Người gieo ‘no ấm’ trên những cánh đồng ở Nà Bấc

TPO - Sinh ra và lớn lên giữa những thửa ruộng pha cát ở Nà Bấc, xã Đông Ngũ (Quảng Ninh), chị Từ Thị Cúc hiểu đất như hiểu tính người. Từ những mùa bí đao xanh, hành cao sản, rau an toàn đã từng thành công đến những ruộng khoai tây sản lượng cao đem lại thu nhập cả trăm triệu đồng trên mỗi héc ta cho người dân trong vùng.

Báo Tiền Phong•27/08/2025

Người dân Nà Bấc vào vụ gieo trồng khoai tây.

Chuỗi liên kết tạo giá trị

Khi có chủ trương trồng khoai tây của huyện Tiên Yên (cũ) chị Cúc mạnh dạn rủ thêm 6 phụ nữ trong thôn lập Tổ hợp tác sản xuất nông nghiệp sạch. Vụ đầu năm 2022, cả tổ trồng 3ha, trừ chi phí lãi tám mươi triệu đồng. Sang năm sau, tổ tăng lên 9 thành viên, diện tích vượt 15ha. Cả nhóm rút kinh nghiệm không trồng muộn, không thu non, thống nhất lịch xuống giống, quản lý nước tưới và dinh dưỡng bài bản. Ruộng khoai khỏe, lá dày, củ hình thành đều. Theo lịch sản xuất, đến rằm tháng Giêng có thể thu hoạch.

Điểm then chốt của mô hình là liên kết bốn nhà. Viện Sinh học nông nghiệp cung ứng giống bảo đảm chất lượng và chuyển giao quy trình kỹ thuật. Nông dân tuân thủ chăm bón theo khuyến cáo. Doanh nghiệp bao tiêu đầu ra. Chính quyền hỗ trợ tổ chức sản xuất, tập huấn, kết nối dịch vụ cơ giới. Nhờ chuỗi liên kết này, 70-90% sản lượng đạt chuẩn được Công ty TNHH Thực phẩm Orion Vina thu mua với giá ổn định theo hợp đồng. Phần củ nhỏ, méo hoặc có vết nứt được các cơ sở chăn nuôi thu mua ngay tại ruộng, giảm rủi ro tồn đọng.

Chị Từ Thị Cúc cùng cán bộ nông nghiệp giữa cánh đồng khoai tây.

Trước đây, nhiều cánh đồng vụ đông ở huyện Tiên Yên cũ đạt10-12 tấn/ha. Với khoai tây Atlantic và quy trình đồng bộ, Nà Bấc đã từng chạm mốc 20 tấn/ha và đang kỳ vọng 22 tấn/ha trong vụ mới. Tùy thời điểm giá và tỷ lệ đạt chuẩn, doanh thu bình quân sau khoảng một trăm ngày canh tác đạt 300-400 triệu đồng/ha, cho lợi nhuận 30-40%/năm. Con số đủ sức thuyết phục để bà con mạnh dạn lấp đầy mùa đông bằng cây trồng giá trị.

“Khoai tây còn làm tốt đất. Bộ rễ ăn nông, lan rộng giúp thoáng khí, phá váng, cải thiện kết cấu đất. Sau khi nhổ khoai, bà con xuống giống lúa ngay. Nhiều ruộng cho thấy tỉ lệ mọc đồng đều hơn, bông lúa dài và chắc hơn so với chân ruộng không luân canh. Bà con nói vui là được cả đôi đường, vừa tăng giá trị mùa đông, vừa cộng thêm năng suất mùa sau” chị Cúc vui vẻ nói.

Mỗi ha khoai tây đem lại khoảng 100 triệu đồng.

Không dừng ở trồng trọt, chị Cúc còn đầu tư đàn lợn cao sản theo hướng hữu cơ. Gia đình tận dụng rau củ và phụ phẩm của chính mình để thay một phần cám công nghiệp. Cách làm này hạ giá thành chăn nuôi, đồng thời tạo đầu ra cho phần khoai không đạt chuẩn, khép kín một vòng tuần hoàn nhỏ ở quy mô nông hộ. Thu nhập gia đình ổn định khoảng hai trăm triệu đồng mỗi năm. Chị nói làm nông không giàu nhanh, nhưng đủ ấm no và bền vững, quan trọng là con cháu thêm yêu đất, chịu khó học hỏi để vươn lên.

Lan tỏa mô hình xóa nghèo cho cả vùng.

Từ một nhóm nhỏ, chị Cúc cùng tổ hợp tác đang xây kế hoạch mở rộng lên vài chục ha ngay trên cánh đồng Nà Bấc. Nền tảng của mở rộng không chỉ nằm ở hiệu quả kinh tế, mà còn ở năng lực tổ chức cộng đồng. Mọi khâu đều có lịch chung, từ gieo đến chăm, từ kiểm tra sâu bệnh đến thu hoạch.

Khoai tây được thu hoạch và phân loại để đóng bao trước khi thương lái đến thu mua.

“Những buổi thăm đồng đầu sớm trở thành lớp học thực hành. Mỗi người phụ trách một phần, ai có kinh nghiệm về bệnh sương mai hay xoăn lá thì chia sẻ ngay tại ruộng, cả tổ ghi vào sổ tay và làm đồng loạt. Khi thuê máy cày, máy lên luống hay xe chở hàng, cả tổ dồn lô lớn để giảm chi phí”, chị Cúc nói.

Tổ hợp tác cũng xây dựng nhật ký đồng ruộng điện tử cho từng lô. Mỗi lô ghi rõ ngày xuống giống, loại giống, lượng phân bón, số lần tưới, thuốc bảo vệ thực vật đã dùng, ngày ngừng phun trước thu hoạch. Khi doanh nghiệp thu mua, lô hàng đi kèm mã truy xuất, tạo niềm tin và bảo đảm chất lượng cho chuỗi chế biến. Mục tiêu gần là hoàn thiện chứng nhận VietGAP cho toàn bộ diện tích. Mục tiêu xa hơn là đăng ký nhãn hiệu tập thể Khoai Nà Bấc Đông Ngũ để khẳng định thương hiệu vùng trồng.

Tác động xã hội đã hiện rõ. Phụ nữ có việc làm đều trong mùa đông, thanh niên bớt rời quê trong những tháng nông nhàn, dịch vụ cơ giới và vận tải nông sản có thêm nguồn thu. Quan trọng hơn, bà con quen dần với tư duy sản xuất theo chuẩn. Thay vì mạnh ai nấy làm, mọi người cùng tuân thủ quy trình, cùng thương lượng đầu ra và cùng chia sẻ rủi ro. Chính những thay đổi nhỏ nhưng đều đặn ấy giúp giảm nghèo thực chất, không dựa vào trợ cấp ngắn hạn mà dựa vào năng suất và kỷ luật sản xuất.

Không chỉ Nà Bấc, mô hình còn lan sang các cánh đồng khác trong vùng. Vụ Đông Xuân 2024-2025, diện tích khoai tây Atlantic toàn huyện đạt hơn 30ha. Yên Than và Hải Lạng có vụ đầu thử nghiệm và đã ghi nhận năng suất bình quân mười đến 12 tấn/ha.

Với mức giá doanh nghiệp cam kết thu mua, sau khi trừ chi phí, mỗi héc ta lãi khoảng 20 triệu đồng. Con số không lớn bằng vùng lõi của tổ hợp tác, nhưng đủ khích lệ để mở rộng diện tích và hoàn thiện kỹ thuật ở những vụ sau.