Những miền ký ức Hà Nội trong tranh Trương Ngọc Hiên

Hơn 50 tác phẩm, phần lớn vẽ trên lụa và giấy dó, vừa là lời tri ân với Hà Nội, với quê hương, vừa là tiếng nói của một nữ nghệ sĩ đã đi qua nhiều biến thiên lịch sử.

Ở tuổi 80, họa sĩ Trương Ngọc Hiên vẫn say mê ngồi trước giá vẽ, đôi tay run run nhưng ánh mắt sáng trong khi nhắc đến hoa, phố và những miền ký ức của Hà Nội. Với bà, hội họa không chỉ là con đường nghệ thuật, mà còn là nhịp thở, là cách để gửi gắm yêu thương với cuộc đời.

Sinh năm 1946 tại Yên Phụ, một làng ven Hồ Tây, Trương Ngọc Hiên lớn lên trong một gia đình yêu nghệ thuật. Cha bà, cụ Trương Văn Hiếu, một vũ sư nổi tiếng đất Hà Nội, thân thiết với nhiều văn nghệ sĩ như Nguyễn Sáng, Bùi Xuân Phái... Những buổi chuyện trò nghệ thuật của bạn bè cha đã gieo vào lòng cô bé Hiên một hạt mầm mỹ thuật sớm nảy nở.

Năm 12 tuổi, bà bắt đầu cầm cọ và học vẽ từ người thầy đầu tiên Phạm Viết Song. Sau này, bà tiếp tục được dẫn dắt bởi những tên tuổi như họa sĩ Nguyễn Đức Nùng, Nguyễn Sỹ Ngọc. Con đường nghệ thuật mở ra khi bà thi đỗ Trung cấp Mỹ thuật Việt Nam năm 1963, học cùng với nhiều gương mặt nữ họa sĩ tài hoa như Đỗ Thị Ninh, Đặng Thị Khuê, Lê Kim Mỹ...

Tốt nghiệp Trung cấp Mỹ thuật năm 1966, bà làm việc tại Xưởng phim Hoạt họa, rồi gắn bó với Phòng Cổ động, Sở Thông tin Hà Nội trong suốt 34 năm. Đó là quãng đời bền bỉ, cần mẫn với tranh cổ động, thể loại nghệ thuật phục vụ trực tiếp cho kháng chiến và đời sống chính trị xã hội. Trong thời gian này, bà vừa đi làm nhưng vẫn tiếp tục theo học Trường Đại học Mỹ thuật Hà Nội từ năm 1975 - 1979, để tiếp tục trau dồi kiến thức về hội họa.

Tác phẩm "Lên đường giải phóng Tây Bắc" (lụa).

Sau những năm tháng dành cho trách nhiệm công việc, trong sâu thẳm tâm hồn, bà vẫn đau đáu một thế giới riêng - thế giới của hoa, phố, ký ức. Bà thường nói: “Tôi vẽ hoa như vẽ bạn. Nhìn hoa là thấy lòng dịu lại, thấy sự thanh khiết, thấy niềm an ủi”. Có lẽ chính vì sống tại Nghi Tàm, nơi chợ hoa Quảng Bá chỉ cách vài bước chân, nên hoa trở thành nguồn cảm hứng bất tận với bà.

Triển lãm cá nhân lần thứ ba của họa sĩ Trương Ngọc Hiên mang tên “Phố và Hoa” (từ ngày 11 đến 20-9-2025, tại Nhà triển lãm 16 Ngô Quyền, Hà Nội), gồm hơn 50 tác phẩm, phần lớn vẽ trên lụa và giấy dó. Trong số đó, có những bức chan chứa nữ tính, dịu dàng như “Thu Hà Nội”, “Hoa thủy tiên”, “Lan tím”, “Vũ điệu thủy lan”... Nhưng cũng có những bức mang âm hưởng sử thi như “Bộ đội Cụ Hồ về giải phóng Thủ đô”, “Lên đường giải phóng Tây Bắc”... Chính sự song hành ấy, giữa trữ tình và sử thi, giữa hoa và phố, đã tạo nên cá tính nghệ thuật Trương Ngọc Hiên.

Họa sĩ, nhà phê bình mỹ thuật Phan Cẩm Thượng từng nhận xét: “Họa sĩ chọn những đối tượng gần mình với một sự quan tâm đặc biệt phụ nữ: Đơn giản, trực tiếp, tình cảm sâu lắng. Trương Ngọc Hiên không theo đuổi một “kiểu cách” hội họa nào, mà cố gắng thể hiện vẻ đẹp hiện thực đầm ấm của đời sống hiện đại, với những mảng màu sắc, bố cục làm đẹp thêm thiên nhiên và con người Việt Nam”.

Không chỉ là một họa sĩ, bà còn là một nhân chứng của lịch sử mỹ thuật Hà Nội. Từ những ngày đầu cầm cọ, trải qua chiến tranh, bao thăng trầm của đời sống xã hội, cho đến hôm nay, người phụ nữ ấy vẫn giữ một trái tim mềm mại dành cho nghệ thuật.

Ba lần triển lãm cá nhân của bà vào năm 1994, 2001 và nay là 2025, đều khai mạc vào đúng ngày 11-9. Một sự trùng hợp kỳ lạ, cũng như chính cuộc đời bà - lặng lẽ, bền bỉ, nhưng luôn có dấu ấn riêng.

Với những cống hiến của mình, họa sĩ Trương Ngọc Hiên đã nhận Huy chương Kháng chiến hạng Nhất, Huy chương Vì sự nghiệp Văn hóa quần chúng, Huy chương Vì sự nghiệp Mỹ thuật. Nhưng có lẽ, phần thưởng lớn nhất chính là sự đồng điệu mà bà tìm thấy nơi người xem, khi họ đứng trước một bức tranh hoa và nhận ra đâu đó bóng dáng của Hà Nội, dịu dàng, kiêu sa mà gần gũi.

“

Họa sĩ Trương Ngọc Hiên cũng là tác giả tranh cổ động được nhiều người biết tới. Bà từng giành được nhiều giải thưởng về mảng tranh cổ động như giải Nhất và giải Ba cuộc thi tranh cổ động “HIV - AIDS: căn bệnh thế kỷ” (năm 1998); giải Ba cuộc thi tranh cổ động “Khoảng cách sinh từ 3 đến 5 năm giúp bạn sức khỏe, vẻ đẹp và hạnh phúc” (năm 1997); giải Tư với tranh “Tiếng Pháp trên trái đất như cánh buồm no gió” (năm 1988); giải Khuyến khích cuộc thi tranh “Kỷ niệm 50 năm Ngày Thương binh, liệt sĩ” (năm 1997)… cùng nhiều tranh đề tài về Đảng, Bác Hồ, quân đội, dân tộc, thiếu nhi được in ấn và phổ biến rộng rãi. Tác phẩm của bà được lưu giữ tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia và Hội Mỹ thuật Việt Nam.

Một số tác phẩm tiêu biểu của họa sĩ Trương Ngọc Hiên: