Bách phân vị gây nhiều hiểu lầm, nguy cơ sai lệch

Rối với bách phân vị - Ảnh 3. — Phụ huynh, học sinh tìm hiểu về xét tuyển đại học tại Ngày hội lựa chọn nguyện vọng xét tuyển đại học 2025 - Ảnh: THANH HIỆP

Việc công bố bảng bách phân vị điểm thi tốt nghiệp THPT theo một số tổ hợp xét tuyển truyền thống năm 2025 đang nhận được nhiều sự quan tâm từ thí sinh, phụ huynh và các trường đại học.

Đây là bước đi tích cực trong minh bạch hóa dữ liệu tuyển sinh. Tuy nhiên, việc sử dụng bách phân vị để quy đổi điểm giữa các tổ hợp xét tuyển lại đang gây ra nhiều hiểu lầm, dẫn đến nguy cơ sai lệch và mất công bằng trong tuyển sinh đại học.

Bách phân vị là gì?

Bách phân vị (percentile) là một chỉ số thống kê thể hiện vị trí tương đối của một thí sinh trong phân bố điểm thi của một tổ hợp cụ thể. Ví dụ, thí sinh đạt phân vị 90 trong tổ hợp A00 nghĩa là thí sinh đó có điểm cao hơn 90% số thí sinh cùng thi tổ hợp này.

Tuy nhiên, bách phân vị chỉ có ý nghĩa nội bộ, trong phạm vi từng tổ hợp. Không thể dùng bách phân vị để so sánh chéo giữa các tổ hợp khác nhau như A00, C00 hay D01... vì mỗi tổ hợp có cách ra đề, phổ điểm và đối tượng thí sinh rất khác nhau.

Một nguyên tắc quan trọng nhưng thường bị bỏ qua: bách phân vị chỉ có ý nghĩa đối sánh khi dữ liệu đến từ những thí sinh thi cả hai tổ hợp. Chỉ khi cùng một người làm tất cả các môn thi của cả hai tổ hợp xét tuyển với nỗ lực thật mới có thể thiết lập mối tương quan giữa hai phân bố điểm.

Ngược lại, nếu sử dụng dữ liệu của hai nhóm thí sinh độc lập, ví dụ nhóm thi A00 và nhóm thi D01, thì mọi phép quy đổi đều thiếu cơ sở khoa học. Vì hai nhóm có thể có năng lực, định hướng học tập và mục tiêu làm bài khác nhau nên không thể so sánh trực tiếp.

Nguy cơ lệch kết quả

Một thực tế phổ biến hiện nay là nhiều thí sinh chỉ tập trung ôn luyện tổ hợp xét tuyển chính, còn các môn khác chỉ thi để "đủ tổ hợp", không đặt mục tiêu xét tuyển. Việc này dẫn đến tình trạng làm bài "cho có", khiến điểm thấp và kéo cả phổ điểm tổ hợp đó xuống.

Hệ quả là có những thí sinh đạt điểm trung bình nhưng lại vọt lên phân vị cao có thể do không vì giỏi, mà vì nhiều người khác không nỗ lực làm bài. Nếu dùng những phân vị này để quy đổi sang tổ hợp khác sẽ dẫn đến điểm chuẩn ảo, phản ánh sai mặt bằng thực tế.

Trở lại chủ đề

TS Sái Công Hồng

Nguồn: https://tuoitre.vn/bach-phan-vi-gay-nhieu-hieu-lam-nguy-co-sai-lech-20250725101346604.htm