Bữa sáng trở thành gánh nặng vì một thói quen phổ biến của người Việt

(Dân trí) - Bữa sáng được coi là nền tảng giúp cơ thể duy trì năng lượng cho cả ngày. Tuy nhiên, không ít thói quen ăn uống vào buổi sáng tưởng chừng lành mạnh lại âm thầm ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe.

Từ lâu, bữa sáng luôn được xem là “bữa ăn quan trọng nhất trong ngày”. Tuy nhiên, lời khuyên này chỉ đúng nếu bạn ăn đúng cách. Ngược lại, một bữa sáng sai cách không chỉ khiến bạn mệt mỏi cả ngày mà còn là yếu tố âm thầm gây hại cho gan, tụy và hệ chuyển hóa.

Bữa sáng quen thuộc của người Việt nhưng chứa nhiều tinh bột tinh luyện, ít chất xơ (Ảnh: Vũ Phạm).

Ăn sáng kiểu “tưởng lành” nhưng lại gây hại

Tại Việt Nam, không khó để bắt gặp những bữa sáng điển hình gồm một tô phở bò với bánh phở trắng mềm, bát bún riêu chan đầy nước béo hay miến gà ăn kèm măng và rau sống. 

Điểm chung của những món ăn tưởng chừng “nhẹ nhàng” này là hàm lượng tinh bột tinh luyện cao - một dạng carbohydrate đã bị loại bỏ phần lớn chất xơ và vi chất dinh dưỡng trong quá trình chế biến.

Ăn nhiều tinh bột tinh luyện buổi sáng dễ gây rối loạn đường huyết (Ảnh: Getty).

Khi vào cơ thể, chúng nhanh chóng chuyển hóa thành đường trong máu, khiến đường huyết tăng vọt rồi tụt xuống đột ngột. Kết quả là cảm giác đói quay lại sớm hơn, đi kèm với mệt mỏi, khó tập trung và đôi khi là sự cáu gắt không rõ nguyên nhân.

Một nghiên cứu đăng trên American Journal of Clinical Nutrition chỉ ra rằng, những bữa sáng chứa nhiều carbohydrate tinh luyện có liên quan đến mức insulin tăng đột ngột, làm tăng cảm giác thèm ăn trong suốt phần còn lại của ngày.

Điều này không chỉ ảnh hưởng đến hiệu suất làm việc mà còn làm tăng nguy cơ béo phì và kháng insulin - yếu tố nền của nhiều bệnh chuyển hóa, bao gồm cả tiểu đường type 2.

Với nhịp sống bận rộn, không ít người lựa chọn bữa sáng nhanh gọn như xôi chiên, bánh rán hay các loại đồ ăn chiên ngập dầu bán sẵn. Những món ăn này thường hấp dẫn nhờ lớp vỏ giòn rụm, nóng hổi và cảm giác no nhanh.

Bữa sáng tiện lợi nhưng nhiều dầu mỡ, dễ gây đầy bụng và khó tiêu (Ảnh: Getty).

Tuy nhiên, phần lớn đồ chiên sẵn được chế biến bằng dầu ăn đã qua sử dụng nhiều lần. Trong quá trình chiên lặp đi lặp lại ở nhiệt độ cao, dầu ăn tạo ra các hợp chất oxy hóa, đặc biệt là aldehyde - một nhóm chất được nghiên cứu là có khả năng gây viêm, làm tổn thương tế bào và ảnh hưởng đến chức năng gan.

Khi tiêu thụ vào buổi sáng, lúc hệ tiêu hóa vừa “thức dậy” sau một đêm nghỉ ngơi, các cơ quan như gan, tụy và dạ dày phải làm việc sớm với cường độ cao để xử lý lượng chất béo và các hợp chất oxy hóa đưa vào.

Quá trình hấp thu diễn ra nhanh hơn trong trạng thái dạ dày rỗng, tạo áp lực lên hệ thống chuyển hóa và làm tăng nguy cơ tích tụ chất độc hại trong máu.

