Cần sự quan tâm xứng tầm nơi tưởng niệm liệt sĩ Phạm Hồng Thái

Quê nghèo nuôi chí lớn

Làng Xuân Nha, xã Châu Nhân (Hưng Nguyên) nằm bên tả ngạn dòng sông Lam, đối diện là dãy núi Hồng Lĩnh. Đây được xem là "rốn lũ" của huyện Hưng Nguyên, nơi sinh ra nhiều vị anh hùng của dân tộc, trong đó có liệt sĩ Phạm Hồng Thái.

Từ trung tâm xã Châu Nhân, vượt qua đê tả Lam, chúng tôi hướng thẳng ra bờ sông Lam để đến với làng Xuân Nha. Tại đây, ký ức về người anh hùng liệt sĩ Phạm Hồng Thái với "tiếng bom Sa Diện", vẫn được nhắc nhớ.

bna_4(1).jpg

Bia ghi công liệt sĩ Phạm Hồng Thái tại Đài tưởng niệm Liệt sĩ xã Hưng Nhân (nay là xã Châu Nhân, Hưng Nguyên). Ảnh: Tiến Đông

Liệt sĩ Phạm Hồng Thái (tên thật là Phạm Thành Tích) sinh năm 1895, tại làng Xuân Nha. Cha ông là cụ Phạm Thành Mỹ, làm chức Huấn đạo (chức quan trông coi việc học hành thi cử trong huyện), nhưng là một thân sĩ tham gia tích cực trong phong trào Văn thân. Từ nhỏ, Phạm Hồng Thái thường được cha đưa về nhà thờ tổ để giáo huấn, rèn luyện tinh thần vì nước vì dân.

Từ năm 1919, Phạm Hồng Thái đi làm công nhân trong các nhà máy ở Vinh, Bến - Thủy, chứng kiến sự bóc lột của giới chủ Pháp, ông đã trở thành nhân tố tích cực trong việc vận động công nhân đình công và biểu tình. Bị bọn chủ các nhà máy sa thải, ông lên tận tỉnh Bắc Cạn làm công nhân mỏ kẽm rồi xuống Hải Phòng làm công nhân nhà máy xi măng.

Làng Xuân Nha, quê hương của liệt sĩ Phạm Hồng Thái nằm ngay bên bờ sông Lam, đối diện là dãy núi Hồng Lĩnh. Ảnh: Tiến Đông

Ngày 17/2/1924, Phạm Hồng Thái cùng một số thanh niên yêu nước trong vùng bí mật sang Xiêm. Tới Trại Cày của Đặng Thúc Hứa, ông được giới thiệu qua Quảng Châu (Trung Quốc). Tại Quảng Châu, ông gia nhập tổ chức “Tâm Tâm xã” do một nhóm 7 người thanh niên yêu nước Việt Nam thành lập năm 1923.

Tổ chức “Tâm Tâm xã” chủ trương gây một tiếng nổ lớn để thức tỉnh quốc dân đồng bào trong nước và chấn động dư luận quốc tế. Nhân dịp tên Toàn quyền Đông Dương Martial Merlin khét tiếng đang công tác tại Quảng Châu, "Tâm Tâm xã" đã lên kế hoạch ám sát và giao cho Phạm Hồng Thái thực hiện.

Ngày 19/6/1924, sau khi viết bản cáo trạng tố cáo tội ác của thực dân Pháp đến nhân dân toàn thế giới, ông giả dạng ký giả vào Khách sạn Victoria tại tô giới Sa Diện ở Quảng Châu để ám sát toàn quyền Đông Dương Merlin tại buổi tiệc chiêu đãi. Trong bữa tiệc ông đã quăng một quả lựu đạn được ngụy trang trong một chiếc máy ảnh vào giữa bàn tiệc. Vụ mưu sát không thành, Merlin chỉ bị thương nhẹ và thoát chết, Phạm Hồng Thái bị truy đuổi gắt gao, nên đã nhảy xuống dòng Châu Giang và bị nước cuốn trôi vì kiệt sức.

Mộ liệt sĩ Phạm Hồng Thái tại Nghĩa trang Hoàng Hoa Cương (Quảng Châu, Trung Quốc). Ảnh: Tư liệu

Sự kiện này đã để lại tiếng vang rất lớn tại Trung Quốc cũng như trên thế giới với tên gọi “Tiếng bom Sa Diện”, đồng thời đã gây nên niềm kính phục và thức tỉnh lòng yêu nước của hàng vạn đồng bào trong nước. Chính ý nghĩa đó, mặc dù không tán thành chủ trương ám sát cá nhân của "Tâm Tâm xã", nhưng đồng chí Nguyễn Ái Quốc vẫn đánh giá rất cao hành động dũng cảm của Phạm Hồng Thái; Người viết: “…Việc đó tuy nhỏ, nhưng nó báo hiệu bắt đầu thời đại đấu tranh dân tộc, như chim én báo hiệu mùa Xuân”.

Cần sớm nâng cấp nơi thờ tự liệt sĩ Phạm Hồng Thái

Hiện tại, mộ của liệt sĩ Phạm Hồng Thái được đặt tại Nghĩa trang Hoàng Hoa Cương (Quảng Châu, Trung Quốc), cùng 72 liệt sĩ cách mạng Trung Quốc. Ở quê nhà xã Châu Nhân, nhà thờ họ Phạm, cũng là nơi thờ tự liệt sĩ Phạm Hồng Thái thì đã xuống cấp, chật hẹp, rất cần được nâng cấp.

