàn cầu.

Ông có thể chia sẻ một vài ví dụ về "Đứng trên vai người khổng lồ" mà Việt Nam có thể áp dụng?

- Một ví dụ điển hình là lĩnh vực trí tuệ nhân tạo (AI). Cuối năm 2022 khi cả thế giới chứng kiến sự bùng nổ của AI tạo sinh (GenAI), điển hình là ChatGPT của Open AI. Đây được xem là một đột phá về trí tuệ nhân tạo, đồng thời cũng tạo ra cơ hội cho các nước đi sau.

Bởi vì đối với GenAI, các quốc gia trên thế giới gần như đang cùng trên vạch xuất phát. Dù các quốc gia như Mỹ, Trung Quốc, EU hay một số nước khác đã phát triển các mô hình nền tảng với chi phí rất tốn kém, nhưng cả thế giới đang xuất phát điểm cùng nhau để phát triển các sản phẩm riêng dựa trên những nguồn đó.

Điều này có nghĩa là Việt Nam không có khoảng cách quá xa so với thế giới, vì vậy chúng ta cần tận dụng các mô hình nền tảng này (đặc biệt là các mô hình nguồn mở) cùng với việc chuẩn bị các bộ dữ liệu Tiếng Việt để huấn luyện, qua đó nhanh chóng phát triển ứng dụng phục vụ cho chính người dân, doanh nghiệp và xã hội Việt Nam.

Theo lộ trình này, chúng ta sẽ có được bước phát triển nhanh chóng về mặt nghiên cứu, phát triển và đặc biệt ứng dụng, và nếu chúng ta tận dụng được nguồn tài năng trẻ, khao khát cống hiến, cùng với những chính sách, thể chế rất đổi mới của Nhà nước, Việt Nam sẽ vươn lên trong câu chuyện "Đứng trên vai người khổng lồ".

Trong phiên họp Ban chỉ đạo Trung ương về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, Tổng Bí thư chỉ đạo khẩn trương ban hành danh mục công nghệ chiến lược. Theo ông, danh mục công nghệ chiến lược Việt Nam cần những loại gì?

- Công nghệ chiến lược theo tôi là công nghệ có tiềm năng đóng góp cho chiến lược phát triển kinh tế - xã hội và đảm bảo an ninh quốc phòng của mỗi quốc gia.

Đưa ra được danh mục các công nghệ này cần một nghiên cứu sâu sắc, công phu, trong đó bắt buộc phải tính đến thế mạnh truyền thống, nguồn lực nội tại, tiềm năng tương lai, trên cơ sở hiểu biết sâu sắc về chuỗi giá trị, chuỗi cung ứng toàn cầu, các nguy cơ địa chính trị, cũng như xu hướng phát triển khoa học công nghệ trong tương lai.

Có những công nghệ chúng ta cần làm chủ vì đem lại lợi thế thương mại trước mắt, nhưng cũng có những công nghệ mà có thể yếu tố thương mại tại thời điểm hiện tại không cao, nhưng nằm trong chiến lược bồi đắp nền tảng cho sự phát triển lâu dài, cũng như góp phần tự chủ công nghệ cho đất nước, đặc biệt trong tình hình chính trị thế giới có nhiều phức tạp.

Xin ông đánh giá vai trò của các viện nghiên cứu, trường đại học trong việc thúc đẩy nghiên cứu và ứng dụng để phát triển khoa học công nghệ tại Việt Nam hiện nay?

- Tôi nghĩ rằng điều này cũng tương tự như ở nhiều quốc gia khác trên thế giới. Các trường đại học và viện nghiên cứu có thể coi là hạt nhân của hệ sinh thái phát triển khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Đây là nơi hội tụ những chuyên gia hàng đầu với nhiều năm kinh nghiệm nghiên cứu trong các lĩnh vực khác nhau.

PGS.TS Tạ Hải Tùng trao đổi với phóng viên báo Dân trí (Ảnh: Tuấn Anh).

Một yếu tố rất quan trọng khác là ở đó hiện diện đội ngũ tài năng trẻ bao gồm sinh viên, học viên cao học và nghiên cứu sinh. Những người ở lứa tuổi này khi theo đuổi con đường khoa học và đổi mới sáng tạo, có khả năng tạo ra những đột phá quan trọng.

