Những tấm huy chương Olympic 'không chỉ để treo trong tủ kính'

Phần lớn học sinh đoạt giải đi học và ở lại nước ngoài

Ngày 7.11, Bộ GD-ĐT tổ chức Hội nghị tổng kết công tác tập huấn, bồi dưỡng các đội tuyển tham dự Olympic khu vực và quốc tế giai đoạn 2016 - 2025. Dù học sinh (HS) VN giành nhiều thành tích và huy chương đáng tự hào trên đấu trường quốc tế nhưng theo Bộ GD-ĐT, do chưa có cơ chế đào tạo thu hút, bồi dưỡng đặc thù dành cho các đối tượng tài năng này nên hầu hết các em đi học nước ngoài. Và do chưa có cơ chế tuyển dụng, đãi ngộ xứng đáng, môi trường làm việc phù hợp nên sau khi hoàn thành chương trình ĐH, sau ĐH, nhiều em HS dù muốn quay lại cống hiến cho đất nước nhưng còn ngại ngần.

Những tấm huy chương Olympic 'không chỉ để treo trong tủ kính' - Ảnh 1. — Các đại biểu tham gia Hội nghị tổng kết công tác tập huấn, bồi dưỡng các đội tuyển tham dự Olympic khu vực và quốc tế giai đoạn 2016 - 2025

PGS Nguyễn Thị Thu Hà, Trưởng đoàn Olympic hóa học VN tham dự kỳ thi Olympic Hóa học quốc tế IChO (2023 - 2025), nêu kết quả khảo sát 47/116 lượt HS đoạt giải tại các kỳ IChO cho thấy, phần lớn các em tiếp tục theo đuổi con đường học tập và nghiên cứu chuyên sâu trong lĩnh vực hóa học tại các trường đại học hàng đầu thế giới thuộc các quốc gia như Singapore, Mỹ, Úc…

Đáng chú ý, khi phỏng vấn nguyện vọng của một số HS hiện đang học tại ĐH Khoa học và công nghệ Hồng Kông (HKUST) và MIT (Mỹ), các em bày tỏ 2 mong muốn nổi bật: có cơ chế hỗ trợ và tư vấn hiệu quả trong quá trình du học hoặc chuyển tiếp từ các trường ĐH trong nước ra nước ngoài; có cơ hội hợp tác nghiên cứu khoa học với các nhà khoa học và nhóm nghiên cứu trong nước, nhằm duy trì sự kết nối và đóng góp cho nền khoa học VN.

Do vậy, một trong những đề xuất của PGS Hà là cần tăng cường hợp tác đào tạo quốc tế. Nghiên cứu cơ chế phối hợp giữa các trường ĐH trong nước và các cơ sở đào tạo quốc tế hàng đầu, hướng tới chương trình chuyển tiếp hoặc đồng cấp bằng, giúp HS có thể tiếp tục học tập tại nước ngoài mà không phải bắt đầu lại từ đầu. Điều này vừa tiết kiệm nguồn lực, vừa thúc đẩy hội nhập và nâng cao chất lượng đào tạo.

Theo PGS Hà, với việc thiết lập các nhóm nghiên cứu hợp tác giữa các nhà khoa học VN và quốc tế, trong đó có sự tham gia trực tiếp của HS, sinh viên đoạt giải, các em sẽ vừa đóng vai trò cầu nối tri thức, vừa có cơ hội thực hành, nghiên cứu trong môi trường quốc tế và trong nước, tạo nền tảng để quay về cống hiến cho khoa học VN trong tương lai. Điều đó không chỉ nhằm khai thác và phát huy hiệu quả tiềm năng của các HS xuất sắc từng đoạt giải khu vực và quốc tế, mà còn hướng tới xây dựng một môi trường giáo dục - nghiên cứu - đổi mới sáng tạo có tính kết nối và bền vững.

