Tuy nhiên, một số ý kiến chưa thống nhất nhận thức vấn đề này, thậm chí vẫn bảo lưu quan điểm nhiều bộ sách, gây nhiễu thông tin, dễ bị kẻ xấu lợi dụng xuyên tạc.
Giáo dục luôn được coi là “quốc sách hàng đầu” của Việt Nam. Trong nhiều thập kỷ, hệ thống sách giáo khoa (SGK) nước ta vận hành theo cơ chế một bộ duy nhất do Nhà nước tổ chức biên soạn và phát hành. Cách làm này từng góp phần tạo sự thống nhất kiến thức, đồng bộ chương trình dạy - học trên phạm vi cả nước.
Tuy nhiên, theo Nghị quyết 88/2014/QH13 của Quốc hội về đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông đã bỏ độc quyền xuất bản SGK để cho phép nhiều đơn vị tham gia biên soạn và phát hành theo một chương trình chung. Từ đó, Việt Nam bắt đầu chủ trương xã hội hóa SGK và cuối năm 2018, Bộ GD&ĐT ban hành Chương trình giáo dục phổ thông 2018 - một chương trình, nhiều bộ SGK. Chủ trương này ban đầu được kỳ vọng sẽ tạo ra cạnh tranh lành mạnh, đa dạng hóa tài liệu giảng dạy và khuyến khích sáng tạo.
Thực tế triển khai những năm qua đã cho thấy những mặt tích cực nhưng cũng nảy sinh không ít bất cập. Về tích cực, nhiều nhà xuất bản, nhóm tác giả có cơ hội tham gia vào quá trình biên soạn SGK; giáo viên và trường học được lựa chọn sách phù hợp với điều kiện địa phương. Nhưng ở chiều ngược lại, ba bộ SGK khác nhau hiện lưu hành (Cánh diều, Kết nối tri thức, Chân trời sáng tạo) đã dẫn đến sự thiếu thống nhất trong giảng dạy, chương trình học của học sinh giữa các tỉnh, các trường có chỗ không đồng đều, gây nên khoảng cách vùng miền.
Bên cạnh đó, việc tồn tại nhiều bộ sách đã khiến phụ huynh chịu áp lực kinh tế khi giá sách mới cao hơn đáng kể so với trước; nhiều bộ không thể tái sử dụng vì chỉnh sửa hằng năm; phụ huynh ở nông thôn, miền núi bức xúc khi con em phải mua trọn bộ SGK mới, không thể dùng lại sách cũ của anh chị lớp trước như trước đây. Nhiều giáo viên phản ánh việc phải thay đổi, tập huấn liên tục, gây tốn kém cả thời gian lẫn công sức.
Dư luận xã hội cũng đặt câu hỏi: Liệu có cần thiết phải để nhiều bộ SGK cùng tồn tại? Thực tiễn cho thấy, ở những nước có nền giáo dục phát triển, sách giáo khoa có thể đa dạng hoặc thống nhất, nhưng điều quan trọng là đảm bảo công bằng tiếp cận tri thức cho mọi học sinh. Trong bối cảnh Việt Nam vẫn còn chênh lệch lớn giữa thành thị – nông thôn, miền xuôi – miền núi, một bộ SGK thống nhất sẽ giúp khắc phục bất bình đẳng, tạo cơ hội học tập công bằng cho hàng triệu học sinh.
Ngày 22/8/2025, Ban Chấp hành Trung ương đã ban hành Nghị quyết 71-NQ/TW, giao Bộ GD&ĐT chủ trì, phối hợp với các bộ, cơ quan liên quan xây dựng một bộ SGK thống nhất toàn quốc, áp dụng từ năm học 2026 – 2027 và tiến tới cung cấp miễn phí toàn bộ SGK cho tất cả học sinh từ năm 2030.
Đây không chỉ là một quyết định mang tính quản lý hành chính, mà còn là cam kết chính trị và xã hội về việc xây dựng một nền giáo dục công bằng, đồng bộ, hướng tới giảm gánh nặng tài chính cho người dân. Chủ trương này ngay lập tức nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ của quần chúng nhân dân.
Nhiều phụ huynh bày tỏ sự đồng tình vì tin rằng một bộ SGK thống nhất sẽ giảm chi phí, tránh cảnh “chạy theo nhiều bộ sách”. Giáo viên ở cơ sở cũng mong chờ sự ổn định, không phải liên tục thay đổi tài liệu. Bản thân học sinh cũng sẽ hưởng lợi khi được học tập trong một môi trường thống nhất, không còn cảnh “học khác – thi chung”.
