Đặt khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số ở trung tâm mô hình tăng trưởng mới

Dự thảo văn kiện Đại hội XIV cần khẳng định rõ, đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số không chỉ là định hướng chung, mà phải được đặt trong mối liên hệ trực tiếp với mục tiêu cuối cùng là thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, nâng cao năng suất lao động và giải quyết những vấn đề quốc gia cấp bách.

Xác lập mô hình tăng trưởng mới

Trong quan điểm chỉ đạo xây dựng, phát triển đất nước giai đoạn mới, dự thảo Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng thể hiện sự cân bằng giữa tăng trưởng và bền vững, giữa nội lực và ngoại lực, giữa mục tiêu trước mắt và lợi ích lâu dài khi yêu cầu gắn kết chặt chẽ các nhiệm vụ chiến lược: Phát triển kinh tế, xã hội và bảo vệ môi trường là trung tâm; xây dựng Đảng là then chốt; phát triển văn hóa, con người là nền tảng; quốc phòng, an ninh và đối ngoại là trọng yếu, thường xuyên. Cùng với các trụ cột truyền thống đó, cần bổ sung trụ cột mới để thấy rõ khung phát triển toàn diện, đó là coi khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là đột phá chính.

Việt Nam đang đứng trước yêu cầu phải chuyển đổi sang mô hình tăng trưởng mới, dựa trên tri thức, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Dự thảo Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương khóa XIII nêu: “Xác lập mô hình tăng trưởng mới với mục tiêu là nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả, giá trị gia tăng và sức cạnh tranh của nền kinh tế; lấy khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số làm động lực chính; tạo ra sức sản xuất và phương thức sản xuất mới chất lượng cao…”.

Phát triển dựa trên khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số có nghĩa là tăng trưởng chính phải dựa trên các yếu tố này. Việt Nam tăng trưởng GDP 10% thì khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số phải đóng góp trên 5%. Trong đó, vai trò dẫn dắt và hỗ trợ của Nhà nước hết sức quan trọng. Khi Nhà nước chi 3% ngân sách cho khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số thì cả xã hội sẽ chi tới 2,5-3% GDP.

Nhà nước cần chuyển từ chi “nhỏ giọt” cho khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số sang chi nhiều hơn, từ kiểm soát chi phí nghiên cứu sang khoán chi, từ trả lại kết quả nghiên cứu cho Nhà nước sang để lại cho cơ sở nghiên cứu để thương mại hóa, từ người nghiên cứu chỉ nhận được tiền công nghiên cứu sang người nghiên cứu được hưởng một phần kết quả thương mại và giàu lên chính đáng.

Trong định hướng xác lập mô hình tăng trưởng mới được dự thảo Báo cáo chính trị nêu ra là ưu tiên phát triển và làm chủ công nghệ trong một số ngành công nghiệp nền tảng như năng lượng, cơ khí chế tạo, luyện kim, vật liệu mới, công nghệ số và sinh học. Đồng thời, chú trọng phát triển các ngành công nghiệp mới nổi có tiềm năng tạo ra bước nhảy vọt như công nghiệp chip bán dẫn, robot và tự động hóa, trí tuệ nhân tạo, vật liệu tiên tiến, công nghiệp môi trường, năng lượng tái tạo, năng lượng mới, công nghiệp vũ trụ và công nghiệp lượng tử.

Đây không chỉ là những ngành kinh tế mũi nhọn, mà còn là công cụ để Việt Nam tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu, nâng cao vị thế quốc gia trên trường quốc tế. Bên cạnh đó, cần bổ sung nhấn mạnh phát triển công nghiệp quốc phòng có tính lưỡng dụng, để vừa phục vụ mục tiêu dân sinh, vừa trực tiếp bảo đảm quốc phòng-an ninh.

Thực tiễn thế giới cho thấy, nhiều công nghệ tiên tiến nhất như vật liệu mới, công nghệ hàng không vũ trụ, trí tuệ nhân tạo, công nghệ sinh học… đều bắt nguồn từ nghiên cứu, ứng dụng trong lĩnh vực quốc phòng và sau đó lan tỏa mạnh mẽ sang đời sống kinh tế-xã hội. Đặt công nghiệp quốc phòng vào hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, với cơ chế đầu tư và chính sách phù hợp, sẽ tạo ra những sản phẩm và công nghệ có giá trị lưỡng dụng, góp phần nâng cao năng lực sản xuất quốc gia, thúc đẩy phát triển kinh tế dân sự, đồng thời củng cố sức mạnh quốc phòng, an ninh. Đây chính là cách tiếp cận chiến lược để bảo đảm sự gắn kết giữa phát triển và bảo vệ Tổ quốc trong giai đoạn mới. Nhà nước cần tập trung 70% nguồn lực cho các công nghệ chiến lược, bảo đảm công nghệ chiến lược của Việt Nam đạt ngang trình độ các nước phát triển vào năm 2030-2035.

