Sống sót thời AI: CEO cân não giữa bài toán đào tạo lại hay sa thải

(Dân trí) - Năm 2023, CEO IgniteTech Eric Vaughan sa thải gần 80% nhân sự vì chậm thích ứng với AI. 2 năm sau, ông nói sẽ làm lại, coi đó là cái giá sinh tồn trong kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo.

Đầu năm 2023, Eric Vaughan, CEO của tập đoàn phần mềm doanh nghiệp IgniteTech, có một khoảnh khắc "giác ngộ". Ánh sáng mà ông nhìn thấy không phải đến từ một cuộc họp kinh doanh thành công, mà từ những dòng văn bản do trí tuệ nhân tạo sinh tạo ra.

Ông lập tức tin rằng đây không phải là một công cụ mới mà là một cơn sóng thần sắp định hình lại toàn bộ thế giới. "Chúng tôi đã thấy ánh sáng", Vaughan kể lại. "Và chúng tôi nhận ra mọi doanh nghiệp, theo đúng nghĩa đen, đều đang đối diện với mối đe dọa tồn vong từ cuộc chuyển đổi này".

Trong khi nhiều lãnh đạo khác còn đang thử nghiệm, Vaughan cảm nhận được sự cấp bách đến nghẹt thở. Ông tin rằng nếu không phải là người dẫn đầu, IgniteTech sẽ bị nhấn chìm.

Ngay lập tức, một cuộc họp toàn công ty được triệu tập. Thông điệp được đưa ra thẳng thắn và đột ngột, phá vỡ mọi nhịp điệu công việc thường ngày: Kể từ giờ phút này, tất cả mọi thứ ở IgniteTech sẽ xoay quanh AI.

Món quà bị khước từ và “AI Mondays” thất bại

Ban đầu, kế hoạch của Vaughan mang đầy thiện chí. Ông gọi đó là một "món quà" dành cho nhân viên.

"Chúng tôi sẽ tặng mỗi người một khoản đầu tư khổng lồ về thời gian, công cụ, đào tạo", ông giải thích. Công ty cam kết hoàn trả mọi chi phí mua công cụ AI, tài trợ các khóa học về kỹ thuật tạo prompt (prompt engineering), thậm chí mời cả chuyên gia bên ngoài về để "truyền giáo".

Một sáng kiến tham vọng ra đời: "AI Monday". Mỗi thứ hai, toàn bộ nhân viên, từ kỹ sư, bán hàng đến tài chính, đều được yêu cầu gác lại mọi công việc thường nhật.

"Không gọi điện cho khách hàng, không làm ngân sách mà chỉ tập trung vào các dự án AI", Vaughan nói. Đây là một khoản đầu tư khổng lồ, tương đương 20% quỹ lương của công ty được dành riêng cho việc học tập và thử nghiệm.

Nhưng kế hoạch đẹp đẽ đó đã vấp phải một bức tường vô hình, rồi hữu hình: sự phản kháng.

Vaughan cay đắng nhớ lại: "Những ngày đầu, chúng tôi vấp phải sự chống đối trực diện kiểu "tôi sẽ không làm việc này". Và thế là chúng tôi nói lời chia tay với họ". Sự chống đối không chỉ đến từ thái độ bất hợp tác, mà còn là sự phá hoại ngầm.

Điều khiến Vaughan ngạc nhiên nhất là nhóm phản kháng dữ dội nhất lại chính là các kỹ sư - những người lẽ ra phải cởi mở nhất với công nghệ. Thay vì khám phá những gì AI có thể làm, họ lại tập trung vào những gì nó không thể làm. Ngược lại, bộ phận marketing và bán hàng lại tỏ ra hào hứng hơn với những khả năng mới.

Hiện tượng tại IgniteTech không phải là cá biệt. Một báo cáo năm 2025 của WRITER, nền tảng AI cho doanh nghiệp, đã phơi bày một sự thật đáng lo ngại: cứ 3 nhân viên thì có một người thừa nhận đã "cố tình phá hoại" nỗ lực ứng dụng AI của công ty.

Con số này tăng vọt lên 41% ở gen Y và gen Z do nỗi sợ bị thay thế, thất vọng vì công cụ AI kém hiệu quả và bức xúc vì lãnh đạo thiếu chiến lược rõ ràng.

Eric Vaughan, CEO của IgniteTech, khẳng định với nhân viên: từ giờ, toàn bộ hoạt động của công ty sẽ đặt AI làm trung tâm (Ảnh: IgniteTech).

Khi niềm tin quan trọng hơn kỹ năng: Quyết định “thay máu”

Sau nhiều tháng nỗ lực bất thành, Eric Vaughan đi đến một kết luận đau đớn: "Thay đổi tư duy còn khó hơn nhiều so với bổ sung kỹ năng".

Ông nhận ra mình không thể ép buộc người khác tin vào điều mà họ không muốn tin. Và trong cuộc cách mạng AI, niềm tin mới là yếu tố quyết định. "Bạn không thể bắt ép người ta thay đổi", ông nói. Vì vậy, Vaughan đưa ra quyết định tàn khốc nhất trong sự nghiệp của mình.

Thay vì cố gắng thay đổi niềm tin cũ, ông quyết định tuyển những người mới đã mang sẵn niềm tin đó. IgniteTech bắt đầu một chiến dịch "thay máu" toàn diện. Trong suốt năm 2023 và quý I/2024, công ty đã thay thế gần 80% nhân sự của mình. Hàng trăm con người đã phải ra đi.