Khi sức trẻ được phát huy kết hợp với kinh nghiệm và kiến thức uyên thâm của đội ngũ giảng viên, nhà khoa học, cũng như sự hỗ trợ của hệ sinh thái khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo với nòng cốt là các quỹ tài trợ nghiên cứu, quỹ đầu tư, và cộng đồng doanh nghiệp, các trường đại học và viện nghiên cứu sẽ thực sự trở thành trung tâm của sự phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Ông có thể chia sẻ một số giải pháp quan trọng để thúc đẩy và nâng cao giá trị của các trường đại học, viện nghiên cứu trong việc phát triển khoa học công nghệ?

- Để phát triển các trường đại học xứng tầm với vị thế của Việt Nam - một quốc gia với hơn 100 triệu dân - đang có những bước chuyển mình mạnh mẽ và dần trở thành điểm đến hấp dẫn đối với các nhà đầu tư nước ngoài, chúng ta phải làm rất nhiều việc.

Trong đó tôi nghĩ sự gắn bó, hợp tác chặt chẽ giữa Nhà nước, doanh nghiệp và các đại học là rất quan trọng.

Tôi đánh giá những chuyển động gần đây về thể chế như Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị hay Nghị quyết 193 của Quốc hội. Các Nghị quyết quan trọng này đã mang lại động lực, sức sống mới cho hoạt động đào tạo, nghiên cứu khoa học và đổi mới sáng tạo.

Điều này thể hiện rõ Đảng, Nhà nước rất quyết tâm trong việc phát triển lĩnh vực này, điển hình như tăng chi phí đầu tư cho nghiên cứu khoa học công nghệ lên tối thiểu 3% tổng chi ngân sách hằng năm.

Ngoài ra, còn có các chính sách rất đột phá như chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu khoa học, cấp kinh phí nghiên cứu khoa học theo cơ chế quỹ, miễn thuế thu nhập cá nhân cho các nhà khoa học thực hiện đề tài nghiên cứu, giao tài sản là kết quả hình thành từ đề tài nghiên cứu cho các đơn vị chủ trì…

Hay sự đầu tư mạnh mẽ vào quá trình đào tạo nguồn nhân lực để phát triển khoa học công nghệ trong các lĩnh vực chiến lược - đặc biệt là những lĩnh vực mà Việt Nam bắt buộc phải làm chủ để đảm bảo sự phát triển bền vững về kinh tế - xã hội và đảm bảo an ninh quốc phòng.

Bên cạnh đó, Nhà nước cũng có nhiều chính sách hỗ trợ nhà khoa học thương mại hóa, hình thành doanh nghiệp từ kết quả nghiên cứu, cho phép điều hành doanh nghiệp, để hưởng lợi từ chính thành quả nghiên cứu của mình; khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào nghiên cứu vào khoa học công nghệ như miễn thuế và ưu đãi về vốn.

Chúng ta đang có sự chuyển động rất mạnh mẽ về thể chế, và tôi kỳ vọng kết quả sẽ sớm được nhìn thấy trong giai đoạn tới đây.

PGS.TS Tạ Hải Tùng Hiệu trưởng Trường Công nghệ Thông tin và Truyền thông (Đại học Bách khoa Hà Nội).

Có thể thấy, chúng ta đang có sự chuyển động rất mạnh mẽ về thể chế, và tôi kỳ vọng kết quả sẽ sớm được nhìn thấy trong giai đoạn tới đây.

Ngoài sự hỗ trợ của Nhà nước thì giải pháp để thúc đẩy và nâng cao giá trị của các trường đại học, viện nghiên cứu trong việc phát triển khoa học công nghệ còn cần sự tham gia hợp tác rất chặt chẽ của doanh nghiệp.

Doanh nghiệp không chỉ được coi là nơi hấp thụ nguồn nhân lực đầu ra từ các trường đại học, đầu ra nghiên cứu mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm chứng chất lượng đào tạo và nghiên cứu của trường đại học.

Vì thế, cần có sự hợp tác chặt chẽ khi doanh nghiệp sẽ đưa ra những đầu bài, những yêu cầu phát triển nguồn nhân lực và yêu cầu về khoa học công nghệ theo sự phát triển kinh tế xã hội. Và các trường đại học sẽ phải đáp ứng các yêu cầu đó.

Thứ hai, doanh nghiệp nên tham gia trực tiếp vào quá trình đào tạo, nghiên cứu của trường đại học, thay vì chỉ chờ đợi tiếp nhận đầu ra hoặc tuyển dụng sinh viên tốt nghiệp.

