Đô thị Quảng Ngãi những ngày đầu thành lập

Theo bản tấu số 163 ngày 1/10/1935 của Bộ Lại, tấu trình hoàng đế Bảo Đại về việc thực hiện Dụ số 23 ngày 25/6/1934, dự kiến chia trung tâm đô thị Quảng Ngãi thành 3 phường. Ngoài ra, bản tấu còn đề xuất bỏ cơ quan Phòng thành và lập đồn Bang tá. Thực hiện bản tấu trên, theo Dụ số 62 ngày 4 tháng 9 năm Bảo Đại thứ 10 (dương lịch ngày 1/10/1935), hoàng đế Bảo Đại đã chính thức đặt đồn Bang tá do một viên Bang tá quản lý, đồng thời chia trung tâm đô thị Quảng Ngãi thành 3 phường. Như đã biết, theo Dụ số 23 năm 1934, trung tâm đô thị Quảng Ngãi được thành lập với tổng diện tích hơn 133ha và chưa kể diện tích tòa thành cổ. Trong đó phần đất sử dụng của hai làng Chánh Lộ (186 mẫu 1 sào) và Thu Phố (26 mẫu 2 sào), đưa tổng diện tích đất sử dụng trong toàn đô thị là 212 mẫu 3 sào hay 103,91ha (chiếm 78% tổng diện tích đô thị).

Theo nội dung từ Dụ số 62, các phường trong trung tâm đô thị Quảng Ngãi bao gồm: Nam Lộ, Bắc Lộ và Thu Lộ. Cụ thể hơn, phường Thu Lộ bao gồm phần đất làng Thu Phố và Chánh Lộ, giới hạn từ đường nhỏ (nay là đường Chu Văn An) trở về phía tây. Phần còn lại hai phường Bắc Lộ và Nam Lộ lấy ranh giới là tuyến đường nối từ Cửa Tây đến ga Quảng Ngãi (nay là đường Hùng Vương và Lê Trung Đình). Đây là những đơn vị hành chính bên dưới ban đầu của đô thị Quảng Ngãi.

Tháp nước - công trình kiến trúc cổ xưa tọa lạc trong lòng TP.Quảng Ngãi. Ảnh: P.LÝ

Về mặt tổ chức, đứng đầu chính quyền đô thị Quảng Ngãi là viên bang tá, bên dưới là các phường với hội đồng phường và văn phòng hộ tịch. Mỗi hội đồng phường có từ 2 đến 3 người được bầu, quyền hạn như hội đồng hương lý thông thường. Đứng đầu hội đồng phường là phường trưởng, có nhiệm vụ như lý trưởng của chính quyền cũ. Phường trưởng chịu điều hành của viên bang tá trong các vấn đề hành chính, tư pháp và chịu điều hành của cảnh sát trưởng trong các vấn đề về an ninh, vệ sinh và trật tự công cộng đô thị. Viên bang tá chịu trách nhiệm quản lý tất cả các vấn đề hành chính, thu thuế và phí, giám sát hành chính và kết nối các dịch vụ công với cư dân của 3 phường. Về mặt an ninh, viên bang tá phối hợp với cảnh sát trưởng để giám sát toàn bộ đô thị Quảng Ngãi...

Theo nghị định ngày 30/1/1936, trung tâm đô thị Quảng Ngãi có các tuyến đường được đặt tên như đường Xã Tắc, đường Bờ Quay, đường Bờ Hào, đường Phía Nam, đường Trường Học, đường Chợ Cũ, đường Bàu Cả, đường Gốc Gáo, đường Đình Chánh Lộ, đường Phú Yên, đường Phú Mỹ, đường Trung Hòa, đường Minh Long, đường Dodey... Riêng tuyến đường từ cửa tây thành Quảng Ngãi lên ga (nay là Hùng Vương và Lê Trung Đình), được gọi là Đại lộ Ga, về sau đổi thành Đại lộ Thống chế Pétain.

Giai đoạn này đô thị Quảng Ngãi đã phát triển tương đối hoàn thiện, các công trình được xây dựng quy củ làm bộ mặt Quảng Ngãi đẹp lên rất nhiều. Các công sở đã được bố trí rải rác trong thành phố, tuy nhiên phần lớn các công sở chính vẫn còn nằm trong nội thành. Một số công sở lớn trong đô thị Quảng Ngãi như Dinh công sứ (1899), Bưu điện Quảng Ngãi (1901), Trường Tiểu học Pháp Việt (1907), Bệnh viện Quảng Ngãi (1924), Bungalow (1923, nâng cấp 1929), cầu Trà Khúc (1931), cầu Trường Xuân (1934), tháp nước (1935), ga xe lửa (1935), nhà thờ (1941)... Đáng chú ý, mặc dù là một đô thị nhỏ nhưng Quảng Ngãi cùng với Nha Trang là một trong những nơi có hệ thống cấp nước sạch sớm nhất ở Trung Kỳ. Đến nay, tháp nước Quảng Ngãi là một trong những công trình kiến trúc thời thuộc địa vẫn còn tồn tại và trở thành một hình ảnh đẹp trong lòng thành phố.

Về giáo dục, đô thị Quảng Ngãi có 2 trường tiểu học Pháp - Việt và các trường bản xứ công lập. Trong đó, Trường Nam tiểu học (1913) ban đầu nằm ở phía nam đường Lê Trung Đình, khu vực giữa hành cung và dinh công sứ, đến năm 1925 chuyển về đường Quang Trung ngày nay; Trường Nữ tiểu học (1920) nằm gần cổng Bắc thành cổ. Ngoài ra, đô thị Quảng Ngãi còn có các trường tư thục sớm được thành lập, điển hình là Trường tư thục Mai Xưa (thành lập năm 1929, đóng cửa năm 1932 và tái lập năm 1934), Trường tư thục Chiêu Anh (thành lập năm 1938, tái lập năm 1940), Trường tư thục Cẩm Bàn I (thành lập năm 1939 và giải thể năm 1942), Trường tư thục Cẩm Bàn (thành lập năm 1941).

Với một bề dày lịch sử đô thị chưa quá lâu và một nền kinh tế nhỏ, đô thị Quảng Ngãi ngay từ lúc thành lập chính thức chỉ rộng khoảng 1,33km². Mặc dù vậy, đó là tiền đề mà chính quyền Quảng Ngãi qua các thời kỳ, bắt đầu từ năm 1807 khi lỵ sở dinh Quảng Ngãi được đặt về đất Cù Mông, đã xây dựng nên một đô thị Quảng Ngãi ngày càng mở rộng. Và đến nay, đô thị ở Quảng Ngãi đã phát triển mạnh mẽ, vươn tầm sánh vai với các đô thị trong khu vực miền Trung và cả nước.

NGUYÊN PHONG

 

Nguồn: https://baoquangngai.vn/van-hoa/202503/do-thi-quang-ngai-nhung-ngay-dau-thanh-lap-d22511c/