Tuy nhiên, trước chủ trương này, trong dư luận xã hội còn có những luồng ý kiến khác nhau, trong đó nhiều người vẫn muốn đa dạng nhiều bộ sách như cũ. Lợi dụng vấn đề đó, các thế lực thù địch, phần tử cơ hội chính trị và trang mạng thiếu thiện chí đã xuyên tạc, tung ra luận điệu phủ nhận chủ trương, gieo rắc hoài nghi trong xã hội. Có thể thống kê một số quan điểm liên quan thống nhất một bộ SGK chủ yếu xoay quanh các vấn đề cơ bản sau:
Thứ nhất, họ cho rằng “một bộ SGK là đi lùi, quay lại mô hình cũ, nhiều bộ SGK mới kích thích sáng tạo, phù hợp xu thế quốc tế”. Thoạt nghe, đây có vẻ là một quan điểm thuyết phục. Ai cũng nghĩ “nhiều lựa chọn thì sẽ tốt hơn ít lựa chọn” nhưng thực tế lại không đơn giản như vậy.
Cho đến nay, chưa có nghiên cứu khoa học nào chứng minh rằng “có nhiều bộ SGK” thì chất lượng giáo dục tự động được nâng cao. Cái cốt lõi của một nền giáo dục nằm ở chuẩn đầu ra, năng lực đội ngũ giáo viên và phương pháp dạy học và việc áp dụng sách giáo khoa vào chương trình dạy chứ không phải ở số lượng bộ sách.
Thực tế cho thấy, chủ trương “nhiều bộ SGK” xuất phát từ mong muốn đa dạng hóa, nhưng khi áp dụng rộng rãi đã bộc lộ bất cập, vùng thuận lợi thì dễ tiếp cận, lựa chọn; nhưng vùng sâu, vùng xa thì điều kiện chưa đáp ứng được, thậm chí muốn dùng sách cũ, sách thừa cũng không được. Vì vậy, Nghị quyết 71 xuất phát từ tổng kết 5 năm triển khai nhiều bộ SGK cho thấy những bất cập, hạn chế phải chỉnh sửa. Một bộ SGK cũng không phải “sự thụt lùi” mà là giải pháp để thiết lập công bằng và ổn định lâu dài cho toàn hệ thống giáo dục.
Thứ hai, về ý kiến cho rằng, một bộ SGK chỉ để tiện cho phụ huynh, không thực sự cần thiết. Nhưng khi nhìn kỹ, chúng ta sẽ thấy vấn đề sâu xa hơn nhiều. Nếu SGK không thống nhất, học sinh khi chuyển trường giữa các tỉnh, thành sẽ gặp khó khăn, thậm chí phải học lại từ đầu vì chương trình lệch nhau, các kỳ thi chung dễ rơi vào tình trạng “lệch chuẩn”.
Và đáng lo ngại hơn cả, nhiều em vùng sâu, vùng xa không có đủ tài liệu học tập, bị tụt lại phía sau. Nói cách khác, những bất tiện mà phụ huynh phản ánh thực chất cuối cùng đều dội ngược trở lại học sinh - những đối tượng trực tiếp chịu thiệt thòi. Vì vậy, thống nhất một bộ SGK không chỉ để phụ huynh đỡ lo, mà quan trọng hơn là đảm bảo quyền học tập bình đẳng cho mọi học sinh trên toàn quốc.
Thứ ba, có ý kiến cho rằng, khi sử dụng một bộ SGK sẽ tái lập độc quyền, ảnh hưởng đến sự sáng tạo. Nghe qua lập luận này dễ gây lo ngại, như thể khi chỉ còn một bộ sách thì sẽ xuất hiện độc quyền và triệt tiêu đổi mới. Trước hết, cần khẳng định rõ, việc ban hành một bộ SGK thống nhất toàn quốc là chủ trương của Đảng, Nhà nước, do Quốc hội quyết nghị và Chính phủ tổ chức thực hiện, chứ không phải sản phẩm riêng lẻ của bất kỳ nhóm tác giả hay nhà xuất bản nào. Bản thân Nhà nước giữ vai trò chủ đạo, chịu trách nhiệm bảo đảm tính công khai, minh bạch trong biên soạn, thẩm định, phát hành và sử dụng SGK. Vì vậy, nói rằng “một bộ SGK đồng nghĩa với độc quyền” là không đúng.
Hơn nữa, cần phân biệt SGK là chuẩn kiến thức tối thiểu, không phải giới hạn sáng tạo. Một bộ SGK chung giúp thiết lập nền tảng đồng bộ về tri thức trên phạm vi toàn quốc. Trên nền tảng ấy, giáo viên hoàn toàn có quyền linh hoạt đổi mới phương pháp, sử dụng học liệu bổ trợ, công nghệ thông tin, tài nguyên số để làm phong phú thêm bài giảng. Sáng tạo của giáo viên và học sinh không bị ràng buộc bởi số lượng SGK, mà được nuôi dưỡng từ chính cách tổ chức dạy - học.
