Kiếm Việt Nam trong bộ sưu tập của Sa hoàng Nga

It ai ngờ rằng thời Lê Trung hưng ở Đàng Ngoài có một kỹ nghệ chế tạo kiếm nổi danh đến mức Sa hoàng Pyotr Đại đế của nước Nga từng phải cất công sưu tầm. Ngay cả những người ở Công ty Đông Ấn (Hà Lan) cũng mua kiếm VN tặng Đô đốc thủy sư Cornelis Tromp.

Trước nay qua các tư liệu lịch sử, chúng ta chỉ hình dung thời Lê Trung hưng là giai đoạn nội chiến liên miên giữa chúa Trịnh và chúa Nguyễn (còn gọi là Đàng Ngoài và Đàng Trong), cùng với các thương vụ buôn bán với các nước châu Âu, Nhật Bản và Trung Quốc, rồi những vấn nạn như kiêu binh, dịch bệnh, mất mùa nhân dân khốn khổ… Nên mới đây khi được một số nhà nghiên cứu chuyên về binh khí cổ là Dong Nguyen gửi cho hai link kèm theo cả bản dịch về những thanh kiếm của thời Lê Trung hưng nằm trong bộ sưu tập của Sa hoàng Pyotr Đại đế (Nga) và Đô đốc thủy sư Cornelis Tromp ở Hà Lan, thú thật là khi xem tôi cứ tưởng là mình đang nằm mơ.

Kiếm thời Lê trong sưu tập của Sa hoàng Pyotr Đại đế

Ở bài viết có tựa Thanh kiếm VN trong bộ sưu tập của Pyotr Đại đế của tác giả Vladimir A.Vetyukov, trong Tuyển tập của Thư viện tổng thống (tập 9). Thời đại của Pyotr Đại đế qua các nghiên cứu của các học giả đương đại, trang 225, có phần tóm tắt bằng tiếng Anh như sau: "Bài viết này dành để giới thiệu một mẫu kiếm VN hiếm có, được chế tạo vào thế kỷ 17 và hiện thuộc bộ sưu tập của Bảo tàng Điện Kremlin Moskva. Vào đầu thế kỷ 18, thanh kiếm này được lưu giữ tại cung điện Preobrazhensky và có thể là một phần trong bộ sưu tập vũ khí của Sa hoàng Pyotr Đại đế".

Kiếm thời Lê trong sưu tập của Đô đốc Cornelis Tromp, hiện trưng bày ở Bảo tàng quốc gia Rijks, Amsterdam, Hà Lan

Bài thứ hai có tựa đề Thanh kiếm thuộc giá treo vũ khí của Cornelis Tromp của Bảo tàng quốc gia Rijks, Amsterdam, Hà Lan viết như sau: "Đây là bộ vũ khí được những người ở Công ty Đông Ấn Hà Lan mua và mang về nước tặng Đô đốc thủy sư Cornelis Tromp" và mô tả chi tiết: "Thanh kiếm (sabel) có vỏ bằng gỗ, bên trong có một con dao nhỏ. Chuôi kiếm bọc da cá đuối, được quấn bằng lụa xanh lá cây; đốc chuôi (pommel) làm bằng sừng. Vòng khâu kim loại (ferrule, phần gắn phía trên hộ thủ - tsuba) được trang trí bằng hoa văn thường thấy ở miền Bắc VN, và hình dáng loe rộng dần về phía hộ thủ/tsuba cũng là đặc trưng của khu vực này. Hộ thủ/tsuba có hình dáng của một bông hoa cúc. Lưỡi kiếm bằng thép tôi luyện".

Hoa cúc trên miếng chắn tay ở kiếm của Sa hoàng Pyotr Đại đế

Ảnh: TƯ LIỆU VŨ KIM LỘC

Bài viết thứ hai nhận định những thanh kiếm và vũ khí dạng gậy nói trên thoạt nhìn có vẻ là của Nhật Bản. "Tuy nhiên, khi quan sát kỹ hơn, chúng bộc lộ những chi tiết khác biệt so với các mẫu của Nhật. Điều này thể hiện rõ nhất ở phần trang trí của fuchi - những vòng trang trí được gắn giữa chuôi kiếm (tsuka) và miếng chắn tay (tsuba). Hoa văn trang trí này mang đặc trưng của các mô típ Đông Dương", tác giả bài viết nêu ý kiến.

