Lý Tiểu Long và Kim Dung, ai mới là cha đẻ của 'vô chiêu thắng hữu chiêu'?

Có thể nói, hầu như toàn bộ danh tiếng và huyền thoại về kung fu Trung Hoa được xây dựng trên tên tuổi của hai cái tên nổi tiếng làng võ thuật Hong Kong - Lý Tiểu Long và Kim Dung.

Lý Tiểu Long tạo ra đột phá về triết lý trong làng võ thuật Trung Hoa - Ảnh: PN

Lý Tiểu Long cũng như Lệnh Hồ Xung

Kim Dung sinh năm 1924, còn Lý Tiểu Long sinh năm 1940. Giữa 2 người là gần một khoảng cách thế hệ, và hầu như không có quan hệ gì với nhau. 

Thế nhưng với làng võ thuật Trung Hoa các thế hệ đời sau, cuộc tranh luận về 2 tư tưởng võ học gần như trùng khớp của 2 vị danh nhân võ sư - tiểu thuyết gia này lại vô cùng sôi nổi.

Đó chính là khái niệm "vô chiêu thắng hữu chiêu" vô cùng trứ danh, từ tiểu thuyết Kim Dung, cho đến những cuộc trình diễn võ thuật của Lý Tiểu Long. 

Triết lý võ học của Lý Tiểu Long xoay quanh tư tưởng “vô chiêu thắng hữu chiêu”, “be water, my friend” - mềm mại, linh hoạt và không bị trói buộc bởi khuôn khổ. 

Trong cuộc phỏng vấn trên The Pierre Berton Show năm 1971, Lý Tiểu Long đưa ra quan điểm về võ thuật của mình: “Be formless, shapeless, like water” (Hãy trở nên vô hình, vô tướng như nước). 

"Khi đặt nước vào chiếc ly, nước sẽ thành ly. Khi đặt nước vào chai, nước sẽ thành chai. Nước có thể chảy từng giọt. Nước có thể chảy thành dòng. Nước có thể phá hủy", Lý Tiểu Long nói thêm.

Cách lấy nước làm triết lý của Lý Tiểu Long đại biểu cho kỹ thuật Tiệt Quyền Đạo (Triệt Quyền Đạo) trứ danh của ông. Và cho đến ngày nay, đây được xem là tư tưởng đột phá làng võ Trung Hoa thời đó.

Nhưng gần như cùng trong dòng chảy thời gian đó, tư tưởng võ thuật của Lý Tiểu Long lại được thể hiện qua ngòi bút của Kim Dung, với cách mô tả "vô chiêu thắng hữu chiêu".

Hình ảnh Lệnh Hồ Xung trên màn ảnh - Ảnh: SC

Đây là tư tưởng được Kim Dung thể hiện qua xuyên suốt những bộ tiểu thuyết ông sáng tác giai đoạn đầu thập niên 1960. 

Và đặc biệt đến Tiếu Ngạo Giang Hồ (xuất bản năm 1967), Kim Dung xây dựng hình tượng các nhân vật Phong Thanh Dương, Lệnh Hồ Xung với tuyệt kỹ Độc Cô cửu kiếm khái quát toàn bộ tư tưởng về "vô chiêu thắng hữu chiêu". 

Cách mô tả của cố văn hào Hong Kong gần tương tự như cách Lý Tiểu Long nói về nước. Tức võ thuật chiến đấu là muôn hình vạn trạng, không bị bó buộc bởi chiêu thức, không bị đóng khung trong lý thuyết thông thường, và là bước đột phá cho làng võ Trung Hoa thời đó.

Điểm tương đồng này đã khiến nhiều người đặt câu hỏi: liệu triết lý võ học của Lý Tiểu Long chịu ảnh hưởng từ Kim Dung, hay ngược lại, cả hai cùng gặp nhau ở một mẫu số chung?

Cuộc tranh luận ấy càng trở nên thú vị khi nhìn lại cột mốc thời gian. Kim Dung đã định hình tư tưởng “vô chiêu” trong Tiếu Ngạo Giang Hồ vào cuối thập niên 1960, trước khi Lý Tiểu Long nổi danh toàn cầu với hệ thống Triệt Quyền Đạo vào đầu thập niên 1970. 

Lý Tiểu Long sinh năm 1940, sang Mỹ năm 1959, xây dựng hệ thống võ học cá nhân vào đầu những năm 1960, rồi chính thức đặt tên “Jeet Kune Do” (Tiệt Quyền Đạo) năm 1967. 

