Xóm Mường cổ Lũy Ải - bản giao hưởng của di sản văn hóa và du lịch

Vùng đất cổ Mường Bi là vùng Mường lớn nhất trong bốn Mường (Mường Bi, Mường Vang, Mường Thàng, Mường Động).

Nơi đây với những nếp nhà sàn cổ, thửa ruộng bậc thang cùng các điệu múa Mường trong thanh âm trầm hùng của chiêng Mường vẫn đang lưu giữ nhiều nét văn hóa nguyên bản của dân tộc Mường Hòa Bình cũ, được xem như “trái tim” của người Mường.

Trong không gian phát triển mới, vùng đất Mường Bi với xóm Mường cổ Lũy Ải đang được chính quyền tỉnh Phú Thọ, người dân gìn giữ và thổi luồng sinh khí mới vào những di sản văn hóa trong hành trình phát triển bền vững của du lịch văn hóa.

Lũy Ải - “viên ngọc thô” được thời gian lưu giữ

Nằm nép mình bên dòng suối trong veo uốn lượn, được bao bọc bởi những cánh đồng lúa mênh mông, xóm Lũy Ải, xã Mường Bi (trước đây là xóm Ải, xã Phong Phú) mang vẻ đẹp vẹn nguyên của một bản Mường cổ như một bức tranh sơn thủy hữu tình giữa đại ngàn.

Lũy Ải được xem là trung tâm của vùng đất Mường Bi xưa - nơi hội tụ trọn vẹn những tinh hoa, phong tục, tập quán và tri thức dân gian của người Mường được truyền lại từ ngàn đời.

Nơi đây có 34 hộ dân, 165 nhân khẩu, 100% là người Mường, họ sinh sống trong nếp nhà sàn gỗ lim, mái cọ nối tiếp nhau trên triền đồi, thấp thoáng trong làn khói lam chiều, tạo nên không gian cộng đồng ấm áp, bền chặt.

Từ năm 2008, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã công nhận xóm Lũy Ải là làng truyền thống tiêu biểu của dân tộc ít người, đại diện cho bản sắc Mường trên toàn quốc.

Riêng khu vực xóm Lũy Ải vẫn lưu giữ 19 trong tổng số 34 ngôi nhà sàn truyền thống - những công trình gỗ đã nhuốm màu thời gian, ẩn hiện bên triền đồi, dưới tán cây rừng cổ thụ và bên dòng suối trong vắt uốn quanh bản.

Ở Lũy Ải, cuộc sống người dân vẫn giản dị và yên bình như hàng trăm năm trước. Người dân cần mẫn trồng cấy trên những thửa ruộng bậc thang, chăn nuôi, dệt vải, làm măng, đan lát…

Những vật dụng hàng ngày như khung cửi, cối giã gạo, nỏ săn vẫn được gìn giữ và là “chứng nhân” cho nền văn minh nông nghiệp lâu đời.

Trong ngôi nhà sàn truyền thống ở xóm Lũy Ải, phụ nữ Mường dệt nên những tấm vải thổ cẩm rực rỡ, trong khi tiếng chiêng ngân vang gọi mùa lễ hội.

“Nhà nào trong xóm cũng có ít nhất một bộ chiêng. Mỗi dịp lễ hội, tiếng chiêng vang lên, cùng những điệu múa xòe… để cầu mùa màng bội thu, cuộc sống yên lành,” bà Bùi Thị Duyên, một người dân trong xóm tự hào nói.

Hàng chục năm qua, chính vùng đất này là nơi tổ chức Lễ hội Khai hạ Mường Bi, nay trở thành Lễ hội Khai hạ dân tộc Mường tỉnh Phú Thọ, được ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Mỗi dịp Xuân về, tiếng chiêng, tiếng trống hòa cùng nhịp bước người Mường, gợi lên không khí lễ hội tràn đầy sức sống, thu hút hàng nghìn du khách, nhà nghiên cứu và nghệ nhân tìm về.

Ông Bùi Văn Huynh, Trưởng xóm Lũy Ải chia sẻ, người Mường coi vùng đất Mường Bi là đất tổ, nơi lưu giữ những giá trị gốc rễ của người Mường. Mỗi nếp nhà, nghi lễ, tiếng chiêng hay câu mo đều mang ý nghĩa linh thiêng, truyền dạy cho con cháu biết trân quý bản sắc dân tộc mình.

Với những giá trị đặc sắc về cảnh quan và văn hóa, xóm Lũy Ải trở thành điểm du lịch cộng đồng OCOP 3 sao.

Hiện, xóm đã có những hộ kinh doanh dịch vụ homestay đủ điều kiện đón khách lưu trú.

