Nguyên Bộ trưởng Mai Ái Trực và ký ức những ngày khó quên

Nguyên Bộ trưởng Mai Ái Trực năm nay 79 tuổi, nhưng ông vẫn nhớ rất rõ từng dấu mốc hoạt động trong giai đoạn ‘vạn sự khởi đầu nan’ của Bộ Tài nguyên và Môi trường.

Thưa nguyên Bộ trưởng Mai Ái Trực! Ông được tín nhiệm giữ trọng trách Bộ trưởng đầu tiên khi thành lập Bộ Tài nguyên và Môi trường vào năm 2002. Với một lĩnh vực mới mẻ như vậy, chắc chắn có nhiều thử thách. Xin được nghe những chia sẻ của ông về các công việc trọng tâm và cấp bách lúc bấy giờ?

Một Bộ mới thành lập như Bộ Tài nguyên và Môi trường khi đó, thật sự có rất nhiều việc phải bắt đầu. Thế nhưng việc cấp bách và cũng là trọng tâm xuyên suốt nhiệm kỳ đầu tiên mà tôi làm Bộ trưởng là xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật thuộc các lĩnh vực do Bộ Tài nguyên và Môi trường quản lý, nhằm góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội và tạo tiền đề thuận lợi cho công tác quản lý các lĩnh vực này.

Nguyên Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Mai Ái Trực. Ảnh: TL.

Bộ Tài nguyên và Môi trường được giao quản lý nhiều lĩnh vực, nhưng lĩnh vực nào được đặt lên hàng đầu trong xây dựng thể chế, thưa ông?

Thời kỳ đầu, Bộ Tài nguyên và Môi trường được giao quản lý các lĩnh vực đất đai, tài nguyên nước, khoáng sản, môi trường, khí tượng thuỷ văn, đo đạc và bản đồ. Các nhiệm kỳ sau được giao thêm nhiệm vụ quản lý biến đổi khí hậu, biển và hải đảo. Lĩnh vực nào cũng cần xây dựng kế hoạch quản lý, điều hành hoặc hoàn thiện khung pháp lý, nhưng đất đai là lĩnh vực luôn "nóng nhất" (đến bây giờ, sau hơn 20 năm, vẫn thế). Cho nên Bộ phải dồn sức cho lĩnh vực này.

Nguyên Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Mai Ái Trực (giữa) và nguyên Bộ trưởng Bộ NN-PTNT Cao Đức Phát (bìa phải) cùng Thứ trưởng Nguyễn Thị Phương Hoa trong một cuộc họp. Ảnh: TL.

Chỉ trong vòng hơn chín tháng kể từ ngày có quyết định thành lập Ban soạn thảo, Luật Đất đai (sửa đổi) đã thể chế hoá Nghị quyết Hội nghị lần thứ ba (khoá IX) của Ban Chấp hành Trung ương Đảng về tiếp tục đổi mới chính sách, pháp luật đất đai trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, và đã được Quốc hội thông qua.

Luật Đất đai năm 2003 và Nghị định 181 mà nhiều người hay gọi là “siêu nghị định” đã gây ra tiếng vang lớn thời điểm ấy, được sự đón nhận rất nồng nhiệt của cộng đồng. Ở vai trò cá nhân, thì theo ông có những đổi mới quan trọng gì của các văn bản luật này?

So với Luật Đất đai năm 1993 trước đó, Luật Đất đai năm 2003 có nhiều nội dung đổi mới, trong đó có ba điểm nổi bật sau đây.

Một là, Luật Đất đai lần này làm rõ hơn quyền của Nhà nước với tư cách là đại diện chủ sở hữu toàn dân về đất đai và thống nhất quản lý đất đai; đồng thời quy định cụ thể hơn các quyền của người sử dụng đất, trong đó có việc xử lý nhiều vướng mắc về công nhận và cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho rất nhiều trường hợp mà trong thời gian dài trước đó đã không được cấp giấy chứng nhận.

Hai là, Luật đã tiếp cận nền kinh tế thị trường, lần đầu tiên quy định giá đất do Nhà nước quy định phải “sát với giá chuyển nhượng quyền sử dụng đất thực tế trên thị trường trong điều kiện bình thường; khi có chênh lệch lớn so với giá chuyển nhượng quyền sử dụng đất thực tế trên thị trường thì phải điều chỉnh cho phù hợp” (Điều 56 của Luật).