Cuối cùng, nếu xét trong bối cảnh công bằng xã hội, một bộ SGK thống nhất chính là điều kiện để loại bỏ nguy cơ phân biệt vùng miền trong giáo dục. Học sinh từ nông thôn đến thành thị, từ miền núi đến đồng bằng, đều tiếp cận cùng một hệ thống tri thức. Đó không phải là “triệt tiêu sáng tạo”, mà là bảo đảm công bằng tri thức - nền tảng của sự sáng tạo bền vững.
Thứ tư, việc một số đối tượng viện dẫn, “các nước tiên tiến đều có nhiều bộ SGK, Việt Nam đi ngược xu thế”, để công kích, phản bác lại chủ trương lớn này của Đảng. Song, có thể nhận thấy, cách so sánh như vậy là rất khập khiễng, bởi giáo dục mỗi quốc gia có đặc thù riêng. Đúng là một số nước như Nhật Bản, Hàn Quốc cho phép tồn tại nhiều bộ SGK nhưng trên thực tế, tất cả các bộ sách đều phải tuân thủ chương trình giáo dục quốc gia, trải qua thẩm định rất chặt chẽ của Nhà nước.
Còn với Việt Nam, chủ trương một bộ SGK xuất phát từ yêu cầu công bằng và đồng bộ. Điều này nhằm bảo đảm rằng mọi học sinh - dù học ở thành phố hay miền núi, vùng thuận lợi hay khó khăn đều được tiếp cận cùng một nền tri thức chuẩn. Chính sự thống nhất này giúp giảm bất bình đẳng và tránh tình trạng “trường mạnh chọn sách tốt, trường yếu chọn sách còn lại”. Không chỉ vậy, quốc tế cũng không phải nơi nào cũng đa dạng SGK. Trung Quốc, Singapore, Pháp… đều áp dụng mô hình SGK tập trung hoặc kiểm soát chặt chẽ và vẫn đạt thành tựu giáo dục cao.
Như vậy, vấn đề không phải “có một hay nhiều bộ SGK”, mà là mô hình nào phù hợp nhất với bối cảnh, mục tiêu và chiến lược giáo dục của từng quốc gia. Với Việt Nam hiện nay, một bộ SGK thống nhất là lựa chọn hợp lý, khả thi và đảm bảo lợi ích lâu dài cho toàn xã hội.
Thứ năm, về ý kiến cho rằng, Nghị quyết 71 chỉ là quyết định hành chính khô cứng, thiếu sự tham khảo thực tiễn. Điều này dễ làm người ta nghĩ rằng đây là “mệnh lệnh hành chính”, không có sự tham khảo ý kiến nhân dân, nhưng sự thật hoàn toàn khác. Các nghị quyết quan trọng của Đảng đều hình thành trên cơ sở tham mưu của bộ chủ quản, tổng kết thực tiễn, lấy ý kiến rộng rãi từ các nhà khoa học, chuyên gia, cơ quan quản lý và xã hội, rồi mới trình Bộ Chính trị thảo luận, cân nhắc kỹ lưỡng trước khi ban hành và Nghị quyết 71 cũng vậy. Đây không phải là một quyết định đột ngột, càng không phải sự áp đặt, mà là kết quả của một quá trình nghiên cứu, phản biện, tổng kết nghiêm túc và có sự đồng thuận cao trong toàn ngành giáo dục cũng như trong dư luận xã hội.
Với Nghị quyết 71, đại đa số phụ huynh, giáo viên, học sinh đều bày tỏ sự đồng tình, bởi họ hiểu rõ lợi ích lâu dài, giảm gánh nặng chi phí, tạo công bằng về tri thức, xây dựng nền tảng vững chắc cho thế hệ trẻ. Một bộ sách giáo khoa chung không chỉ là vấn đề của ngành giáo dục, mà còn là lời khẳng định: chúng ta đang hành động vì tương lai của thế hệ mai sau, vì một nền giáo dục công bằng, tiến bộ và phát triển.
Kế thừa các bộ sách hiện hành khi xây dựng một bộ sách giáo khoa thống nhất
Chia sẻ với PV Báo CAND, PGS.TS Bùi Mạnh Hùng, điều phối viên chính, Ban Phát triển chương trình giáo dục phổ thông năm 2018 cho biết: Với Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo, công cuộc đổi mới chương trình và SGK chuyển sang giai đoạn mới, từ “một chương trình, nhiều SGK” sang “một chương trình, một bộ SGK thống nhất”.