Tác giả bài viết cũng nêu lên một đặc điểm nữa mà có thể dựa vào đó tìm ra nguồn gốc của vũ khí: "Vào những năm 1970, các thanh kiếm này được tháo rời, và người ta phát hiện rằng một số lưỡi kiếm có lỗ trên cán (tang), trong khi số khác thì không. Đây cũng là một đặc điểm thường thấy ở các lưỡi kiếm có nguồn gốc từ các nước Đông Nam Á, trong khi kiếm Nhật Bản thì luôn có lỗ ở phần cán". Người viết lý giải có khả năng thanh kiếm này được rèn bởi một thợ rèn người Nhật đã sang định cư tại VN, và sau khi Nhật Bản đóng cửa với thế giới vào những năm 1630, ông ta mất liên lạc với các đồng nghiệp trong nước. "Những thế hệ thợ rèn kế tiếp tiếp tục chế tạo vũ khí với nền tảng vẫn mang phong cách Nhật Bản, nhưng cũng dần mang những đặc trưng riêng hoặc mang đậm dấu ấn VN", tác giả viết.

BIỂU TƯỢNG VƯƠNG QUYỀN VN TRÊN VŨ KHÍ

Qua nội dung và hình ảnh về những thanh kiếm ở hai bài viết nêu trên, qua đối chiếu với những thanh kiếm nổi tiếng của Nhật Bản, tôi nhận thấy có sự khác biệt đúng như phân tích của Bảo tàng Rijks. Đó là hoa văn trang trí, nhất là ở phần hộ thủ/tsuba (miếng chắn tay) của kiếm VN mang hình một bông hoa cúc, trong khi của Nhật Bản thì lại là một hình khác. Tiếp đến, phần hoa văn trên chuôi của kiếm thuộc sưu tập vũ khí của Sa hoàng Pyotr Đại đế ngoài hoa cúc ở phần hộ thủ ra, còn có hoa văn dây lá cúc rất đặc trưng của thời Lê Trung hưng ở VN. Ngoài ra, tôi còn được biết một số nhà sưu tập cổ vật ở nước ta cũng đã có người sưu tầm được những chuôi kiếm bằng đồng (lưỡi bằng sắt đã mất) được khắc họa dày đặc những hoa cúc mang phong cách thời Lê.

Như vậy, việc trang trí hoa cúc ở những thanh kiếm thời Lê được những người có địa vị cao quý như hoàng đế và tướng quân ở châu Âu sưu tầm nêu trên, cùng với việc phát hiện đao cẩn tam khí thời Trần ở di tích Hoàng thành Thăng Long được trang trí những họa tiết người và mặt trời hoa cúc, cùng thanh bảo kiếm Thái A của vua Gia Long (ở Bảo tàng Quân sự Pháp, Paris) cũng với họa tiết trang trí mặt trời và hoa cúc, đã nói lên một biểu tượng vương quyền của VN được thể hiện xuyên suốt qua các triều đại. Đặc biệt là tìm thấy đao ở Hoàng thành với phần lưỡi thép của nó đến nay vẫn nguyên vẹn không bị ô xy hóa là bao, đã chỉ ra kỹ thuật tôi luyện thép đã có từ thời Trần, và đây cũng có lẽ là câu trả lời cho giả thuyết của Bảo tàng Rijks là có cơ sở do người Nhật định cư ở VN chế tạo.

Tất nhiên, qua việc phát hiện này là cơ sở để tiếp tục nghiên cứu, làm rõ hơn kỹ thuật chế tạo đao kiếm, vũ khí trong lịch sử chống giặc ngoại xâm của VN, mà điển hình là Hồ Nguyên Trừng nổi tiếng với kỹ thuật chế súng thần công, đã bị nhà Minh bắt về làm quan, sung vào Công bộ để chế tạo súng và nhà Minh gọi súng đó là "Hỏa khí chi thần".

Nguồn: https://thanhnien.vn/kiem-viet-nam-trong-bo-suu-tap-cua-sa-hoang-nga-185250804225914902.htm