Điều kiện bình thường ở đây là loại bỏ các yếu tố đầu cơ nâng giá, thổi giá đất lên cao. Đáng tiếc là sau hơn 20 năm, quy định này vẫn chưa được thể hiện trong thực tế. Gần đây, Luật Đất đai năm 2024 đã bỏ quy định về khung giá đất do Chính phủ ban hành, đồng thời quy định cụ thể, sát hợp các phương pháp xác định giá đất, mang tới cơ hội đưa giá đất do Nhà nước quy định về sát với giá thị trường, tạo thuận lợi cho công tác quản lý đất đai và ngăn ngừa những biểu hiện tiêu cực trong xác định giá đất.

Nguyên Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Mai Ái Trực phát biểu ý kiến trong một sự kiện. Ảnh: TL.

Ba là, đẩy mạnh phân cấp, phân quyền quản lý đất đai. Trừ vấn đề quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất quốc gia, đất sử dụng cho mục đích quốc phòng, an ninh, thì các vấn đề còn lại đều thuộc thẩm quyền của chính quyền địa phương. Ngoài ra, thủ tục quản lý đất đai cũng được rút gọn đáng kể so với trước.

Ngoài lĩnh vực đất đai, thì những lĩnh vực khác của Bộ Tài nguyên và Môi trường chắc chắn cũng phải tiến hành hoàn thiện các văn bản pháp luật một cách cơ bản, thưa ông?

Các lĩnh vực khác như tài nguyên nước, khoáng sản, khí tượng thuỷ văn, đo đạc và bản đồ cũng đều có các quy định dưới hình thức luật do Quốc hội ban hành hoặc nghị định của Chính phủ, quyết định của Thủ tướng Chính phủ quy định cụ thể trách nhiệm của các bộ, ngành liên quan và các địa phương nhằm tăng cường quản lý, bảo vệ và khai thác bền vững tài nguyên thiên nhiên.

Để có căn cứ sửa đổi Luật Bảo vệ môi trường năm 1993, Bộ Chính trị (khoá IX) đã ra Nghị quyết số 41-NQ/TW về bảo vệ môi trường trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Nghị quyết xác định quan điểm coi môi trường “là một yếu tố không thể thiếu trong phát triển kinh tế- xã hội bền vững, đặt bảo vệ môi trường ngang với các mục tiêu phát triển khác” và “lấy con người làm trung tâm, kết hợp chặt chẽ phát triển kinh tế với giải quyết các vấn đề xã hội và bảo vệ môi trường”.  

Về nhiệm vụ và giải pháp, Bộ Chính trị yêu cầu “Đa dạng hoá các nguồn đầu tư cho môi trường. Riêng ngân sách Nhà nước cần có mục chi riêng cho hoạt động sự nghiệp môi trường và tăng chi để bảo đảm đến năm 2006 đạt mức chi không dưới 1% tổng chi ngân sách Nhà nước và tăng dần tỷ lệ này theo tốc độ tăng trưởng của nền kinh tế”.

Trong cuộc họp của Bộ Chính trị thảo luận, thông qua Nghị quyết này, một số ý kiến phân vân về việc ghi tỷ lệ phần trăm đó trong Nghị quyết, nhưng sau khi nghe trình bày của Bộ Tài nguyên và Môi trường về sự cần thiết dành ngân sách Nhà nước ổn định cho sự nghiệp môi trường, Tổng Bí thư Nông Đức Mạnh đã kết luận cần giữ quy định này, coi đó là “điểm nhấn” của Nghị quyết. Cho đến nay, quy định này vẫn đang được thực hiện, góp phần quan trọng cho công tác bảo vệ môi trường.

Thưa ông, bây giờ Bộ Tài nguyên và Môi trường với Bộ Nông nghiệp & Phát triển nông thôn đã về chung một nhà. Ông có ý kiến gì về việc kết hợp xây dựng chính sách, pháp luật đối với các lĩnh vực do Bộ Nông nghiệp và Môi trường quản lý?

Có lẽ nhà báo nên đặt câu hỏi này với các đồng chí tại chức. Tôi nghĩ nhiều lĩnh vực của Bộ mình rất gắn bó với nhau nên việc kết hợp, lồng ghép trong xây dựng chính sách, pháp luật là cần thiết.

Xin cảm ơn ông. Kính chúc ông nhiều sức khỏe và niềm vui!

Nguồn: https://nongnghiepmoitruong.vn/nguyen-bo-truong-mai-ai-truc-va-ky-uc-nhung-ngay-kho-quen-d781235.html