Hộ kinh doanh cá thể: “Mắt xích” nhiều thách thức trong hành trình nâng cao tuân thủ thuế

Khu vực hộ kinh doanh cá thể, đặc biệt trong lĩnh vực ăn uống, dịch vụ, kinh doanh trực tuyến vẫn được xem là “vùng trũng” trong công tác quản lý thuế. Ngành Thuế đang triển khai hàng loạt giải pháp, từ “cầm tay chỉ việc” đến ứng dụng công nghệ số, hướng tới xây dựng một hệ thống thuế công bằng, minh bạch và bền vững.

Đó là thông tin đáng lưu ý tại Hội thảo “Thúc đẩy tự giác tuân thủ, đóng góp đầy đủ thuế – xây dựng kỷ nguyên hùng cường” do Báo Lao Động phối hợp với Cục Thuế (Bộ Tài chính) và VCCI tổ chức chiều 23-10.

Quang cảnh hội thảo. Ảnh: PV

Hộ kinh doanh cá thể còn gặp nhiều trở ngại kê khai thuế

Theo Cục Thuế, trong 9 tháng năm 2025, hơn 18.500 hộ kinh doanh nộp thuế khoán đã chuyển sang phương pháp kê khai, gần 2.530 hộ đã chuyển lên mô hình doanh nghiệp, và 98% hộ kê khai đã thực hiện khai, nộp thuế điện tử. Trên 133.000 hộ đã đăng ký sử dụng hóa đơn điện tử, một bước chuẩn bị quan trọng cho lộ trình xóa bỏ thuế khoán từ 1-1-2026.

Những con số trên cho thấy sự chuyển biến tích cực, nhưng để quá trình này trở nên bền vững, còn không ít khó khăn. Phản ánh từ cơ sở cho thấy, khu vực hộ kinh doanh cá thể, đặc biệt trong các lĩnh vực ăn uống, dịch vụ và kinh doanh trực tuyến, vẫn là nhóm gặp nhiều thách thức nhất trong việc nâng cao tuân thủ tự nguyện.

Bà Bùi Thị Trang, Giám đốc Khối Giải pháp bán lẻ, Công ty Cổ phần MISA. Ảnh: PV

Phần lớn hộ kinh doanh là người lớn tuổi, kinh doanh nhỏ lẻ, ít có thói quen ghi chép sổ sách, ngại thủ tục hành chính, nhất là thủ tục điện tử. Nhiều người lo rằng minh bạch doanh thu đồng nghĩa với việc bị "nhìn thấy" toàn bộ hoạt động và dễ bị kiểm tra.

Không chỉ vậy, thói quen tiêu dùng “không lấy hóa đơn” cũng khiến hộ kinh doanh chưa thấy động lực phải xuất hóa đơn theo quy định. Ngoài ra, vẫn còn một bộ phận nhỏ cố tình vi phạm, như kê khai gian dối, trốn thuế, mua bán hóa đơn hoặc cấu kết gian lận.

Thúc đẩy tuân thủ tự nguyện bằng chuyển đổi số và quản lý rủi ro

Ông Phan Đức Hiếu, Ủy viên Ủy ban Kinh tế - Tài chính của Quốc hội. Ảnh: PV

Ý kiến của các chuyên gia tại hội thảo cho thấy, hướng đi trọng tâm ngành thuế cần hướng đến là hoàn thiện chính sách minh bạch, đơn giản, hiện đại hóa quản lý thuế.

Ông Mạc Quốc Anh, Ủy viên Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam chỉ ra 3 loại chi phí mà doanh nghiệp nhỏ đang phải trả, gồm chi phí tinh thần (nỗi sợ sai quy định), chi phí cơ hội (thời gian chờ đợi và mất dòng tiền) và chi phí thông tin (sự thiếu nhất quán trong cách hiểu và hướng dẫn giữa các cơ quan).

Khảo sát của Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Hà Nội cho thấy, hơn 65% hộ kinh doanh phi chính thức thừa nhận “không đủ hiểu biết để kê khai đúng”. Trong khi 90% hộ chuyển đổi lên doanh nghiệp thừa nhận “nỗi sợ sai quy định thuế” là rào cản lớn nhất. Việt Nam đang có chi phí tuân thủ thuế trung bình 10-15 triệu đồng hằng năm cho mỗi doanh nghiệp nhỏ, bao gồm cả chi phí thuê dịch vụ hỗ trợ. Từ thực tế trên, ông Mạc Quốc Anh cho rằng, cần chuyển từ “quản lý - kiểm soát” sang “đồng hành - phục vụ” trong quản lý thuế.

