Kinh tế tuần hoàn từ tư duy thiết kế đến thay đổi thói quen

Các diễn giả đã đem đến những góc nhìn thực tiễn về kinh tế tuần hoàn, từ tư duy thiết kế sản phẩm đến thay đổi hành vi cộng đồng.

Tuần hoàn bắt đầu từ thiết kế sản phẩm

Trong khuôn khổ Diễn đàn “Phát triển nông nghiệp bền vững gắn với bảo vệ môi trường và thích ứng biến đổi khí hậu”, các chuyên gia quốc tế và trong nước đã chia sẻ những kinh nghiệm thực tiễn, mở rộng khái niệm kinh tế tuần hoàn vượt ra khỏi phạm vi xử lý rác thải, hướng đến tư duy thiết kế, tái cấu trúc chuỗi sản xuất - tiêu dùng theo hướng bền vững.

Các chuyên gia quốc tế và trong nước chia sẻ những kinh nghiệm thực tiễn tại Diễn đàn. Ảnh: Hoàng Hiền.

GS Ali Abbas, Đại học Sydney, cho rằng kinh tế tuần hoàn không chỉ dừng lại ở chính sách xử lý chất thải. “Xử lý chỉ là bước cuối cùng để hạn chế lượng rác, trong khi cốt lõi là thiết kế sản phẩm. Ngay từ khâu thiết kế, cần xác định tỷ lệ vật liệu tái chế, mức độ an toàn, tránh đưa các chất gây ô nhiễm như POPs vào nền kinh tế”, ông nói.

Theo Giáo sư, Việt Nam hoàn toàn có thể “đi tắt đón đầu” bằng việc xây dựng các tiêu chí tuần hoàn cho từng ngành, nhất là hóa chất, dược phẩm và nông nghiệp - nơi dễ phát sinh các nguồn gây ô nhiễm đất, nước và thực phẩm. Ông dẫn ví dụ từ mô hình của Nhật Bản, nơi quy định tới 44 tiêu chí phân loại rác, coi phân loại không chỉ là hành động kỹ thuật mà là một phần của thiết kế hệ thống. “Tư duy thiết kế tuần hoàn không chỉ dừng ở vật liệu mà còn ở vòng đời sản phẩm. Một tấm kính trong pin mặt trời, thay vì tái chế tốn năng lượng, có thể tái sử dụng làm cửa sổ hay mái nhà”, ông gợi mở, đồng thời nhấn mạnh rằng thiết kế phải bao gồm cả vai trò của doanh nghiệp, thành phần được coi như mắt xích chủ chốt trong nền kinh tế tuần hoàn.

TS Dương Ngọc Cường từ Viện Nghiên cứu Bigdata, Đại học VinUni, cho biết, Viện đang phát triển chip xét nghiệm ứng dụng trong nông nghiệp trên người và vật nuôi. Ảnh: Hoàng Hiền.

Từ góc nhìn Việt Nam, PGS.TS Nguyễn Thị Vân Hà, Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường TP.HCM, chia sẻ về hành trình thay đổi thói quen đốt rơm rạ - một tập quán lâu đời nhưng gây nhiều hệ lụy môi trường. “Người dân coi đốt rơm rạ như giải pháp nhanh nhất, thậm chí là truyền thống. Để thay đổi, họ cần nhận ra sự nguy hiểm đối với chính bản thân và những người xung quanh, đồng thời nhận ra những lợi ích của phương pháp xử lý mới thay vì đốt bỏ,” bà nói.

Việc đốt rơm rạ, theo bà Hà, không những không bù đắp dinh dưỡng mà còn phá vỡ cân bằng đất. Giải pháp thay thế là tận dụng nguồn phụ phẩm này để sản xuất phân bón, trồng nấm hoặc chế tạo thành vật liệu có giá trị cao như silica. Bà dẫn chứng nhiều địa phương như An Giang, Châu Thành đã thử nghiệm, bước đầu mang lại hiệu quả về kinh tế và môi trường.

Mở rộng nền tảng cho kinh tế tuần hoàn

Tại diễn đàn, TS Dương Ngọc Cường từ Viện Nghiên cứu Bigdata, Đại học VinUni, chia sẻ rằng các công nghệ phục vụ kinh tế tuần hoàn và an toàn sinh học “đã sẵn sàng”. Viện đang phát triển chip xét nghiệm ứng dụng trong nông nghiệp, thử nghiệm trên người và vật nuôi để giám sát chất lượng thực phẩm, hướng tới mô hình nông nghiệp thông minh, an toàn sinh học toàn diện.

Liên quan đến vấn đề an toàn thực phẩm, GS Ali Abbas lưu ý rằng ô nhiễm asen không chỉ xảy ra ở lúa gạo mà có thể xuất hiện trong nhiều loại nông sản khác. Việc đánh giá rủi ro cần dựa trên bằng chứng khoa học và quy trình chuẩn mực, tránh tạo hoang mang trong cộng đồng.

GS Ali Abbas, Đại học Sydney, cho rằng kinh tế tuần hoàn không chỉ dừng lại ở chính sách xử lý chất thải mà cốt lõi là thiết kế sản phẩm. Ảnh: Hoàng Hiền.

Cùng quan điểm đó, TS. Dương Nữ Trà My, Viện Đại học Sydney Việt Nam, cho rằng truyền thông và khoa học cần đi song hành. “Trước khi đưa ra cảnh báo, cần có bằng chứng rõ ràng và công bố khoa học minh bạch. Nếu không, sẽ gây thiệt hại lớn cho ngành hàng, như trường hợp sầu riêng nhiễm cadimi từng ảnh hưởng nặng đến xuất khẩu Việt Nam”, bà nói.

Ngoài ra, TS. Dương Nữ Trà My còn đề cập đến nghiên cứu về kháng kháng sinh. Theo bà, các nghiên cứu trước đây còn nhỏ lẻ, nên nhóm của chị đang tiến hành khảo sát xuyên suốt trên người, vật nuôi và môi trường để xác định sự lan truyền của vi khuẩn kháng thuốc trong chuỗi cung ứng thực phẩm. “Chúng tôi sẽ kết hợp nghiên cứu hành vi sử dụng thuốc của người dân, để sau khi có kết quả khoa học, có thể đưa ra các biện pháp can thiệp cụ thể”, bà cho biết.

Bên cạnh đó, nhằm nâng cao nhận thức của kháng kháng sinh đến cộng đồng, dự án cũng gắn với các hoạt động như tổ chức cho học sinh trung học tham gia thu thập mẫu môi trường, tổ chức mini game tìm hiểu kháng kháng sinh, góp phần lan tỏa nhận thức tới thế hệ trẻ.

Kinh tế tuần hoàn không chỉ là bài toán kỹ thuật hay chính sách, mà là sự thay đổi toàn diện trong tư duy phát triển, từ thiết kế sản phẩm, tái cấu trúc chuỗi cung ứng, đến xây dựng nhận thức cộng đồng. Việt Nam, với lợi thế của quốc gia đi sau, có cơ hội tiếp cận các mô hình tiên tiến và rút ngắn khoảng cách bằng cách áp dụng tư duy thiết kế bền vững ngay từ đầu.

Nguồn: https://nongnghiepmoitruong.vn/kinh-te-tuan-hoan-tu-tu-duy-thiet-ke-den-thay-doi-thoi-quen-d782289.html