Việc hợp tác này mang lại lợi ích thiết thực cho chính doanh nghiệp, giúp họ có được nguồn nhân lực chất lượng cao theo đúng nhu cầu thông qua việc cùng hỗ trợ xây dựng chương trình đào tạo, tham gia trực tiếp vào công tác đào tạo, đặc biệt trong hỗ trợ các chương trình thực tập, trải nghiệm doanh nghiệp, đầu tư cho cơ sở vật chất, phòng thí nghiệm, cũng như tài trợ các học bổng nghiên cứu cho sinh viên.

Những doanh nghiệp đi đầu trong hợp tác nghiên cứu với các trường đại học còn có cơ hội làm chủ công nghệ chiến lược, công nghệ lõi từ đó tạo ra sản phẩm mới và nâng cao năng lực cạnh tranh trên thị trường.

Cuối cùng, theo tôi bản thân nội tại các trường đại học cũng cần đổi mới để thích nghi với xu hướng phát triển.

Trong không khí tự chủ đại học, các trường đại học đã năng động hơn rất nhiều, điều đó đã đem lại những kết quả tích cực trong những năm gần đây.

Vấn đề đào tạo hiện tại của các trường, viện nghiên cứu đã tiệm cận thị trường hơn rất nhiều; cũng như những nghiên cứu đang đem lại kết quả tốt, nhiều công trình của các nhà khoa học đã được công bố trên tạp chí quốc tế uy tín.

Tôi đánh giá đây vẫn chỉ là giai đoạn khởi động để chúng ta chuẩn bị vào một chu kỳ phát triển mới mà ở đó các trường đại học phải tối ưu mô hình quản trị, tinh chỉnh các chương trình đào tạo, tập trung nâng cao chất lượng nghiên cứu, và đặc biệt phải thu hút được nhân tài.

Trong đó bao gồm cả những nhà khoa học quốc tế, người Việt ở nước ngoài để nhanh chóng nâng tầm đáp ứng được nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo hội nhập chủ động và hiệu quả, đúng với vị thế đang lên của một quốc gia hơn 100 triệu dân.

Thủ tướng Phạm Minh Chính và CEO Nvidia Jensen Huang uống bia tại Hà Nội vào ngày 5/12/2024. Ông Huang đã ký một thỏa thuận với Chính phủ để xây dựng một trung tâm trí tuệ nhân tạo tại Việt Nam (Ảnh: Mạnh Quân).

Các đại học cần khai thác một cách hiệu quả các chính sách cởi mở, thông thoáng của Đảng, Nhà nước; chủ động đề xuất thử nghiệm các mô hình mới, đột phá, tuân theo các chuẩn mực quốc tế, trong đó đặc biệt quan tâm tới hợp tác doanh nghiệp, hợp tác quốc tế trong cả đào tạo và nghiên cứu.

Thời cơ hiện tại đã chín muồi khi thế và lực của đất nước nói chung và hệ thống giáo dục đại học nói riêng đang đi lên, Việt Nam lại đang là điểm đến hấp dẫn đầu tư nước ngoài. Vì vậy, nếu khai thác tốt mối quan hệ hữu cơ giữa: Nhà nước, doanh nghiệp và các đại học, thì tôi tin tưởng chắc chắn rằng chúng ta sẽ tạo ra một bước phát triển mới, đột phá cho cả hệ sinh thái phát triển khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo tại Việt Nam.

Tại Trường Công nghệ Thông tin và Truyền thông, hiện có những hợp tác nghiên cứu nào với các tổ chức quốc tế hoặc doanh nghiệp trong lĩnh vực đào tạo và nghiên cứu, thưa ông?

- Đối với Đại học Bách khoa Hà Nội nói chung và Trường Công nghệ Thông tin và Truyền thông nói riêng, chúng tôi luôn coi hợp tác doanh nghiệp là một phần thiết yếu trong sự phát triển của nhà trường.

Nhắc đến Đại học Bách khoa Hà Nội là nhắc đến một trường đại học kỹ thuật và công nghệ gắn chặt với công nghiệp. Đây là truyền thống mà chúng tôi đã duy trì trong gần 70 năm qua.

Từ trước đến nay, nhà trường đã có nhiều hợp tác quan trọng, mang lại những sản phẩm phục vụ phát triển kinh tế - xã hội cũng như đóng góp trong quá trình đấu tranh giải phóng dân tộc.

Tiếp nối truyền thống đó, mỗi đơn vị trong Đại học luôn có ý thức đẩy mạnh hơn nữa việc hợp tác với doanh nghiệp để đến gần hơn tới công nghiệp, tới thực tiễn sản xuất. Với riêng Trường Công nghệ Thông tin và Truyền thông, hiện chúng tôi duy trì mạng lưới hơn 300 doanh nghiệp đồng hành cùng nhà trường.