"Đó không phải mục tiêu ban đầu", Vaughan thừa nhận. "Thực sự vô cùng khó khăn. Chúng tôi gần như bị đảo lộn hoàn toàn, thậm chí còn chưa rõ mình đang ở đâu và là ai".

Công ty ráo riết tuyển dụng các vị trí mới có tên "Chuyên gia đổi mới AI" cho mọi bộ phận. Cấu trúc công ty cũng được tái lập một cách "khá bất thường": mọi phòng ban, bất kể chuyên môn, đều phải báo cáo trực tiếp cho tổ chức AI mới thành lập do Giám đốc AI Thibault Bridel-Bertomeu đứng đầu.

Cách làm này nhằm phá vỡ các "ốc đảo" thông tin, đảm bảo tri thức về AI được chia sẻ liền mạch - một điểm yếu chí mạng mà 71% lãnh đạo doanh nghiệp khác thừa nhận trong khảo sát của WRITER.

Canh bạc được đền đáp

"Cuộc đại phẫu đau đớn" đã mang lại những kết quả phi thường. Với một đội ngũ gần như mới hoàn toàn, được xây dựng trên nền tảng chung là niềm tin vào AI, IgniteTech chuyển mình với tốc độ chóng mặt.

Đến cuối năm 2024, công ty đã tung ra hai giải pháp AI đột phá đang chờ cấp bằng sáng chế, bao gồm cả nền tảng tự động hóa email Eloquens AI. Vaughan tự hào khoe rằng đội ngũ mới có thể xây dựng một sản phẩm sẵn sàng ra mắt khách hàng chỉ trong 4 ngày - một điều không tưởng ở phiên bản cũ của công ty.

Về mặt tài chính, IgniteTech không những không suy yếu mà còn mạnh mẽ hơn. Công ty kết thúc năm 2024 với biên lợi nhuận EBITDA (lợi nhuận trước thuế, lãi vay và khấu hao) đáng kinh ngạc: gần 75%, ngay cả sau khi hoàn tất thương vụ thâu tóm lớn Khoros.

Câu chuyện của Vaughan trở thành một minh chứng điển hình: cái giá của sự thay đổi triệt để là rất đắt, nhưng phần thưởng cho sự quyết đoán cũng vô cùng xứng đáng.

Con đường nào cho doanh nghiệp: Đào tạo hay thay thế?

Tuy nhiên, con đường của IgniteTech có phải là duy nhất? Joshua Wöhle, CEO của Mindstone - công ty chuyên đào tạo AI cho các tập đoàn lớn như Lufthansa và Hyatt, cho rằng có 2 lựa chọn chính: đào tạo lại (upskilling) hoặc thay thế hàng loạt (replacement).

Ông chỉ ra 2 ví dụ đối lập: Ikea chọn con đường đào tạo lại, khẳng định cách tiếp cận của họ "lấy con người làm trung tâm, tập trung vào bổ trợ, không phải thay thế". Trong khi đó, Klarna, gã khổng lồ "mua trước trả sau" của Thụy Điển, lại chọn tự động hóa. Việc triển khai trợ lý AI đã giúp họ giảm tải khối lượng công việc tương đương 700 nhân viên toàn thời gian.

Wöhle cho rằng sự hoài nghi của nhân viên là điều dễ hiểu. Ông gọi đó là "hội chứng cậu bé chăn cừu". "Ngành công nghệ từng thổi phồng NFT, blockchain như những cuộc cách mạng, nhưng rồi chúng không tạo ra tác động như lời hứa. Không thể trách nhân viên khi họ dè dặt với AI", ông phân tích.

Sau nhiều năm đào tạo hàng nghìn người, Wöhle rút ra một sự thật phũ phàng: "Phần lớn mọi người ghét học tập. Nếu có thể, họ sẽ né tránh". Đôi khi, theo ông, khi một nhân viên chống đối quyết liệt trong bối cảnh tốc độ thay đổi quá nhanh, "đuổi việc lại là cách làm nhân văn hơn".

Bài học cuối cùng: Cuộc chiến nằm ở văn hóa

Trải nghiệm của Eric Vaughan đã chứng minh một điều, rằng đầu tư tiền bạc và công cụ là chưa đủ. Đầu tư mà không có sự đồng thuận và niềm tin thì chỉ là công cốc.

Khi được hỏi liệu có hối tiếc và có làm lại quyết định đó không, Vaughan không do dự một giây: "Có."

Ông thà chịu đựng vài tháng đau đớn để xây dựng lại nền móng công ty trên một niềm tin mới, còn hơn là nhìn nó từ từ trôi dạt vào lãng quên. Ông không khuyến khích các công ty khác sao chép y nguyên cách làm của mình. "Tôi hoàn toàn không khuyên vậy. Nó cực kỳ khó khăn", ông nhấn mạnh.

Nhưng thông điệp cuối cùng của ông lại vô cùng rõ ràng. Trong cuộc cách mạng AI, tất cả phải cùng chèo chung một con thuyền, cùng nhìn về một hướng; nếu không, con tàu sẽ không bao giờ đến đích.

"Đây không phải chỉ là thay đổi công nghệ", Vaughan kết luận. "Đây là thay đổi văn hóa và thay đổi mô hình kinh doanh". Và trong cuộc chiến đó, sự do dự chính là kẻ thù lớn nhất.

Nguồn: https://dantri.com.vn/kinh-doanh/song-sot-thoi-ai-ceo-can-nao-giua-bai-toan-dao-tao-lai-hay-sa-thai-20250819141729220.htm