Bước ngoặt chiến lược cho năng lượng Việt Nam - Bài 1: Từ 'ban hành chủ trương' sang 'quản trị thực thi'

Chú thích ảnh — Phát triển điện gió, khai thác tốt tiềm năng, lợi thế của vùng đất Mũi Cà Mau. Ảnh: Chanh Đa/TTXVN

Việc Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 70-NQ/TW về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn 2045 được xem là bước ngoặt chiến lược, khẳng định quyết tâm chuyển nhanh từ “ban hành chủ trương” sang “quản trị thực thi”, bảo đảm nguồn năng lượng ổn định, xanh và an toàn cho phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.

TTXVN thực hiện chùm 4 bài “Kích hoạt động lực mới cho năng lượng Việt Nam” nhằm tìm hiểu rõ định hướng của Bộ Chính trị, sự vào cuộc của các ngành, các cấp, các doanh nghiệp, từ đó đưa ra các giải pháp và đề xuất từ chuyên gia, nhà quản lý để Nghị quyết số 70-NQ/TW nhanh chóng đi vào cuộc sống, tạo nền tảng vững chắc bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia trong giai đoạn mới.

Bài 1: Từ "ban hành chủ trương" sang "quản trị thực thi"

Bão lũ, nắng nóng kỷ lục, giá năng lượng biến động toàn cầu, những tín hiệu cảnh báo rõ ràng về sức ép biến đổi khí hậu và an ninh năng lượng. Với Việt Nam, nơi tăng trưởng kinh tế đang cần nguồn năng lượng khổng lồ, thách thức này càng trở nên cấp bách. Nghị quyết 70-NQ/TW của Bộ Chính trị ngày 20/8/2025 về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 được ban hành đúng thời điểm, mở ra hướng đi mới: bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia gắn với phát triển bền vững, lấy thực thi hiệu quả làm thước đo thay vì chỉ dừng ở chủ trương.

Định hướng chiến lược ngành năng lượng

Tại Hội nghị toàn quốc quán triệt, triển khai thực hiện Nghị quyết của Bộ Chính trị vừa qua, Trưởng Ban Chính sách, chiến lược Trung ương Nguyễn Thanh Nghị cho biết, sau 5 năm thực hiện Nghị quyết số 55-NQ/TW ngày 11/02/2020 của Bộ Chính trị về định hướng Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 vẫn tồn tại nhiều hạn chế. Báo cáo đến hết năm 2024 cho thấy, trong 11 chỉ tiêu của Nghị quyết 55, đến năm 2030 chỉ có 3 chỉ tiêu có khả năng đạt, 6 chỉ tiêu khó đạt và 2 chỉ tiêu chưa đủ cơ sở đánh giá. Thể chế, chính sách còn bất cập; quy hoạch thiếu linh hoạt; nhiều dự án chậm tiến độ, nguy cơ thiếu điện hiện hữu. Nguồn cung ngày càng phụ thuộc nhập khẩu; hạ tầng thiếu và chưa đồng bộ; công nghệ đổi mới chậm, tỉ lệ nội địa hóa thấp. Nhân lực, năng suất còn hạn chế; thị trường cạnh tranh chưa đồng bộ, giá năng lượng chưa phù hợp cơ chế thị trường, vẫn còn tình trạng bù chéo trong giá điện.

"Chính vì vậy, việc ban hành Nghị quyết số 70-NQ/TW với những chủ trương, chính sách đồng bộ, đột phá để bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới", ông Nguyễn Thanh Nghị nêu rõ.

Mục tiêu cốt lõi của Nghị quyết số 70-NQ/TW là hệ thống năng lượng phải an toàn, ổn định, có dự phòng tin cậy; cung cấp đủ cho sản xuất và đời sống; chuyển dịch theo hướng xanh, phát thải thấp; vận hành thông minh trên nền tảng số và đảm bảo chi phí hợp lý, minh bạch.

Nghị quyết 70-NQ/TW đặt mục tiêu, từ nay đến năm 2030 dự phòng công suất tối thiểu 15%, giảm tổn thất điện năng đáng kể; tỉ lệ năng lượng tái tạo trong tổng cung năng lượng sơ cấp khoảng 25 - 30%; xây dựng các cơ chế thị trường điện cạnh tranh, minh bạch, có lộ trình vững chắc; giảm phát thải khí nhà kính từ hoạt động năng lượng so với kịch bản phát triển bình thường khoảng 15 - 35%.

Nghị quyết cũng đặt mục tiêu các cơ sở lọc dầu đáp ứng tối thiểu 70% nhu cầu xăng dầu trong nước; mức dự trữ xăng dầu đạt khoảng 90 ngày nhập ròng; phát triển cơ sở đầy đủ năng lực nhập khẩu khí tự nhiên hoá lỏng (LNG) theo nhu cầu cấp cho các nguồn điện khí LNG và các nhu cầu khác; hình thành các trung tâm năng lượng tập trung khí LNG hài hoà các vùng miền. Đến năm 2045, mục tiêu hướng tới một nền năng lượng bền vững, thông minh, cạnh tranh, hiện đại ngang tầm thế giới.

