Công ước Hà Nội là gì, vì sao liên quan mật thiết đến mỗi người dân?

Tháng 10 này Hà Nội đón một sự kiện mang tầm toàn cầu. Tại Trung tâm Hội nghị quốc gia, hàng trăm đại biểu quốc tế sẽ có mặt để chứng kiến lễ mở ký Công ước Liên Hiệp Quốc về chống tội phạm mạng. Văn kiện ấy được thông qua tại New York vào cuối năm 2024. Nay được cả thế giới biết đến bằng một cái tên giản dị mà đầy tự hào: Công ước Hà Nội.

Hành lang pháp lý toàn cầu cho an toàn không gian mạng

Công ước Hà Nội thực chất nó liên quan mật thiết đến đời sống của mỗi chúng ta từ chiếc điện thoại đang cầm trên tay, tài khoản mạng xã hội cho đến giao dịch ngân hàng mỗi ngày. Đó là một hiệp ước quốc tế đầu tiên của Liên Hiệp Quốc nhằm thiết lập khuôn khổ hợp tác toàn cầu trong việc phòng, chống tội phạm mạng - loại tội phạm không biên giới, không khuôn mặt nhưng đang len lỏi vào mọi ngóc ngách cuộc sống.

Chiến dịch Không một mình - Cùng nhau an toàn trực tuyến mang một thông điệp giản dị mà sâu sắc: Trong thế giới mạng, không ai phải đơn độc

Những con số đáng nhớ về Công ước Hà Nội

Công ước gồm 9 chương, 71 điều khoản, được soạn thảo suốt 4 năm với sự tham gia của hơn 200 quốc gia và vùng lãnh thổ.

Nội dung của nó xoay quanh 3 trụ cột lớn:

1. Hình sự hóa các hành vi phạm tội qua mạng;
2. Tăng cường hợp tác quốc tế trong điều tra, dẫn độ, chia sẻ chứng cứ điện tử;
3. Bảo đảm quyền con người trong môi trường số.

Cũng chính vì phạm vi rộng ấy mà văn kiện được xem là bước ngoặt lớn sau hơn 2 thập kỷ kể từ khi Công ước Budapest của châu Âu ra đời.

Nếu Budapest là một sân chơi khu vực thì Hà Nội mở ra một khung pháp lý toàn cầu, nơi mọi quốc gia đều có tiếng nói và trách nhiệm chung.

Điểm đáng chú ý đầu tiên là Công ước quy định rõ những hành vi phải được hình sự hóa trong luật của mỗi quốc gia. Đó là hành vi xâm nhập trái phép vào hệ thống công nghệ thông tin, đánh cắp dữ liệu, gian lận trực tuyến, phát tán mã độc, bóc lột trẻ em qua mạng hay rửa tiền bằng tài sản điện tử. Nhiều hành vi trong số đó đã được Việt Nam xử lý theo bộ luật Hình sự hiện hành. Song việc tham gia công ước sẽ giúp ta đồng bộ hóa với thế giới, tránh tình trạng mỗi nước một kiểu. Khi tội phạm mạng có thể ngồi ở bất kỳ đâu trên trái đất thì chỉ có sự thống nhất toàn cầu mới giúp công lý bắt kịp tốc độ của bàn phím.

Điểm thứ hai là cơ chế hợp tác quốc tế. Nếu trước đây khi cơ quan điều tra Việt Nam cần chứng cứ điện tử từ một công ty nước ngoài, thủ tục phải qua nhiều tầng ủy thác tư pháp, có khi kéo dài hàng tháng thì Công ước thiết lập một cơ chế mới, cho phép các nước chia sẻ chứng cứ điện tử nhanh hơn, qua kênh bảo mật được Liên Hiệp Quốc công nhận. Một mạng lưới 24 giờ/7 ngày sẽ được vận hành để các cơ quan chuyên trách có thể trao đổi thông tin khẩn cấp về tội phạm mạng, đặc biệt trong các vụ liên quan đến lừa đảo xuyên biên giới, tấn công dữ liệu và khủng bố mạng.

Điểm thứ ba ít người để ý nhưng lại rất quan trọng. Đó là bảo đảm quyền con người và chủ quyền số của mỗi quốc gia. Trong quá trình đàm phán nhiều nước, Việt Nam đã kiên trì bảo vệ nguyên tắc chống tội phạm mạng không đồng nghĩa với xâm phạm đời tư. Công ước khẳng định việc thu thập, chia sẻ dữ liệu phải tuân thủ luật quốc gia và các nghĩa vụ quốc tế về nhân quyền. Điều này thể hiện sự cân bằng giữa an ninh và tự do, một bài toán mà thế giới số nào cũng phải giải.