Một điểm then chốt khác là phát triển giáo dục, đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao. Dự thảo Báo cáo chính trị cần nhấn mạnh vai trò trung tâm của các đại học quốc gia, đại học vùng, các cơ sở giáo dục đại học trọng điểm trở thành trung tâm khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo quốc gia. Khi giáo dục đại học gắn chặt với nghiên cứu khoa học và đổi mới sáng tạo sẽ tạo ra nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu phát triển trong kỷ nguyên mới. Đồng thời, cần khẳng định rõ chủ trương chuyển dịch nghiên cứu cơ bản về các trường đại học, coi đây là trung tâm sáng tạo tri thức, trong khi các viện nghiên cứu và doanh nghiệp tập trung vào nghiên cứu ứng dụng, phát triển công nghệ và sản phẩm. Sự phân công này sẽ giúp tối ưu hóa nguồn lực, tạo nên hệ sinh thái khoa học và công nghệ cân bằng, gắn kết chặt chẽ giữa nghiên cứu, đào tạo và sản xuất.

Cần cơ chế, chính sách vượt trội, đột phá

Dự thảo Báo cáo chính trị trình Đại hội XIV cần nhấn mạnh yêu cầu đổi mới mạnh mẽ cơ chế quản lý, đầu tư và tự chủ cho các đơn vị sự nghiệp khoa học và công nghệ; hoàn thiện cơ chế phân bổ nguồn lực nghiên cứu dựa trên hiệu quả, hướng tới mục tiêu chi cho khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số đạt 3% GDP; bố trí 3-5% tổng chi ngân sách hằng năm cho lĩnh vực này, trong đó nguồn vốn xã hội chiếm tỷ trọng lớn. Đây là sự đầu tư chiến lược, lâu dài, tạo nền tảng cho phát triển đất nước.

Cùng với đó, cần xây dựng và triển khai các khung khổ pháp lý, cơ chế, chính sách thử nghiệm, thí điểm trong khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo; phát triển hạ tầng khoa học-công nghệ quốc gia, nhất là các phòng thí nghiệm trọng điểm, hiện đại ngang tầm thế giới về các công nghệ chiến lược; xây dựng hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn phù hợp quốc tế; phát triển thị trường khoa học và công nghệ, nhằm đẩy nhanh việc ứng dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn, gắn với bảo vệ và khai thác hiệu quả tài sản trí tuệ, tài nguyên số. Chính sách phải khuyến khích mạnh mẽ doanh nghiệp đầu tư cho khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, coi doanh nghiệp là trung tâm của hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia.

Một yêu cầu nữa là cần coi trọng đổi mới cơ chế đánh giá khoa học và định giá công nghệ. Hoạt động khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số phải được đo lường, đánh giá dựa trên đóng góp cụ thể vào tăng trưởng kinh tế, nâng cao năng suất và năng lực cạnh tranh. Đây là thước đo khách quan, vừa tạo động lực, vừa bảo đảm tính minh bạch và hiệu quả trong đầu tư.

Trong bối cảnh mới, chuyển đổi số cần được đẩy mạnh toàn diện. Đây không chỉ là công cụ quản lý, mà còn là nền tảng phát triển mô hình quản trị quốc gia hiện đại, hiệu quả, kiến tạo phát triển. Chính phủ số, chính quyền số, kinh tế số, xã hội số phải được triển khai đồng bộ, tạo môi trường minh bạch, hiệu quả, gần dân hơn, đồng thời khơi thông nguồn lực và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Trong bối cảnh mới, chuyển đổi số cần được đẩy mạnh toàn diện. Đây không chỉ là công cụ quản lý, mà còn là nền tảng phát triển mô hình quản trị quốc gia hiện đại, hiệu quả, kiến tạo phát triển. Chính phủ số, chính quyền số, kinh tế số, xã hội số phải được triển khai đồng bộ, tạo môi trường minh bạch, hiệu quả, gần dân hơn, đồng thời khơi thông nguồn lực và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Về quản trị quốc gia, dự thảo Báo cáo chính trị nên bổ sung giải pháp “chuyển đổi số toàn diện để hoàn thiện mô hình quản trị quốc gia” trong nội dung mục XIII. Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa trong kỷ nguyên số không chỉ dựa trên hệ thống pháp luật đầy đủ, mà còn cần bộ máy quản trị hiện đại, dựa trên dữ liệu, minh bạch, hiệu quả, kiến tạo phát triển. Đồng thời, chuyển đổi số trong Đảng cũng cần được thúc đẩy mạnh mẽ để đổi mới phương thức lãnh đạo, cầm quyền, nâng cao hiệu lực, hiệu quả lãnh đạo của các cấp ủy.

Trong giai đoạn mới, khi khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số được xác định là đột phá chính, cần quan tâm bố trí phù hợp số lượng cán bộ có trình độ chuyên môn khoa học, kỹ thuật trong cấp ủy các cấp theo Nghị quyết số 57/NQ-TW vào mục XIV của dự thảo Báo cáo chính trị. Đây là điều kiện quan trọng để bảo đảm cấp ủy vừa có tầm nhìn chính trị, vừa có khả năng nắm bắt, chỉ đạo triển khai những lĩnh vực then chốt của phát triển quốc gia. Sự hiện diện của những cán bộ am hiểu khoa học, công nghệ trong bộ máy lãnh đạo sẽ góp phần rút ngắn khoảng cách giữa chủ trương và hành động, tạo sức mạnh tổng hợp đưa các quyết sách đi vào thực tiễn một cách hiệu quả nhất.

BÙI THẾ DUY

Ủy viên dự khuyết Trung ương Đảng, Thứ trưởng Khoa học và Công nghệ

Nguồn: https://nhandan.vn/dat-khoa-hoc-cong-nghe-doi-moi-sang-tao-va-chuyen-doi-so-o-trung-tam-mo-hinh-tang-truong-moi-post918068.html