Bước ngoặt chính sách

Theo Tiến sỹ Nguyễn Quốc Việt, chuyên gia chính sách, Trường Đại học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội, điểm đột phá quan trọng nhất của Nghị quyết số 70-NQ/TW là việc mở cửa toàn diện thị trường năng lượng, không chỉ ở khâu phát điện mà còn ở truyền tải, dịch vụ kỹ thuật, thậm chí là thị trường bán lẻ điện. Điều này đồng nghĩa với việc xóa bỏ cơ chế bù chéo, hình thành giá điện minh bạch, cạnh tranh, không còn "dùng dằng" giữa vai trò độc quyền của Nhà nước và nhu cầu thị trường.

Cùng quan điểm này, Tiến sỹ Ngô Đức Lâm - nguyên Phó Viện trưởng Viện Năng lượng (Bộ Công Thương) cho rằng, Nghị quyết 70-NQ/TW đã đưa điện hạt nhân trở lại vị trí trung tâm trong chiến lược năng lượng quốc gia, đồng thời hoạch định lộ trình rõ ràng, gắn với cải cách thể chế. Việc khởi động dự án điện hạt nhân Ninh Thuận 1 và 2 không chỉ góp phần bảo đảm nguồn điện ổn định lâu dài, mà còn khẳng định định hướng phát triển năng lượng bền vững, hiện đại và hội nhập quốc tế của Việt Nam.

Chỉ ra điểm nhấn quan trọng của Nghị quyết số 70-NQ/TW, Tiến sỹ Nguyễn Quốc Thập, Chủ tịch Hội Dầu khí Việt Nam khẳng định, Nghị quyết này đã đưa ra định hướng rõ ràng trong quan điểm chỉ đạo, mục tiêu, tầm nhìn, cũng như các nhiệm vụ giải pháp cụ thể nhằm tháo gỡ hầu hết các "điểm nghẽn" về cơ chế, chính sách trong quy hoạch, cấp phép, huy động vốn… cho các dự án năng lượng. Đặc biệt, Nghị quyết đã chỉ ra cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội để thu hút và phát triển các dự án lớn, như cho phép bảo lãnh các dự án quan trọng quốc gia… mà giai đoạn vừa qua không thực hiện được.

Trong khi đó, chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long nhấn mạnh Nghị quyết số 70-NQ/TW đã tháo gỡ đồng thời ba nút thắt lớn về "pháp lý - quy hoạch - cơ chế giá" cho năng lượng tái tạo. Cụ thể, Nghị quyết đã thiết kế hợp đồng mua bán điện (PPA) dài hạn, minh bạch, ổn định; áp dụng đấu thầu, đấu giá, cơ chế hợp đồng chênh lệch (CfD); mở rộng hợp đồng mua bán điện trực tiếp (DPPA) và thị trường bán lẻ cạnh tranh; khắc phục vướng mắc giá chuyển tiếp.

Về phía doanh nghiệp, Tổng giám đốc Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) Nguyễn Anh Tuấn khẳng định, Nghị quyết số 70-NQ/TW là cơ sở quan trọng để EVN cụ thể hóa chương trình hành động; trong đó có việc áp dụng cơ chế giá điện hai thành phần. Nghị quyết chính là sự quyết liệt trong cải cách, đột phá thể chế, tháo gỡ "điểm nghẽn của mọi điểm nghẽn" để nhanh chóng hoàn thành tái cơ cấu ngành điện theo lộ trình thị trường cạnh tranh.

Chuyển nhanh từ chủ trương đến thực thi

Với tinh thần xuyên suốt là chuyển nhanh từ "ban hành chủ trương" sang "quản trị thực thi", tại Hội nghị toàn quốc quán triệt và triển khai thực hiện các Nghị quyết của Bộ Chính trị ngày 16/9 vừa qua, Tổng Bí thư Tô Lâm đã chỉ rõ 10 nhóm giải pháp trọng điểm để thực hiện Nghị quyết số 70-NQ/TW.

Cụ thể, cân bằng cung-cầu theo vùng, cập nhật quy hoạch đồng bộ nguồn-lưới, chốt danh mục dự án then chốt; đầu tư mạnh mẽ truyền tải và lưu trữ-nhất là các tuyến đường dây 500kV, điện lưới thông minh, thí điểm hệ thống lưu trữ năng lượng tại các nút nghẽn; huy động vốn đa dạng; phát triển thị trường điện cạnh tranh theo lộ trình, chuẩn hóa cơ chế giá tham chiếu dài hạn, nâng cao minh bạch.

