Cảm hứng từ Không gian Mùa

Trong dòng chảy văn học, nghệ thuật từ cổ điển đến hiện đại, không gian mùa (Xuân, Hạ, Thu, Đông) không chỉ là chu kỳ tự nhiên mà còn là biểu tượng giàu ý nghĩa, đa sắc màu. Mỗi mùa có một đặc trưng riêng biệt, tác động sâu sắc đến tâm hồn con người, từ đó ảnh hưởng mạnh mẽ đến cảm hứng sáng tạo trong văn học và nghệ thuật - đặc biệt, rõ nét nhất trong thi ca - không gian mùa không đơn thuần là bối cảnh miêu tả thiên nhiên mà còn là phương tiện biểu đạt nội tâm, tư tưởng và triết lý sống của văn nghệ sĩ.

Xuân, Hạ, Thu, Đông, mỗi mùa có một đặc trưng riêng biệt, tác động sâu sắc đến tâm hồn con người, từ đó ảnh hưởng mạnh mẽ đến cảm hứng sáng tạo trong văn học và nghệ thuật

Không gian mùa - Biểu tượng của cảm xúc và tư tưởng

“Xuân - Hạ - Thu - Đông” tượng trưng cho vòng đời, cho sự sinh sôi, trưởng thành, suy tàn và tái sinh của không gian môi trường sống vật lý. Mùa Xuân gắn với hình ảnh khởi đầu, hy vọng và sức sống mới. Mùa Hạ rực rỡ, cháy bỏng mang theo sự bùng nổ của tuổi trẻ và cảm xúc. Mùa Thu là mùa của chiêm nghiệm, của lắng đọng và nỗi buồn man mác. Còn mùa Đông thường gợi đến cái kết, sự lạnh lẽo nhưng cũng là khoảng lặng để chuẩn bị cho sự hồi sinh. Mỗi mùa khi bước vào trong văn chương không chỉ mang tính miêu tả mà còn trở thành biểu tượng tâm trạng, góp phần định hình thế giới nội tâm nhân vật và tư tưởng chủ đạo của tác phẩm Thơ ca - Mảnh đất màu mỡ của bốn mùa.

Trong các thể loại văn học, thơ ca là lĩnh vực khai thác mạnh mẽ và tinh tế nhất hình ảnh bốn mùa. Với khả năng biểu cảm cao, thơ sử dụng mùa như một phương tiện để chuyển tải cảm xúc và triết lý nhân sinh. Thiên nhiên trong thơ là “tâm cảnh”, phản ánh những biến chuyển nội tâm của thi nhân. Mùa Xuân trong thơ thường là biểu tượng của sự sống, của tình yêu và niềm tin vào tương lai - Xuân Diệu - nhà thơ mới với tư tưởng hiện đại, thể hiện mùa Xuân như biểu tượng của sự sống và tình yêu. Ông khơi dậy một cái nhìn say mê, rạo rực trước mùa Xuân và tuổi trẻ, tiêu biểu qua bài Vội vàng. Ở Xuân Diệu, mùa Xuân không chỉ là hoa nở, cỏ xanh mà còn là khát vọng được sống trọn vẹn với thời gian:

Xuân đương tới, nghĩa là xuân đương qua

Xuân còn non, nghĩa là xuân sẽ già…

Với Vũ Đình Liên, mùa Xuân đôi khi là những hoài niệm, với nỗi buồn man mác, thương kiếp nhân sinh ngắn ngủi.

Năm nay đào lại nở

Không thấy ông đồ xưa

Những người muôn năm cũ

Hồn ở đâu bây giờ?

(Ông Đồ)

Mùa Hạ mang trong mình năng lượng nồng nàn, đôi khi là chia xa và những hồi ức học trò. Mùa hè nhuốm chút buồn, tiếc nuối của mùa Xuân vừa mới vội qua. Mùa hè mênh mang mây trắng, nắng hạ vàng, những cơn mưa rào bất chợt, tiếng ve ngân vang trên những chùm phượng vĩ gợi nhớ tuổi học trò mà ai cũng đã từng đi qua với nhiều kỷ niệm… Có nhiều bài thơ hay về mùa Hạ của các thi sĩ nổi tiếng Việt Nam - mỗi bài mang một cảm xúc và góc nhìn riêng biệt về mùa hè: đã để lại dấu ấn khó quên.

Quê hương tôi có con sông xanh biếc

Nước gương trong soi tóc những hàng tre

Tâm hồn tôi là một buổi trưa hè

Tỏa nắng xuống lòng sông lấp loáng.

(Nhớ con sông quê hương - Tế Hanh)

Tế Hanh không nhắc trực tiếp đến mùa hè nhưng qua hình ảnh “buổi trưa hè”, ta cảm nhận rõ sự chan chứa yêu thương, gắn bó với quê hương trong nắng hè rực rỡ.

Với Huy Cận:

Tiếng ve kêu râm ran góc trời

Như gợi gọi tháng năm học trò

Trưa nghiêng bóng đỏ rực màu phượng

Một thời thương nhớ lặng không tên.

(Tiếng ve mùa hạ)

Mùa Thu lại gợi nên vẻ đẹp tĩnh lặng, pha chút buồn man mác. Nguyễn Khuyến - nhà thơ cổ điển tiêu biểu, ghi dấu ấn sâu đậm qua những bài thơ về mùa Thu thôn quê, mộc mạc nhưng tinh tế. Mùa Thu trong thơ ông là biểu hiện của sự lặng lẽ, phản chiếu nỗi cô đơn của kẻ sĩ ẩn dật. Nguyễn Khuyến với chùm thơ Thu điếu, Thu ẩm, Thu vịnh:

Ao thu lạnh lẽo nước trong veo

Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo.