Ngày 20.10, tại Trường THPT chuyên Lê Hồng Phong (TP.HCM), Công an TP.HCM phối hợp với Sở GD-ĐT phát động chiến dịch Chống lừa đảo trong học sinh với chủ đề Không một mình-Cùng nhau an toàn trực tuyến. Chương trình hưởng ứng Công ước Hà Nội sẽ được ký kết tại Hà Nội vào ngày 25-26.10.

ảnh: Ngọc Dương

Vị thế ngày càng cao của Việt Nam trong lĩnh vực an ninh mạng và pháp luật quốc tế

Với Việt Nam việc đăng cai lễ mở ký mang ý nghĩa vượt ra ngoài nghi thức ngoại giao. Đây là sự ghi nhận vị thế ngày càng cao của đất nước trong lĩnh vực an ninh mạng và pháp luật quốc tế. Chúng ta từng là nạn nhân của nhiều vụ lừa đảo công nghệ cao từ chiếm đoạt tài khoản ngân hàng đến đánh cắp dữ liệu cá nhân. Giờ đây Việt Nam không chỉ phòng thủ mà còn chủ động góp phần định hình luật chơi toàn cầu.

Công ước Hà Nội cũng mở ra cơ hội lớn cho kinh tế số. Khi hành lang pháp lý quốc tế được thiết lập, các doanh nghiệp công nghệ, fintech, thương mại điện tử sẽ hoạt động trong môi trường an toàn và minh bạch hơn. Đối tác quốc tế có cơ sở tin tưởng khi hợp tác với Việt Nam bởi các tiêu chuẩn bảo mật và bảo vệ dữ liệu được quy chiếu theo chuẩn toàn cầu. Người dân cũng được hưởng lợi khi dữ liệu cá nhân, tài khoản và giao dịch được bảo vệ tốt hơn.

Hơn 20 năm trước khi Công ước Budapest ra đời, nhiều nước đang phát triển chưa kịp tham gia. Giờ đây Hà Nội đã trở thành biểu tượng cho một giai đoạn mới, giai đoạn mà thế giới cùng nhau xây dựng "luật giao thông" cho xa lộ số. Trên con đường ấy mỗi quốc gia là một tài xế, mỗi công dân là một người tham gia và luật pháp là biển chỉ dẫn để tất cả không va vào nhau.

Học sinh là đối tượng dễ bị lừa đảo trực tuyến

ảnh: Ngọc Dương

Tất nhiên để biến cam kết thành hành động thì không thể chỉ dựa vào lễ ký. Việt Nam sẽ phải nội luật hóa các quy định của công ước, rà soát và sửa đổi các luật liên quan như bộ luật Hình sự, luật An ninh mạng, luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân và các quy định về tố tụng điện tử.

Cơ quan điều tra cần được tăng cường năng lực truy vết kỹ thuật số. Viện kiểm sát và Tòa án cần có quy trình chấp nhận chứng cứ điện tử phù hợp chuẩn quốc tế. Cơ quan quản lý nhà nước phải đầu tư hệ thống bảo mật và đào tạo nhân sự chuyên sâu. Vì trong thế giới số khoảng cách về kỹ năng có thể tạo ra lỗ hổng pháp lý lớn hơn cả biên giới.

Không ai đơn độc trong cuộc chiến với tội phạm mạng

Ở cấp độ cá nhân, mỗi người cũng cần hiểu rằng Công ước không chỉ là việc của chính phủ. Nó là một lời nhắc rằng an toàn mạng bắt đầu từ chính chúng ta. Khi một cú nhấp chuột có thể mở cửa cho tội phạm, mỗi hành vi chia sẻ, tải xuống hay để lộ thông tin đều mang ý nghĩa pháp lý. Không gian mạng là xã hội thứ hai của con người và cũng cần cùng một chuẩn mực đạo đức và pháp luật như ngoài đời thực.

Thế giới đã từng có những lo ngại rằng một công ước toàn cầu như vậy có thể bị lợi dụng để mở rộng quyền kiểm soát thông tin, ảnh hưởng đến tự do báo chí hay quyền riêng tư. Những lo ngại đó không phải không có lý. Vì thế điều quan trọng là Việt Nam với tư cách quốc gia đăng cai cần thể hiện vai trò cầu nối, bảo đảm rằng việc thực thi công ước vừa nghiêm khắc với tội phạm vừa nhân văn với con người.

Công ước Hà Nội không phải là chiếc khiên vạn năng nhưng là lời cam kết chung rằng không ai đơn độc trong cuộc chiến với tội phạm mạng. Nó khẳng định vai trò của luật pháp giữa một thế giới đang thay đổi từng giây và nhắc chúng ta rằng dù ở không gian nào, an toàn và niềm tin vẫn là nền tảng của mọi xã hội văn minh.

Nguồn: https://thanhnien.vn/cong-uoc-ha-noi-la-gi-vi-sao-lien-quan-mat-thiet-den-moi-nguoi-dan-185251022143023234.htm