Theo quan sát của chúng tôi, khu nhà thờ họ Phạm nằm trong một con ngõ sâu hun hút, phía trước lối vào được gắn tấm bia với mấy dòng chữ: "Di tích lịch sử văn hoá, nhà thờ họ Phạm, nơi hình thành tư tưởng yêu nước của Phạm Hồng Thái, cơ sở hoạt động của Đảng 1930-1931". Phía bên trong, trên một khuôn viên nhỏ hẹp có 3 gian nhà thờ nằm gần kề nhau.

Lối vào nhà thờ họ Phạm, nơi thờ tự liệt sĩ Phạm Hồng Thái rất nhỏ hẹp. Ảnh: Tiến Đông

Ông Lê Khánh Quang - Chủ tịch UBND xã Châu Nhân, cho biết: Khuôn viên nhà thờ họ Phạm, nơi thờ tự liệt sĩ Phạm Hồng Thái hiện nay rất chật chội. Chính quyền địa phương cũng đã nhận ra vấn đề này, đặc biệt nhiều lần người dân địa phương cũng như gia đình, dòng họ cũng đã có kiến nghị được nâng cấp, sửa chữa. Nhưng do đây là Di tích lịch sử văn hoá cấp Quốc gia nên việc nâng cấp, sửa chữa cũng phải trải qua nhiều quy trình.

Ông Quang cũng cho biết thêm, hiện xã đã chủ động quy hoạch khu đất rộng khoảng 2.500 m² phía sau nhà thờ để phục vụ việc mở rộng, nâng cấp nhà thờ họ Phạm. Tuy nhiên, do nguồn lực kinh phí còn hạn hẹp nên công việc này đến nay vẫn chưa thể triển khai. Đồng thời, xã cũng đã có ý tưởng xây dựng một khuôn viên tưởng niệm liệt sĩ Phạm Hồng Thái, một công trình có ý nghĩa sâu sắc, tọa lạc gần khu vực nhà thờ, tạo thành quần thể di tích văn hóa, lịch sử hoàn chỉnh.

Nhìn từ trên cao có thể thấy, sâu trong một con ngõ nhỏ là cụm 3 nhà thờ của họ Phạm, nơi thờ tự liệt sĩ Phạm Hồng Thái. Ảnh: Tiến Đông

"Nhưng để thực hiện được các ý tưởng đó", theo ông Quang thì "rất cần có sự quan tâm, đầu tư của cấp trên và huy động nguồn lực xã hội hóa từ các tổ chức, cá nhân tâm huyết với di sản văn hóa và truyền thống cách mạng của dân tộc".

Kể từ ngày 1/7/2025, xã Châu Nhân sẽ hợp nhất với các xã Hưng Nghĩa, Hưng Thành, Phúc Lợi để thành xã Lam Thành. Xã mới Lam Thành bao trọn khu vực Đông Nam của huyện Hưng Nguyên trước đây. Đây là khu vực gắn với thành Nghệ An xưa nằm dưới chân núi Lam Thành và bên bờ sông Lam; nơi đây cũng có nhiều di tích lịch sử, văn hoá cấp Quốc gia và cấp tỉnh đã được công nhận. Nếu được khai thác đúng cách, hứa hẹn sẽ trở thành khu vực du lịch văn hoá, tâm linh hấp dẫn.

Tại xã Châu Nhân hiện nay có tới 3 di tích Lịch sử, văn hoá, kiến trúc nghệ thuật cấp Quốc gia. Ngoài di tích lịch sử nhà thờ họ Phạm, còn có di tích Đền Rậm và ngôi nhà của cụ Hoàng Viện (là cơ sở hoạt động của Xứ uỷ Trung Kỳ). Chưa kể còn có 4 di tích lịch sử, văn hoá cấp tỉnh, nếu không có sự đầu tư đồng bộ thì các di tích này cũng rất dễ bị xuống cấp, hư hỏng.

Trong khuôn viên chật hẹp có 3 nhà thờ của họ Phạm. Ảnh: Tiến Đông

Được biết, vào đầu năm 2025, liên quan đến việc trả lời ý kiến, kiến nghị của cử tri đề nghị cho quy hoạch, mở rộng khuôn viên khu di tích tưởng niệm liệt sĩ Phạm Hồng Thái. Phòng Văn hoá - Thông tin, UBND huyện Hưng Nguyên cũng đã có văn bản đề nghị UBND xã Châu Nhân phối hợp với Ban quản lý di tích nhà thờ họ Phạm khảo sát các hạng mục cụ thể để làm tờ trình xin chủ trương các cấp. Đề nghị UBND xã Châu Nhân bổ sung quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất, làm các thủ tục để gửi lên cơ quan có thẩm quyền xem xét.

Có thể thấy rằng, việc tu bổ, nâng cấp nhà thờ và xây dựng khu tưởng niệm liệt sĩ Phạm Hồng Thái không chỉ là yêu cầu bảo tồn di sản, mà còn là trách nhiệm, thể hiện lòng tri ân sâu sắc đối với các bậc tiền bối cách mạng. Là cách để gìn giữ ngọn lửa yêu nước truyền từ đời này sang đời khác, để "tiếng bom Sa Diện" không chỉ là vang vọng lịch sử, mà còn là nguồn cảm hứng cho những hành động cao đẹp vì Tổ quốc trong hiện tại và tương lai.

Nguồn: https://baonghean.vn/can-su-quan-tam-xung-tam-noi-tuong-niem-liet-si-pham-hong-thai-10300659.html