Bên cạnh đó, đa dạng hóa nhiên liệu và dự phòng LNG, đảm bảo năng lực kho, tuyến ống, hợp đồng dài hạn, dự phòng than/khí chiến lược; thúc đẩy hiệu quả năng lượng và quản lý nhu cầu, áp dụng giá theo thời gian sử dụng, yêu cầu tiết kiệm bắt buộc ở phụ tải lớn; phát triển năng lượng tái tạo theo "tư duy hệ thống". Đồng thời, bảo vệ nhóm dân cư dễ bị tổn thương và bảo đảm điện cho công nghiệp nền tảng thông qua các gói hỗ trợ mục tiêu, có thời hạn, minh bạch nguồn bù; chuyển đổi số ngành điện; phát triển nhân lực và nội địa hóa: đào tạo kỹ sư hệ thống, công nghiệp phụ trợ.

Các giải pháp cũng xác định đột phá trong chiến lược bảo đảm an ninh năng lượng, phát triển bền vững và hiện thực hóa cam kết Net Zero vào năm 2050; trong đó chú trọng ba điểm là cải cách thể chế; tạo thuận lợi thu hút nguồn lực xã hội, nhất là khu vực kinh tế tư nhân tham gia vào đầu tư năng lượng tái tạo, truyền tải, phân phối điện và bảo đảm nguyên tắc phát triển năng lượng phải phù hợp với thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, gắn với thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội, an sinh xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, bảo vệ môi trường phát triển.

Để Nghị quyết-NQ/TW sớm đi vào cuộc sống, các chuyên gia, doanh nghiệp và cơ quan quản lý cũng đã đóng góp các giải pháp cụ thể. Tiến sỹ Nguyễn Quốc Việt đã chỉ ra ba nhóm chính sách đột phá nhằm phát triển công nghiệp năng lượng và hạ tầng năng lượng gồm: cải cách cơ chế giá điện; trong đó cần áp dụng giá điện hai thành phần - tách biệt giá công suất và giá biến đổi; có cơ chế hỗ trợ vốn và quản trị rủi ro nhất là với các dự án năng lượng mới như điện gió ngoài khơi, hydrogen hay hạt nhân - đòi hỏi vốn đầu tư rất lớn và rủi ro dài hạn; cải thiện khâu thực thi; trong đó thực hiện cải cách hành chính thực chất trong lĩnh vực năng lượng, nhằm xóa bỏ nút thắt, tạo niềm tin cho cả nhà đầu tư trong nước và quốc tế.

"Nhìn về dài hạn đến năm 2045, Nhà nước chỉ nên giữ vai trò kiến tạo và điều tiết. Khi thị trường vận hành, Nhà nước tạo khung pháp lý, thiết lập "sân chơi công bằng", kiểm soát rủi ro và đảm bảo quy hoạch hợp lý. Đặc biệt, trong các ngành công nghiệp then chốt như năng lượng, doanh nghiệp nhà nước vẫn giữ vai trò chủ đạo", Tiến sỹ Nguyễn Quốc Việt nhấn mạnh.

"Hiến kế" để tháo gỡ điểm nghẽn pháp lý, Tiến sĩ Nguyễn Quốc Thập cho biết, ưu tiên hàng đầu trong năm 2025 là sửa Luật Điện lực và cơ chế thị trường điện. Theo đó, cần phải hiện thực hóa cơ chế mua bán điện trực tiếp triệt để; trong đó Nhà nước chỉ nên đóng vai trò kiến tạo khung pháp lý và điều tiết bằng thuế, còn để các nhà đầu tư trong chuỗi cung ứng tự đàm phán và quyết định.

Theo Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hoàng Long, Nghị quyết số 70-NQ/TW mới chỉ là bước khởi đầu, thách thức lớn nhất là tổ chức thực hiện. "Chúng ta phải hành động ngay, không còn khái niệm tiến từng bước. Năm 2025, các vướng mắc về cơ chế chính sách phải được giải quyết triệt để nhằm tạo đột phá. Vì vậy, Bộ Công Thương đề nghị các đơn vị trực thuộc Bộ, các tập đoàn năng lượng chủ động xây dựng kế hoạch hành động, sắp xếp công việc khoa học, hợp lý, phát huy bản lĩnh, kỹ năng lãnh đạo để triển khai Nghị quyết hiệu quả".

"Với quyết tâm chính trị cao, sự phối hợp đồng bộ và tinh thần làm ngay, làm luôn, Nghị quyết chắc chắn sẽ nhanh chóng đi vào cuộc sống, tạo nền tảng vững chắc bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia trong giai đoạn mới", Thứ trưởng Nguyễn Hoàng Long nhấn mạnh.

Bài 2: Doanh nghiệp sẵn sàng vào cuộc

Nguồn: https://baotintuc.vn/kinh-te/buoc-ngoat-chien-luoc-cho-nang-luong-viet-nam-bai-1-tu-ban-hanh-chu-truongsang-quan-tri-thuc-thi-20251014071404079.htm