Các doanh nghiệp hỗ trợ chúng tôi ở nhiều hoạt động: từ xây dựng chương trình đào tạo, hỗ trợ đào tạo, học bổng, đồng hướng dẫn tốt nghiệp, đến hợp tác nghiên cứu và các hoạt động cộng đồng. Trong đó, hoạt động quan trọng nhất chính là hỗ trợ sinh viên trong các kỳ thực tập theo chương trình đào tạo.

Trong thời gian này, các em được tiếp cận với các "bài toán" thực tế, tham gia trực tiếp vào các dự án và trải nghiệm môi trường làm việc chuyên nghiệp. Điều này rất quan trọng, giúp sinh viên có được những trải nghiệm thực tế, được thực hành những kiến thức đã học trong các dự án phát triển sản phẩm, qua đó hiểu biết sâu sắc hơn về ngành nghề, đảm bảo sẵn sàng gia nhập thị trường lao động ngay sau khi tốt nghiệp.

Sau kỳ thực tập, doanh nghiệp cũng tham gia đánh giá năng lực của sinh viên cũng như đóng góp những phản hồi nhằm nâng cao chất lượng đào tạo của nhà trường.

Sinh viên Trường Công nghệ Thông tin và Truyền thông, cùng Ban lãnh đạo Nhà trường và Tập đoàn Naver (Hàn Quốc) tham gia hội thảo về AI (Ảnh: Tuấn Anh).

Nhờ sự hợp tác chặt chẽ này, chương trình đào tạo của trường ngày càng được cập nhật và được doanh nghiệp đánh giá tốt để đáp ứng nhu cầu của thị trường lao động hiện tại. Nhiều doanh nghiệp sẵn sàng tuyển dụng sinh viên từ năm thứ ba, ngay cả khi các em còn hơn một năm nữa mới tốt nghiệp.

Bên cạnh đó, chúng tôi cũng có nhiều hợp tác nghiên cứu với các tập đoàn lớn trong và ngoài nước, các doanh nghiệp vừa và nhỏ cũng như các doanh nghiệp khởi nghiệp. Đây là những đơn vị đang khát khao đổi mới sáng tạo và nguồn nhân lực chất lượng cao. Ví dụ, trường đã hợp tác với Tập đoàn NAVER của Hàn Quốc để phát triển các công nghệ tiên tiến trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo. 

Nhìn chung, các hợp tác này mang lại hai lợi ích quan trọng. Thứ nhất, chúng góp phần nâng cao chất lượng đào tạo và mang lại trải nghiệm thực tế quý báu cho sinh viên - điều mà môi trường hàn lâm trong các đại học khó có thể cung cấp đầy đủ.

Thứ hai, tạo ra cầu nối giữa nghiên cứu hàn lâm và nhu cầu thực tế của doanh nghiệp, giúp các công trình nghiên cứu có thể ứng dụng ngay vào sản xuất, kinh doanh phù hợp với nhu cầu thị trường, doanh nghiệp.

Tại trường, tất cả các trung tâm nghiên cứu, và phòng thí nghiệm của Trường đều được tài trợ bởi các doanh nghiệp theo mô hình hợp tác hỗn hợp "joint center", "joint lab", theo đó mỗi bên sẽ cử một cán bộ tham gia làm đồng Giám đốc trung tâm hay đồng Trưởng Phòng thí nghiệm.

Điều này giúp hai bên phối hợp chặt chẽ với nhau. Đầu bài bên kia sẽ sang thẳng bên này và ngược lại kết quả nghiên cứu bên này sang thẳng bên kia giúp rút ngắn khoảng cách giữa lý thuyết và thực tế.

Thêm vào đó, việc các em sinh viên được tham gia vào các trung tâm, phòng thí nghiệm nghiên cứu hỗn hợp này sẽ được nghiên cứu những bài toán mà doanh nghiệp đang thực sự cần, vì vậy, sau khi tốt nghiệp các em có thể được tuyển dụng vào doanh nghiệp ngay mà không cần qua giai đoạn thử việc.

Hiện tại, nhà trường vẫn đang tiếp tục mở rộng hợp tác để mang lại nhiều cơ hội hơn nữa cho sinh viên và giảng viên.

Xin cảm ơn Phó Giáo sư đã dành thời gian cho buổi trò chuyện!

Nguồn: https://dantri.com.vn/cong-nghe/lam-chu-cong-nghe-chien-luoc-giup-dat-nuoc-thoat-bay-thu-nhap-trung-binh-20250325190040027.htm