Hàn Mặc Tử với những áng thơ mang âm hưởng siêu thực và đầy u uất đã dùng “mùa” để nói lên tâm trạng của chính ông - Hàn Mặc Tử - đại diện cho dòng thơ lãng mạn, siêu thực, mùa Thu trong thơ ông mang đậm chất u buồn, khắc khoải, như tâm trạng của một linh hồn cô đơn đang khát khao ánh sáng và tình yêu:

Đây bãi cô liêu lạnh hững hờ,

Với buồn phơn phớt, vắng trơ vơ.

Cây gì mảnh khảnh run cầm cập,

Điềm báo thu vàng gầy xác xơ.

Mùa Đông trong thơ thường gắn với cô đơn, lặng lẽ và cả sự tàn phai hay kết thúc - nhưng đó cũng là lúc con người trở về sâu nhất với chính mình. Có thể từ trong sự khắc nghiệt của mùa Đông đã nhen nhóm lên những mầm sống mạnh mẽ, chờ đợi một mùa tái sinh. Nguyễn Bính với mùa Đông mang âm hưởng dân gian buồn giá buốt:

Gió lạnh đầu mùa em nhớ không?

Anh về qua ngõ thấy lòng đông.

Riêng Phan Thị Thanh Nhàn - mùa Đông của nữ sĩ gắn với hình ảnh thiếu nữ Hà Nội:

Mùa đông năm ấy gió heo may

Em mặc áo len màu khói bay

Tóc xõa ngang vai môi chớm lạnh

Đường chiều hun hút bước chân say.

Không gian mùa trong nghệ thuật hiện đại

Trong nghệ thuật đương đại, không gian mùa không chỉ hiện hữu trong thơ ca mà còn lan tỏa sang hội họa, âm nhạc, điện ảnh và các loại hình nghệ thuật thị giác. Các nghệ sĩ hiện đại ngày càng khai thác yếu tố mùa dưới góc độ biểu tượng, triết lý và cả môi sinh. Không gian mùa trở thành phương tiện để phản ánh tâm trạng xã hội, ý thức môi trường và những suy tư về sự biến đổi của đời sống con người trong thời đại mới.

Ở Việt Nam, có nhiều nhạc sĩ sáng tác rất thành công những ca khúc với nhiều đề tài trong không gian mùa như: Xuân Hồng với Xuân chiến khu, Mùa xuân trên thành phố Hồ Chí Minh hay Văn Cao với Mùa Xuân đầu tiên, Vũ Hoàng với Phượng hồng (thơ Đỗ Trung Quân) hay Hạ trắng của Trịnh Công Sơn, Phan Huỳnh Điểu với Thư tình cuối mùa Thu hay Thu ca của Phạm Mạnh Cương, Đức Huy với Mùa Đông sắp tới trong thành phố, hay Em ơi Hà Nội phố của Phú Quang. Các họa sĩ tài hoa cũng không thoát khỏi lực hấp dẫn, lôi cuốn đầy cảm xúc với “không gian mùa” như: Chợ hoa đào (Lương Xuân Nhị), Ba thiếu nữ (Tô Ngọc Vân), Mùa thu vàng của Levitan (Nga).

Ở lĩnh vực điện ảnh và sân khấu, người xem được thưởng thức những bộ phim, vở kịch hay tuồng mà trong đó, không gian mùa là nền tảng, bố cục có nhiều ý nghĩa, khai thác những mảng khuất của chiều sâu tâm hồn và tư duy các nhân vật rất tinh tế và đầy cảm xúc như: Mùa Xuân ở lại (đạo diễn Nguyễn Danh Dũng), Mùa Thu lá bay (phỏng theo tiểu thuyết Quỳnh Dao), Mùa Thu trên Bạch Mã Sơn (Tuồng cải lương Yên Lang),... Các phim nước ngoài như phim Spring, Summer, Fall, Winter... and Spring của Kim Ki-duk, hay các bức tranh mùa ấn tượng của Monet - tất cả đều cho thấy sức sống mãnh liệt của không gian mùa trong nghệ thuật toàn cầu. Không gian mùa - Xuân, Hạ, Thu, Đông - từ lâu đã vượt qua ý nghĩa thời gian tự nhiên để trở thành chất liệu nghệ thuật phong phú và sâu sắc trong văn học, nghệ thuật, đặc biệt là thơ ca. Mỗi mùa là một biểu tượng giàu cảm xúc, mang theo triết lý nhân sinh, góp phần thể hiện thế giới nội tâm phong phú của con người. Qua thời gian, hình ảnh mùa trong văn chương không ngừng biến đổi, phản ánh tư duy nghệ thuật của từng thời đại nhưng vẫn luôn là nguồn cảm hứng bất tận trong hành trình sáng tạo và thưởng thức nghệ thuật của nhân loại. Không gian mùa đôi khi làm cho những văn nghệ sĩ và thế nhân có lúc nào đó luôn bâng khuâng: Bốn mùa theo vòng tuần hoàn của đất trời sẽ trở lại nhưng con người có thể không theo quy luật tự nhiên ấy - Đó chính là nỗi đau khổ nhưng cũng là nguồn cảm hứng sáng tạo từ muôn đời nay…/.

Mai Lý

Nguồn: https://baolongan.vn/cam-hung-tu-khong-gian-mua-a205109.html