Đồng tình, ông Phan Đức Hiếu, Ủy viên Ủy ban Kinh tế - Tài chính của Quốc hội cũng cho rằng, để nâng cao tính tuân thủ nghĩa vụ nộp thuế thì chính sách phải rõ ràng, thủ tục đơn giản; quản lý phải chuyển từ quy trình sang mục tiêu. Trong đó, chuyển đổi số cần thay đổi tư duy quản trị; cơ quan công quyền cần chủ động hỗ trợ người dân; cần cơ chế khuyến khích người có lịch sử tuân thủ tốt, phân biệt rõ với người vi phạm để khơi dậy tinh thần tự giác.

Trong khi đó, bà Bùi Thị Trang, Giám đốc Khối Giải pháp bán lẻ, Công ty cổ phần MISA, cho rằng công nghệ là chìa khóa giúp hộ kinh doanh tuân thủ thuế dễ dàng hơn.

“Điều quan trọng là hộ kinh doanh phải hiểu rõ mình cần làm gì, việc đó dễ thực hiện và thấy được lợi ích khi làm đúng. Cùng đó, sự liên thông dữ liệu và tự động hóa giúp hộ kinh doanh giảm nguy cơ sai sót, không bị quên nghĩa vụ thuế và cảm thấy việc tuân thủ trở nên nhẹ nhàng hơn”, bà Trang chia sẻ.

Ông Noguchi Daisuke, Cố vấn trưởng Dự án Thuế JICA. Ảnh: PV

Dẫn kinh nghiệm từ Nhật Bản, ông Noguchi Daisuke, Cố vấn trưởng Dự án Thuế JICA (Nhật Bản), nhận định “niềm tin là nhân tố quyết định để duy trì tuân thủ tự nguyện”. Nhật Bản đã thành công nhờ kết hợp giáo dục thuế, minh bạch hóa quy trình và phát triển mạng lưới đại lý tư vấn hỗ trợ người nộp thuế.

Ông cho rằng Việt Nam đang đi đúng hướng với các công cụ như hóa đơn điện tử, e-Tax Mobile, nhưng cần hỗ trợ nhiều hơn cho hộ kinh doanh nhỏ, giúp họ không mất niềm tin khi gặp vướng mắc. Đó cũng chính là nền tảng để Việt Nam tiến gần hơn tới một hệ thống thuế hiện đại, minh bạch và công bằng.

Ông Bùi Ngọc Tuấn, Phó Tổng Giám đốc Dịch vụ Tư vấn thuế & pháp lý Deloitte Việt Nam: Sự chuyển đổi của hơn 18.000 hộ kinh doanh sang kê khai thuế trong thời gian ngắn cho thấy tinh thần đồng hành và sẵn sàng thay đổi của khu vực kinh tế cá thể. Nhưng để sự thay đổi đó thực sự lan tỏa, cần sự hỗ trợ bền bỉ từ phía cơ quan quản lý, các tổ chức tư vấn và doanh nghiệp công nghệ. Bài toán đặt ra không chỉ là siết chặt quản lý, mà quan trọng hơn là xây dựng niềm tin, tạo môi trường công bằng để người tuân thủ thấy rõ lợi ích, người vi phạm không thể trốn tránh. Khi hộ kinh doanh cảm thấy việc kê khai, xuất hóa đơn, ghi sổ là dễ dàng và công bằng, tuân thủ tự nguyện sẽ trở thành thói quen, chứ không còn là nghĩa vụ bắt buộc.

Ông Mai Sơn, Phó Cục trưởng Cục Thuế, Bộ Tài chính: Ngành thuế đang chuyển mạnh sang "người dân biết – hiểu – đồng thuận" với chính sách thuế, bởi nếu chỉ nói bằng khẩu hiệu thì họ sẽ không thể hiểu được. Ngành thuế hiện đã trải qua 4 giai đoạn cải cách lớn, tiến tới quản lý dựa trên dữ liệu số hóa. Theo đó, hệ thống dữ liệu thuế đang liên thông với ngân hàng, bảo hiểm, hải quan, công thương, tài nguyên môi trường để đối chiếu, gợi ý tờ khai, giảm sai sót và chi phí tuân thủ; ứng dụng blockchain, trí tuệ nhân tạo (AI) trong hệ thống quản lý thế hệ mới, hướng tới triển khai từ năm 2026.

‎Mục tiêu là dùng dữ liệu lớn (big data) để phân tích rủi ro, phát hiện gian lận và hỗ trợ người nộp thuế một cách chủ động hơn. Phấn đấu giảm 44% chi phí hành chính, cao hơn mức yêu cầu chung 30%. Đây vừa là cam kết, vừa là mong muốn nhằm xây dựng môi trường thuế thân thiện, minh bạch và hiệu quả, đóng góp tích cực cho phát triển đất nước và bảo đảm an sinh xã hội.

Nguồn: https://hanoimoi.vn/ho-kinh-doanh-ca-the-mat-xich-nhieu-thach-thuc-trong-hanh-trinh-nang-cao-tuan-thu-thue-720680.html