Sau đó ông trở thành biểu tượng toàn cầu nhờ những bộ phim võ thuật kinh điển đầu thập niên 1970. 

Trong khi đó, Kim Dung sinh năm 1924, bắt đầu sáng tác từ thập niên 1950, và triết lý “thoát chiêu - vô chiêu” đã dần được ông xây dựng qua các bộ truyện như Thần Điêu Hiệp Lữ (1959) và Ỷ Thiên Đồ Long Ký (1961), trước khi đạt đến đỉnh cao tư tưởng trong Tiếu Ngạo Giang Hồ.

Nền tảng Đạo giáo

Để lý giải sự tương đồng này, cần trở lại nguồn gốc tư tưởng của mỗi người. Lý Tiểu Long chịu ảnh hưởng trực tiếp từ triết học phương Đông, đặc biệt là Lão Tử và Trang Tử, cũng như từ các triết gia phương Tây mà ông tiếp cận khi học tại University of Washington. 

Trong Tao of Jeet Kune Do (1975), ông nhiều lần nhấn mạnh tư tưởng “tùy duyên”, “vô vi”, “rỗng để chứa đựng”. Đây cũng là tinh thần được thể hiện trong các đoạn trích của Đạo Đức Kinh mà ông yêu thích. 

Nhà văn Kim Dung - Ảnh: TD

Về phần Kim Dung, ông là một trí thức am hiểu sâu sắc Nho - Lão - Thiền. Trong các cuộc phỏng vấn, ông từng thừa nhận mình đưa tư tưởng triết học phương Đông vào tác phẩm, đặc biệt là tinh thần “dĩ nhu khắc cương”, “vô chiêu thắng hữu chiêu” từ Đạo gia và Thiền tông.

Trí tuệ của Lão Tử - nhân vật cực kỳ quan trọng của Đạo giáo Trung Hoa là nguồn gốc cho mọi triết lý võ thuật của Lý Tiểu Long và Kim Dung. 

"Thiên hạ mạc nhu nhược vu thủy, nhi công kiên cường giả, mạc chi năng thắng" (thiên hạ không có gì mềm yếu như nước, nhưng khi dùng công kích kẻ mạnh, lại không gì bằng nước). Câu nói này của Lão Tử gần tương đồng với phát biểu mà Lý Tiểu Long đưa ra vào năm 1971. 

Điểm giao nhau của Lý Tiểu Long và Kim Dung nằm ở cách họ dùng triết học để giải phóng võ thuật khỏi khuôn khổ giáo điều. Cả 2 đều cực kỳ đề cao lòng tự hào Trung Hoa, nhưng cũng tiếp thu tư tưởng phóng khoáng của phương Tây. 

Lý Tiểu Long trong một cảnh của Long tranh hổ đấu (1973) - Ảnh: TL

Không có bằng chứng trực tiếp nào cho thấy Lý Tiểu Long đọc tiểu thuyết Kim Dung hay ngược lại. Hai người hoạt động ở hai lĩnh vực khác nhau - một bên là văn học Hong Kong, một bên là võ thuật - điện ảnh Mỹ. 

Nhưng giới học giả cho rằng họ cùng chịu ảnh hưởng từ một hệ thống triết học Á Đông chung, đặc biệt là Đạo giáo, nên tư tưởng gặp nhau là điều tự nhiên.

Giáo sư võ học Trần Tường Minh (Đại học Thể dục Thể thao Bắc Kinh) từng nhận xét trong một hội thảo năm 2015: “Kim Dung đưa triết học Đạo gia vào tiểu thuyết, Lý Tiểu Long đưa Đạo gia lên võ đài quốc tế. Một người viết ra, còn một người thực sự sống với nó".

Rất khó để nhận định Lý Tiểu Long và Kim Dung ai mới thực sự là cha đẻ của triết lý "vô chiêu thắng hữu chiêu". 

Kim Dung lớn tuổi hơn, nhưng Lý Tiểu Long mới thực sự tiếp xúc võ thuật một cách thực tiễn. Và cả hai công bố triết lý võ thuật của mình gần như cùng thời điểm.

"Cả hai chính là ví dụ cho câu nói nổi tiếng "Anh hùng sở kiến lược đồng" (anh hùng ắt có quan điểm tương đồng) của người Trung Quốc", giáo sư Tường Minh nói.

HUY ĐĂNG

Nguồn: https://tuoitre.vn/ly-tieu-long-va-kim-dung-ai-moi-la-cha-de-cua-vo-chieu-thang-huu-chieu-20251018221728397.htm