Những tấm huy chương Olympic 'không chỉ để treo trong tủ kính' - Ảnh 2. — GS Đỗ Đức Thái, Trường ĐH Sư phạm Hà Nội, cho rằng cần xác định đúng đối tượng để xây dựng đội ngũ nhân tài cho đất nước

Cơ chế trọng dụng và đãi ngộ xứng tầm quốc tế

Thầy Nguyễn Văn Đóa, giáo viên Trường THPT chuyên Bắc Giang (Bắc Ninh), chia sẻ: "Sau mỗi kỳ thi quốc tế, niềm tự hào luôn đi kèm với nỗi trăn trở, bởi các em đoạt giải xuất sắc nhưng con đường tiếp theo phần lớn vẫn do gia đình tự tìm kiếm, tự lo học bổng, tự lo tài chính để theo đuổi đam mê. Nhiều em có tiềm năng trở thành nhà khoa học hàng đầu nhưng chưa có cơ chế hỗ trợ đủ mạnh để phát triển dài hạn trong nước".

Theo thầy Đóa, việc đầu tư cho HS đạt giải Olympic không chỉ là phần thưởng cho nỗ lực cá nhân, mà còn là đầu tư cho tương lai trí tuệ của quốc gia. Để chuyển từ HS giỏi thành nhà khoa học lớn, thầy Đóa đề xuất cần xây dựng quỹ học bổng quốc gia có tầm nhìn chiến lược cho HS đạt giải quốc tế, ưu tiên gửi đi học những ngành mũi nhọn ở các trường ĐH hàng đầu thế giới.

Học bổng cần đi kèm với chính sách ràng buộc và khuyến khích hồi hương, cam kết trở về làm việc tại các viện nghiên cứu, trường ĐH hoặc các tập đoàn công nghệ trọng điểm của nhà nước trong một khoảng thời gian nhất định.

Thầy Đóa cũng cho rằng cần có cơ chế trọng dụng và đãi ngộ xứng tầm quốc tế, tạo điều kiện việc làm, nghiên cứu, đãi ngộ xứng đáng để các em trở về phục vụ quê hương, đất nước. Điều này bao gồm việc cấp kinh phí khởi điểm cho các nhóm nghiên cứu do chính các tài năng trẻ đứng đầu, liên kết đào tạo với các trường hàng đầu quốc tế và thu hút trở về cống hiến….

"Khi có chiến lược trọng dụng và nuôi dưỡng dài hạn, những tấm huy chương sẽ không chỉ được treo trong tủ kính mà sẽ hóa thành các công trình, phát minh, viện nghiên cứu mang dấu ấn VN trên bản đồ tri thức thế giới", thầy Đóa nêu quan điểm.

Nhân tài không đồng nhất với HS đoạt giải các kỳ thi

GS Đỗ Đức Thái, Trường ĐH Sư phạm Hà Nội, cho rằng cần xác định đúng đối tượng để xây dựng đội ngũ nhân tài cho đất nước.

Dù khẳng định chủ trương xây dựng trường chuyên, tổ chức các kỳ thi HS giỏi là đúng đắn, nhưng ông Thái lưu ý không nên đồng nhất "nhân tài thật" với những HS chuyên, HS đoạt giải quốc gia và quốc tế. Việc đồng nhất này sẽ dẫn tới những hệ quả xấu, như bỏ phí những tài năng đích thực, vì việc nghiên cứu khoa học khác với việc giải bài toán trong một kỳ thi HS giỏi.

Hệ lụy nữa, theo GS Thái, là có thể làm "méo mó" mục đích tích cực của tất cả các kỳ thi HS giỏi, và có thể nảy sinh các hiện tượng tiêu cực trong thi cử.

Nêu 4 bước: phát hiện, bồi dưỡng, đào tạo và sử dụng nhân tài, GS Thái phân tích trong sử dụng nhân tài thì điểm cốt lõi là đãi ngộ. Do đó, ông kiến nghị Bộ GD-ĐT sớm nghiên cứu, xây dựng đề án quốc gia về phát triển nhân tài.

