Quyền con người của người tiêu dùng thực phẩm
Quyền con người được hiểu là những đặc quyền tự nhiên thuộc về tất cả mọi người, không có bất kỳ sự phân biệt đối xử nào dựa trên cơ sở về chủng tộc, giới tính, ngôn ngữ, tôn giáo, dòng dõi, địa vị xã hội… Tất cả mọi người đều có quyền con người; các quyền con người đều xuất phát từ nhu cầu tự nhiên, từ nhân phẩm vốn có, được công nhận, tôn trọng, bảo vệ bằng pháp luật quốc gia và quốc tế(1). Quyền con người có giá trị phổ quát, không thể chuyển nhượng, gắn liền với nhân phẩm con người và thuộc phạm trù bất khả xâm phạm.
Phát triển đa dạng sản phẩm nông nghiệp theo Chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP) gắn với bảo đảm chất lượng sản phẩm tiêu dùng_Ảnh: baodanang.vn
Trong lĩnh vực tiêu dùng thực phẩm, nội hàm quyền con người của người tiêu dùng thực phẩm là tổng hợp các quyền cơ bản, tự nhiên mà mỗi cá nhân được hưởng khi tiêu dùng thực phẩm, nhằm bảo đảm sự an toàn về sức khỏe và nhân phẩm của họ. Vì vậy, quyền con người của người tiêu dùng thực phẩm không chỉ đơn thuần là quyền được mua, bán một món hàng, mà đó là một phần không thể thiếu của quyền con người, gắn liền với quyền được sống an toàn, quyền được bảo vệ sức khỏe và quyền được có mức sống đầy đủ, bảo vệ phẩm giá con người, quyết định đến sự phát triển toàn diện không chỉ của mỗi con người đơn lẻ, mà còn duy trì sự sống, sức khỏe về thể chất và phẩm giá của cả cộng đồng, quốc gia - dân tộc, được công nhận, bảo đảm trong nhiều văn kiện pháp lý quốc tế và pháp luật Việt Nam.
Nội hàm quyền con người của người tiêu dùng thực phẩm bao gồm:
i- Quyền được tiếp cận thực phẩm an toàn và đủ dinh dưỡng (Quyền có lương thực thích đáng). Đây là quyền cơ bản, được ghi nhận trong các văn kiện quốc tế về quyền con người, Tuyên ngôn phổ quát về quyền con người năm 1948 khẳng định: “Mọi người đều có quyền sống, quyền tự do và an toàn cá nhân”; tại Điều 11, Công ước quốc tế về các quyền kinh tế, xã hội và văn hóa (ICESCR) năm 1966 tiếp tục khẳng định: “Mọi người được có một mức sống thích đáng cho bản thân và gia đình mình, bao gồm các khía cạnh về ăn, mặc, nhà ở, và được không ngừng cải thiện điều kiện sống”(2). Quyền được tiếp cận thực phẩm an toàn và đủ dinh dưỡng không chỉ dừng lại ở việc có đủ lượng thực phẩm để tránh đói mà còn bao hàm thực phẩm không gây hại; thực phẩm đủ dinh dưỡng; thực phẩm dễ tiếp cận.
ii- Quyền được thông tin đầy đủ, chính xác về sản phẩm tiêu dùng. Người tiêu dùng thực phẩm có quyền được cung cấp mọi thông tin cần thiết về sản phẩm để đưa ra quyết định tiêu dùng đúng đắn, bao gồm: thông tin về nguồn gốc, xuất xứ; thông tin về thành phần, chất lượng; thông tin về hạn sử dụng, điều kiện bảo quản; thông tin cảnh báo nguy cơ.
iii- Người tiêu dùng có quyền tự do lựa chọn các loại thực phẩm, nhà cung cấp, dịch vụ thực phẩm phù hợp với nhu cầu, sở thích và điều kiện kinh tế của mình, mà không bị ép buộc hay lừa dối. Quyền này cũng liên quan đến việc có một thị trường thực phẩm đa dạng và cạnh tranh lành mạnh.
iv- Người tiêu dùng có quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại từ tổ chức, cá nhân kinh doanh thực phẩm khi thực phẩm không bảo đảm an toàn, gây hại đến sức khỏe, tính mạng hoặc tài sản. Quyền này đòi hỏi một cơ chế pháp lý rõ ràng, hiệu quả để người tiêu dùng có thể thực hiện quyền khiếu nại, tố cáo và được giải quyết nhanh chóng, công bằng.
v- Người tiêu dùng có quyền đưa ra ý kiến, đóng góp vào quá trình xây dựng chính sách, pháp luật liên quan đến an toàn thực phẩm và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Người tiêu dùng có quyền tham gia vào các tổ chức xã hội bảo vệ người tiêu dùng để cùng nhau lên tiếng và bảo vệ quyền lợi chung.
vi- Người tiêu dùng khi tham gia giao dịch, sử dụng dịch vụ thực phẩm phải được bảo vệ thông tin cá nhân, không bị lạm dụng hoặc tiết lộ trái phép.
Tại Việt Nam, quyền con người được quy định trong Hiến pháp năm 2013 và các quyền của người tiêu dùng đã được quy định, bảo vệ tại Điều 4, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2023(3) và Điều 9, Luật An toàn thực phẩm năm 2010(4). Ngoài ra, được quy định trong các đạo luật khác, như Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa năm 2007… Những văn bản pháp luật này tạo thành nền tảng pháp lý để bảo đảm, bảo vệ quyền của người tiêu dùng thực phẩm, nhằm hướng tới một môi trường tiêu dùng thực phẩm lành mạnh và bền vững vì con người, phát triển con người.
