“Đãi vàng” từ rác điện tử

VTV.vn - Thị trường tái chế rác điện tử toàn cầu được dự báo đạt hàng trăm tỷ USD, nhưng nhiều quốc gia vẫn chưa tận dụng được.

Khai thác rác điện tử - Mỏ kim loại quý chưa được khai thác hiệu quả tại các đô thị

Ít nhất 10 tỷ USD bị vứt ra bãi rác mỗi năm trên thế giới. Đây là một con số đáng giật mình. Quả thực ít có thể ngờ rằng bên trong một chiếc máy tính hay điện thoại cũ bị bỏ đi lại chứa bên trong nhiều kim loại quý như vàng, lithium, cobalt… có giá trị cao trong ngành công nghiệp điện tử hiện đại. Nhiều chuyên gia ví von rằng những núi rác thải điện tử ở các đô thị không khác gì những mỏ "vàng" chờ được khai thác.

Theo báo cáo Giám sát Rác thải Điện tử Toàn cầu 2024 của Liên Hợp Quốc, trên toàn thế giới, con người đã vứt bỏ một lượng kỷ lục 62 triệu tấn đồ điện tử. Trong đó, nếu tính bình quân theo đầu người, Na Uy là quốc gia có lượng rác thải cao nhất, 27kg/người vào năm 2022.

Tuy nhiên, chưa đến 1/4 rác thải điện tử trên thế giới dược tái chế. Phần lớn rác thải bị đốt ngoài trời, gây lãng phí vật liệu và thải ra các chất độc hại. Điều này cho thấy vai trò của tái chế trong việc thu hồi kim loại quý trong rác thải điện tử, nếu không sẽ gây lãng phí nghiêm trọng.

Hiện chưa đến 1/4 rác thải điện tử trên thế giới dược tái chế.

Công nghệ AI khai thác "kho báu" từ rác thải điện tử

Tính riêng tại Anh, ước tính mỗi năm các hộ gia đình vứt bỏ khoảng 103 nghìn tấn thiết bị điện tử. Số thiết bị này không chỉ góp phần làm tăng tình trạng quá tải ở các bãi rác mà còn gây lãng phí gần 1 tỷ Bảng Anh. Trước tình hình này, một công ty khởi nghiệp tại đây đã có giải pháp đột phá mang tên Hệ thống Thị giác Nhân tạo, nhằm phát hiện những vật liệu như pin, và các thiết bị điện tử trong rác thải sinh hoạt, từ đó đem đi tái chế chuyên biệt.

Bên trong những viên pin đã qua sử dụng tưởng như không còn giá trị thực ra là cả một kho báu bị lãng quên: lithium, cobalt, vàng, paladi và các nguyên tố đất hiếm quan trọng cho nam châm và pin thế hệ mới. Vấn đề là, khi những thiết bị này hết vòng đời, chúng thường bị vứt bỏ vào thùng rác sinh hoạt, khiến nhiều kim loại thiết yếu bị thất thoát vào các bãi chôn lấp rác mỗi năm.

Ông Scott Butler - Giám đốc điều hành công ty Material Focus cho biết: "Bên trong thiết bị điện tử là các kim loại công nghệ mà chúng ta đang phải nhập khẩu với chi phí lớn. Và ta đang có chúng ở ngay trong một "khu mỏ" giữa đô thị. Việc chúng ta vứt bỏ quá nhiều trong khi lại đi khai thác tài nguyên mới là điều phi lý".

Sự gia tăng của công nghệ nhanh giá rẻ như tai nghe và bộ sạc càng đẩy nhanh xu hướng lãng phí, khi người dân mua và vứt bỏ hàng trăm triệu mặt hàng mỗi năm. Đặc biệt sự bùng nổ của thuốc lá điện tử dùng một lần càng đẩy nhanh tốc độ thất thoát của kim loại công nghệ.

Bên trong những viên pin đã qua sử dụng tưởng như không còn giá trị thực ra là cả một kho báu bị lãng quên.

Hệ thống Thị giác Nhân tạo (AI) của công ty khởi nghiệp LionVision đã được triển khai tại một nhà máy tái chế rác thải điện tử ở thị trấn Sittingbourne, hạt Kent, nước Anh. Thay vì dựa vào việc phân loại thủ công kém hiệu quả, AI được lập trình để phục vụ mục tiêu kinh tế rõ ràng - tối đa hóa năng suất thu hồi nguyên liệu. Hệ thống sử dụng camera để quét liên tục dòng rác thải trên băng chuyền. Ngay lập tức, AI nhận dạng và đánh dấu các vật phẩm có giá trị cao nhất như pin lithium-ion và thuốc lá điện tử dùng một lần - vốn là nguồn tập trung của lithium và cobalt.