Để có một bộ SGK thống nhất, theo ông Hùng, có thể có ít nhất 3 phương án: Tổ chức biên soạn một bộ SGK mới hoàn toàn; chọn một trong ba bộ SGK hiện có làm bộ SGK dùng chung; chọn một số SGK trong từng bộ sách để ghép lại thành bộ SGK chung.
Đối với phương án tổ chức biên soạn một bộ SGK mới, theo ông Hùng, phương án này mở ra hi vọng có một bộ SGK mới và “chuẩn” như nhiều người mong muốn nhưng việc biên soạn một bộ SGK hoàn toàn mới đòi hỏi phải có thời gian triển khai. Cụ thể, để biên soạn một bộ SGK mới 12 lớp, cần khoảng 4-5 năm. Các bộ SGK hiện hành biên soạn mất 6 năm, kéo dài từ năm 2018 đến 2023, chưa tính thời gian chuẩn bị 1- 2 năm trước đó.
Đối với phương án 2, chọn một trong ba bộ SGK hiện có, từ đó hiệu chỉnh làm bộ SGK dùng chung. Phương án này không chỉ đảm bảo tiến độ mà còn giảm sự lãng phí nguồn lực, kế thừa được đáng kể tài liệu dạy học đã qua thử thách và không gây ra nhiều xáo trộn cho hoạt động dạy học ở các nhà trường. Mặc dù vậy, đây là lựa chọn khó khăn bởi cả ba bộ SGK đều được Bộ GD&ĐT thẩm định, phê duyệt và đã được sử dụng rộng rãi. Nếu lựa chọn một bộ SGK thì cần đưa ra các tiêu chí khoa học, khách quan, minh bạch và thuyết phục.
Đối với phương án thứ 3, chọn một số SGK trong từng bộ sách để ghép lại thành bộ SGK chung, ông Hùng cho biết, phương án này có những ưu điểm nhất định vừa đáp ứng yêu cầu về tiến độ, vừa bảo đảm công bằng tương đối giữa các bộ sách vì bộ SGK nào cũng có SGK một số môn học được chọn. Tuy nhiên, hạn chế của phương án này là bộ SGK thống nhất có thể không đảm bảo tính hệ thống, sự nhất quán giữa các môn, giữa các cấp học.
Để đảm bảo khoa học, khách quan trong trường hợp chọn một số SGK trong từng bộ sách để ghép lại thành bộ SGK chung, theo ông Hùng có thể thực hiện ghép theo hai cách.
Cách thứ nhất, SGK của một môn ở cả ba cấp (Tiểu học, THCS, THPT) trong bộ SGK mới được lấy ra từ một bộ SGK hiện hành nào đó, ví dụ SGK môn A chọn từ bộ sách 1, SGK môn B chọn từ bộ sách 2. Cách này có ưu thế là đảm bảo được sự nhất quán giữa 3 cấp, giúp khắc phục phần nào hạn chế của phương án ghép 3 bộ sách.
Cách thứ hai, SGK của một môn ở cả ba cấp trong bộ SGK mới có thể được ghép từ SGK của hai hoặc ba bộ sách tùy vào ưu thế của mỗi bộ sách ở từng cấp theo các tiêu chí mà Bộ GD&ĐT ban hành. Cách làm này có ưu điểm là cơ hội được san sẻ cho các bộ sách nhưng sẽ làm cho SGK các môn không được chọn sẽ bị xé lẻ, nếu được tiếp tục lưu hành thì khả năng sử dụng khá hạn chế.
PGS.TS Bùi Mạnh Hùng đề xuất, dù theo phương án nào thì các bộ SGK hiện có, trong trường hợp không được chọn, theo bộ trọn vẹn hoặc sách lẻ, vẫn nên được tiếp tục lưu hành như một tài liệu tham khảo nhằm đảm bảo sự đa dạng về tài liệu dạy học, một điều kiện quan trọng để phát triển “hệ thống giáo dục theo hướng mở, linh hoạt” như Nghị quyết 29 đã khẳng định. Điều này giúp giảm nhẹ nguy cơ hệ thống giáo dục quay về mô hình chương trình và SGK cũ, trở lại với lối dạy học đóng khung trong một cách tiếp cận duy nhất, đồng thời tạo điều kiện cho việc tiếp tục đổi mới kiểm tra đánh giá.
Huyền Thanh
Nguồn: https://cand.com.vn/giao-duc/su-can-thiet-thuc-hien-thong-nhat-mot-bo-sach-giao-khoa-i782538/
![[Ảnh] Thủ tướng Phạm Minh Chính tiếp Bí thư Tỉnh ủy Sơn Đông (Trung Quốc) Lâm Vũ](https://vphoto.vietnam.vn/thumb/1200x675/vietnam/resource/IMAGE/2025/9/26/821396f0570549d39f33cb93b2e1eaee)
Bình luận (0)