Vẫn theo GS Thái, cần nghiên cứu lại mục tiêu đào tạo, cách thức tổ chức các trường chuyên, lớp chuyên, đặc biệt trong bối cảnh chuyển đổi số; gắn chặt trường chuyên với các ĐH, các nhà khoa học hàng đầu của đất nước và quốc tế. Theo ông, hệ thống các trường chuyên hiện nay ngày càng xa rời các nhà khoa học và các khoa chuyên ngành tương ứng. "Cần tăng ngay lập tức, từ 1,5 - 2 lần số lượng các lớp chuyên thuộc các môn STEM", ông Thái đề nghị.

Cạnh đó, ông đề nghị xem xét lại mục đích của các kỳ thi HS giỏi. "Chúng ta cần các giải thưởng hay cần đào tạo đội ngũ nhân tài cho đất nước", GS Thái nêu vấn đề và cho rằng cần trả lời những câu hỏi đó để xác định cách tổ chức và tiến hành các kỳ thi HS giỏi.

Đồng tình với việc thí điểm một số cơ chế đột phá mà Bộ GD-ĐT đề xuất như cho phép học vượt cấp, vượt lớp, học song bằng…, nhưng GS Thái chỉ ra, điều quan trọng nhất không phải là được ra trường sớm 1 - 2 năm mà là làm được gì, đóng góp thế nào trong khoa học.

Những tấm huy chương Olympic 'không chỉ để treo trong tủ kính' - Ảnh 3. — GS Huỳnh Văn Chương, Cục trưởng Cục Quản lý chất lượng (Bộ GD-ĐT) cho rằng cần có các chương trình đào tạo ĐH, sau ĐH xuất sắc trong nước nhằm thu hút, giữ chân các HS đoạt giải vào học tập và nghiên cứu

Khẩn trương xây dựng đề án đào tạo, sử dụng, đãi ngộ nhân tài

GS Huỳnh Văn Chương, Cục trưởng Cục Quản lý chất lượng (Bộ GD-ĐT), cho hay Bộ GD-ĐT "rất trăn trở" khi chúng ta đã có nhiều hình thức tôn vinh khen thưởng đối với HS đoạt giải các kỳ thi nhưng khi các em bước vào giai đoạn đào tạo chuyên sâu thì các chính sách lại "bỏ ngỏ", trong khi lộ trình học tập, cống hiến của các em còn rất dài ở phía trước.

Do vậy, trong định hướng thời gian tới, Cục trưởng Cục Quản lý chất lượng cho rằng cần có các chương trình đào tạo ĐH, sau ĐH xuất sắc trong nước nhằm thu hút, giữ chân các HS đoạt giải vào học tập và nghiên cứu. Thí điểm học vượt cấp, vượt lớp cùng cơ chế đào tạo song bằng (cho phép nhân tài vừa học ĐH trong nước, vừa học trực tuyến kết hợp trực tiếp ngắn hạn để nhận thêm bằng quốc tế từ các cơ sở giáo dục uy tín); ưu tiên vị trí việc làm, chế độ đãi ngộ phù hợp sau khi hoàn thành học tập và nghiên cứu.

Ông Chương khẳng định Bộ GD-ĐT sẽ khẩn trương xây dựng đề án về lựa chọn, bồi dưỡng, đào tạo, sử dụng, đãi ngộ đối với đội ngũ nhân tài (trong đó có HS giỏi và đoạt giải Olympic).

10 năm, 362 huy chương và bằng khen

Theo báo cáo của Bộ GD-ĐT, trong giai đoạn 2016 - 2025 (10 năm), các đội tuyển VN tham gia dự thi Olympic khu vực và quốc tế đã mang về 362 huy chương, trong đó có 112 huy chương vàng, 140 huy chương bạc, 89 huy chương đồng và 21 bằng khen; vượt giai đoạn 2006 - 2015 tổng số 48 huy chương, tăng 50 huy chương vàng...

Nguồn: https://thanhnien.vn/nhung-tam-huy-chuong-olympic-khong-chi-de-treo-trong-tu-kinh-185251107185447133.htm