Khi được nhận dạng, một thanh thổi khí nén sẽ đẩy những vật phẩm này ra khỏi dòng rác hỗn hợp. Quá trình này không chỉ tách pin để tránh nguy cơ cháy nổ - vốn là vấn đề gây tổn thất lớn cho các cơ sở phân loại, mà còn tạo ra một dòng nguyên liệu thô sạch và có giá trị cao để đưa đến các cơ sở tái chế chuyên biệt.

Anh George Hawkins - Kỹ sư học máy cho biết: "Hệ thống này luôn được cập nhật dữ liệu huấn luyện để thích ứng với các thương hiệu và loại pin mới, đảm bảo tính kinh tế của việc thu hồi kim loại công nghệ".

Việc phân loại tốt hơn ở giai đoạn đầu như LionVision đang làm có thể thúc đẩy đáng kể việc thu hồi các vật liệu quý và thiết yếu. Điều này giúp giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu nguyên liệu thô, ổn định chuỗi cung ứng và giảm chi phí sản xuất về lâu dài.

Nguy hiểm từ việc khai thác rác thải điện tử tự phát

Có thể thấy, công nghệ đóng vai trò vô cùng quan trọng trọng việc đãi vàng từ rác thải điện tử. Nếu không có công nghệ tiến tiến cùng những hướng dẫn và quản lý nghiêm ngặt, việc khai thác rác thải điện tử tự phát có thể dẫn đến những hệ lụy khôn lường về sức khỏe, mà những đồng tiền thu lại được không thể nào bù đắp nổi.

Một đoạn đường ở thủ đô Manila, Philippines, là nơi làm việc của hàng trăm người với công việc mang tên: tháo dỡ rác thải điện tử. Công cụ của khá thô sơ, thường là một chiếc kìm, để tháo rời những chiếc máy tính xách tay và điều hòa không khí cũ, lấy kim loại bên trong như niken, nhôm và đồng, bán cho các cửa hàng đồ cũ.

Ông Sammy Oligar - Người dân Philippines cho biết: "Khi tháo rời các bảng mạch máy tính có thể nhận được 470 peso cho 1kg đồng và nhôm thu được".

470 peso tương đương hơn 200 nghìn đồng. Với nhiều người lao động ở Philippines, đây là một số tiền không nhỏ. Tuy nhiên, đổi lại chính là sức khỏe của họ. Ví dụ như các bảng mạch có nồng độ kim loại độc hại đặc biệt cao, có thể gây tổn thương thần kinh khi hít phải.

"Tôi biết là độc hại chứ. Nhưng tôi phải tiếp tục làm để nuôi gia đình thôi", ông Dexter Barsigan - Người dân Philippines chia sẻ.

Việc khai thác rác thải điện tử tự phát có thể dẫn đến những hệ lụy khôn lường về sức khỏe.

Theo Chương trình giám sát rác thải điện tử toàn cầu của Liên Hợp Quốc, Philippines là một trong những quốc gia phát thải rác thải điện tử nhiều nhất Đông Nam Á, khoảng 600.000 tấn vào năm 2022. Những người tháo dỡ làm việc tại các cơ sở hợp pháp phải tuân theo hướng dẫn nghiêm ngặt.

Nhưng những người làm việc tự phát lại thiếu đào tạo, quy định và thiết bị bảo hộ cần thiết để bảo vệ bản thân đúng cách. Chẳng hạn như để tách đồng, người ta thường đốt dây điện, nhanh hơn so với bóc bằng tay, nhưng đổi lại là những hỗn hợp hóa chất độc hại bao gồm chì, thủy ngân bị giải phóng vào không khí.

Hiện khả năng tái chế rác thải điện tử của Philippines còn rất hạn chế và không theo kịp tốc độ phát sinh rác thải. Rác thải điện tử ở đây vẫn được xử lý theo 3 cách chủ yếu là lưu trữ tại nhà, tháo dỡ thủ công tự phát và chôn lấp.

"Đãi vàng từ rác": Cần có công nghệ và quản lý hiệu quả

Mặc dù được xem là "mỏ vàng đô thị" với hàm lượng kim loại quý cao hơn nhiều lần so với quặng khai thác truyền thống, thế nhưng rác thải điện tử không phải thứ có thể khai thác tự phát.

Để việc khai thác mang lại giá trị kinh tế cao hơn, đồng phải phải an toàn với sức khỏe, hiện nhiều công nghệ mới đang được áp dụng như khai thác sinh học, thủy luyện, nhiệt luyện… Hiện Thụy Sĩ, Đức và Nhật Bản đang là những nước đi đầu về tỷ lệ và công nghệ tái chế rác thải điện tử.

Nguồn: https://vtv.vn/dai-vang-tu-rac-dien-tu-10025101610514567.htm