Gia đình ông Đinh Công Lon là một trong những hộ tiên phong. Từ năm 2015, ông cải tạo lại ngôi nhà sàn cổ, vừa giữ nguyên nét truyền thống, vừa bổ sung tiện nghi để phục vụ khách du lịch.

“Du khách đến tham quan xóm Lũy Ải sẽ được ở nhà sàn, uống rượu cần, cùng chúng tôi làm cỗ lá, làm ruộng, bắt cá, dệt vải, đan lát… Du khách đến đều được trải nghiệm cảm giác như đang sống cùng gia đình, người thân, chứ không chỉ đi du lịch”, ông Lon nói.

Ông Bùi Minh Hồng, Phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân xã Mường Bi chia sẻ, xóm Mường cổ Lũy Ải nằm trên tuyến du lịch trọng điểm nối các điểm nổi tiếng như Thung Nai, Mai Hịch, Bản Lác…

Chính quyền xã Mường Bi đang triển khai giải pháp đồng bộ nhằm khai thác giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Mường, phát triển sản phẩm du lịch đặc thù, đồng thời hỗ trợ đào tạo kỹ năng làm du lịch cho người dân, nâng cao chất lượng dịch vụ.

Những ngôi nhà sàn trầm mặc cổ kính tại xóm Mường cổ Lũy Ải, xã mường Bi. (Ảnh: Trọng Đạt/TTXVN)

Kiến tạo không gian du lịch văn hóa Mường sống động

Với khát vọng không chỉ bảo tồn gần như nguyên vẹn không gian văn hóa cổ mà còn kiến tạo một điểm đến du lịch đẳng cấp, giàu bản sắc, xã Mường Bi (Phú Thọ) đang phối hợp triển khai Đồ án Quy hoạch chi tiết tỷ lệ 1/500 Khu Bảo tồn không gian văn hóa dân tộc Mường tại xóm Lũy Ải.

Đây được xem là bước khởi đầu để “đánh thức vùng đất vốn được xem là cái nôi, trái tim của văn hóa Mường”, biến vùng đất huyền thoại này thành điểm đến văn hóa, du lịch mang tầm quốc gia.

Mục tiêu của Đồ án không chỉ bảo tồn mà còn là sự kết hợp hài hòa giữa di sản và phát triển, giữa truyền thống và hiện đại.

Đồ án hướng đến hình thành một quần thể văn hóa, du lịch Mường Bi với các phân khu chức năng rõ ràng như: Khu bảo tồn Làng Mường cổ với những nếp nhà sàn, phong tục, lối sống của người Mường Lũy Ải được bảo tồn, phục dựng khoa học, gìn giữ nguyên vẹn hồn cốt bản địa; Khu Bảo tàng không gian văn hóa Mường trưng bày hiện vật, hình ảnh, tái hiện lịch sử, đời sống, lễ hội của người Mường một cách sinh động, trực quan; Khu đền thờ Quốc Mẫu Hoàng Bà là không gian tâm linh thiêng liêng, đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng và tri ân tổ tiên của đồng bào; Khu lễ hội và ẩm thực dân tộc, sân khấu lớn cho các lễ hội truyền thống như Khai hạ…

Cùng với đó là xây dựng các mô hình nghỉ dưỡng hòa mình với thiên nhiên, lấy cảm hứng từ kiến trúc nhà sàn, kết hợp tiện nghi hiện đại hướng đến trải nghiệm sang trọng nhưng đậm đà bản sắc.

Bà Nguyễn Thị Linh Ngọc, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Phú Thọ cho biết, toàn bộ hệ sinh thái rừng, suối, ruộng bậc thang và thảm thực vật trong khu vực Lũy Ải sẽ được giữ gìn, tôn tạo, tạo nên không gian du lịch xanh, bền vững.

Đây là nỗ lực của chính quyền địa phương, nhà đầu tư cùng người dân chung tay hiện thực hóa một vùng văn hóa, du lịch kiểu mẫu, nơi giá trị truyền thống được kết tinh và lan tỏa.

Vùng đất Mường Bi hôm nay đang chuyển mình, không chỉ bằng sự hồi sinh của xóm cổ Lũy Ải mà bằng tư duy phát triển di sản như một tài nguyên sống.

Sự đầu tư bài bản, tầm nhìn dài hạn cùng sự đồng thuận của cộng đồng chính là nền tảng để nơi đây trở thành trung tâm du lịch văn hóa Mường của tỉnh Phú Thọ và khu vực Tây Bắc./.

(TTXVN/Vietnam+)

Nguồn: https://www.vietnamplus.vn/xom-muong-co-luy-ai-ban-giao-huong-cua-di-san-van-hoa-va-du-lich-post1076869.vnp