Theo Viện Dinh dưỡng Quốc gia, dầu chiên đi chiên lại có thể làm tổn thương tế bào gan, tăng nguy cơ viêm gan nhiễm mỡ và ảnh hưởng đến chức năng mạch máu. Với người có yếu tố nguy cơ như mỡ máu cao, tiền đái tháo đường, đây là “giọt nước tràn ly” khiến bệnh âm thầm tiến triển.

Nhịn ăn sáng có thể không quá tệ như bạn nghĩ

Trong một số trường hợp, việc bỏ bữa sáng trong thời gian ngắn có thể đưa cơ thể vào trạng thái nhịn ăn gián đoạn (intermittent fasting) - một cơ chế sinh lý tự nhiên giúp huy động năng lượng dự trữ từ glycogen và mỡ. 

Khi không có glucose từ thức ăn, gan sẽ phân giải glycogen thành đường và kích hoạt quá trình đốt mỡ nhẹ để duy trì hoạt động cơ bản.

Nhịn ăn gián đoạn đúng cách giúp kích hoạt cơ chế đốt mỡ và sử dụng năng lượng dự trữ (Ảnh: Getty).

Một nghiên cứu đăng trên tạp chí Cell Metabolism năm 2018 cho thấy, nếu được thực hiện có kiểm soát, nhịn ăn gián đoạn không chỉ an toàn mà còn giúp cải thiện độ nhạy insulin, giảm tình trạng viêm hệ thống và hỗ trợ điều hòa cân nặng ở nhóm người thừa cân có nguy cơ rối loạn chuyển hóa.

Tuy nhiên, điều này không đồng nghĩa với việc khuyến khích bỏ bữa sáng một cách tùy tiện, đặc biệt đối với người có nhu cầu duy trì mức năng lượng ổn định trong ngày như học sinh, người lao động thể chất hoặc bệnh nhân có bệnh lý nền.

Điều quan trọng không nằm ở việc ăn hay không ăn sáng, mà là chất lượng bữa ăn. Nếu lựa chọn giữa một bữa sáng giàu đường, nhiều dầu chiên kém chất lượng với việc trì hoãn bữa ăn một vài giờ, thì nhịn ăn có kiểm soát chưa hẳn là lựa chọn tồi về mặt chuyển hóa.

Ăn sáng đúng cách để không “gieo bệnh”

Một bữa sáng cân đối về mặt dinh dưỡng nên bao gồm các nguồn protein chất lượng như trứng luộc, đậu hũ, cá hoặc sữa chua không đường.

Trứng luộc là nguồn protein đơn giản, dễ tiêu và tốt cho bữa sáng (Ảnh: Congerdesign).

Bên cạnh đó, việc bổ sung chất xơ từ rau xanh, trái cây có chỉ số đường huyết thấp (như bơ, táo, lê) cùng với tinh bột nguyên cám như khoai lang, ngô luộc hoặc bánh mì nguyên cám sẽ giúp ổn định đường huyết, kéo dài cảm giác no và hỗ trợ quá trình tiêu hóa.

Các chuyên gia dinh dưỡng khuyến nghị nên ăn sáng trong khoảng thời gian từ 7h đến 9hsáng - khung giờ phù hợp với nhịp sinh học và hoạt động tiết enzyme tiêu hóa của cơ thể. 

Việc ăn quá sớm khi dạ dày chưa thực sự sẵn sàng, hoặc ăn quá muộn khiến cơ thể rơi vào trạng thái thiếu năng lượng kéo dài, đều có thể ảnh hưởng đến hiệu suất hoạt động và quá trình chuyển hóa trong ngày.

Điều cốt lõi không nằm ở việc có ăn sáng hay không, mà là ăn như thế nào.

Một bữa sáng được lựa chọn đúng cách không chỉ cung cấp năng lượng ổn định cho cơ thể và não bộ, mà còn góp phần duy trì sức khỏe chuyển hóa về lâu dài. Ngược lại, nếu ăn sai cách, có thể âm thầm tạo nền cho các rối loạn như kháng insulin, mỡ máu cao và gan nhiễm mỡ.

Nguồn: https://dantri.com.vn/suc-khoe/bua-sang-tro-thanh-ganh-nang-vi-mot-thoi-quen-pho-bien-cua-nguoi-viet-20251008113340407.htm