Cơ quan bảo đảm, bảo vệ quyền của người tiêu dùng thực phẩm:
Tôn trọng, thúc đẩy và bảo vệ quyền con người theo chuẩn mực quốc tế trước hết thuộc về nhà nước (với 3 cấp độ nghĩa vụ), đó là nghĩa vụ tôn trọng, nghĩa vụ bảo vệ và nghĩa vụ thực hiện quyền con người. Ở Việt Nam, việc tôn trọng, bảo vệ và thực hiện quyền con người được quy định cụ thể như sau: “Nhà nước bảo đảm và phát huy quyền làm chủ của nhân dân; công nhận, tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm quyền con người, quyền công dân; thực hiện mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, mọi người có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, có điều kiện phát triển toàn diện”(5); “Ở nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, các quyền con người, quyền công dân về chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội được công nhận, tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm theo Hiến pháp và pháp luật”(6). Với các quy định như trên, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam có trách nhiệm công nhận, tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm quyền con người thông qua thực hiện các chức năng, nhiệm vụ và thẩm quyền theo Hiến pháp và pháp luật.
Với nghĩa vụ công nhận, Nhà nước thừa nhận giá trị xã hội, quyền và lợi ích hợp pháp của mọi cá nhân, công dân trong xã hội, biến quyền tự nhiên của cá nhân con người thành các quy phạm pháp luật về quyền con người. Bằng việc hiến định, luật định, quyền con người trở thành sức mạnh to lớn, có hiệu lực bắt buộc đối với mọi hoạt động của cơ quan nhà nước, cán bộ công chức, viên chức nhà nước, các tổ chức xã hội và doanh nghiệp phải thực hiện. Như vậy, Nhà nước thừa nhận các quyền trong lĩnh vực thực phẩm là quyền con người, quyền con người của người tiêu dùng thực phẩm.
Với nghĩa vụ tôn trọng quyền con người (nghĩa vụ thụ động), Nhà nước không được trực tiếp hay gián tiếp tạo điều kiện, hỗ trợ, khuyến khích bất kỳ hành vi nào dẫn tới xâm phạm các quyền và tự do của cá nhân, công dân. Nghĩa là Nhà nước, các cơ quan nhà nước và những người thực hành công vụ, không được tiếp tay cho doanh nghiệp hay bất kỳ thực thể nào thực hiện hành vi sản xuất, phân phối, lưu thông hàng hóa là thực phẩm không an toàn, có thể dẫn tới ảnh hưởng sức khỏe người tiêu dùng.
Với nghĩa vụ bảo vệ (nghĩa vụ chủ động), Nhà nước có nghĩa vụ bảo vệ mọi cá nhân, công dân khỏi hành vi vi phạm các quyền con người được bảo đảm theo Hiến pháp, pháp luật quốc gia, cũng như các công ước quốc tế về quyền con người. Nghĩa vụ này rất quan trọng, đòi hỏi Nhà nước phải tiến hành tất cả các biện pháp cần thiết, phù hợp để ngăn ngừa, trừng trị các hành vi vi phạm quyền con người. Trong lĩnh vực thực phẩm, các hành vi sản xuất, phân phối, lưu thông sản phẩm thực phẩm không đúng chất lượng đăng ký, hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng, ảnh hưởng tới sức khỏe người tiêu dùng phải được phát hiện kịp thời và xử lý nghiêm minh.
Với nghĩa vụ bảo đảm, Nhà nước phải có hành động chủ động tạo điều kiện, thúc đẩy và cung cấp dịch vụ hỗ trợ để bảo đảm việc thụ hưởng các quyền con người. Điều này có nghĩa là Nhà nước phải thực hiện các biện pháp lập pháp, hành chính, tư pháp và nguồn lực quốc gia để bảo vệ, bảo đảm và thúc đẩy quyền con người. Những biện pháp này cần bảo đảm môi trường tốt nhất cho việc hiện thực hóa các quy định quyền con người trong Hiến pháp, pháp luật quốc gia và các quy định của công ước quốc tế về quyền con người.
Kết quả nổi bật trong thực hiện nghĩa vụ của Nhà nước về bảo đảm, bảo vệ quyền của người tiêu dùng thực phẩm ở Việt Nam
Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã có nhiều nỗ lực trong việc xây dựng và hoàn thiện thể chế, tạo cơ sở pháp lý bảo đảm, bảo vệ quyền con người của người tiêu dùng thực phẩm. Nhiều văn bản luật, dưới luật đã được xây dựng, như Luật An toàn thực phẩm năm 2010 và các văn bản hướng dẫn thi hành(7); Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2023; ban hành các Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia(8) để các cơ quan chức năng kiểm tra, đánh giá chất lượng sản phẩm trên thị trường, giúp ngăn chặn thực phẩm kém chất lượng, không an toàn lưu hành. Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) quy định người sản xuất, buôn bán thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh giả, tùy theo tính chất, mức độ của hành vi vi phạm có thể bị phạt tù có thời hạn, tù chung thân hoặc tử hình(9)…
Để thực thi pháp luật, các cơ quan chức năng đã tiến hành hàng loạt các hoạt động thanh tra, kiểm tra liên ngành xử lý vi phạm quyền của người tiêu dùng thực phẩm. Hằng năm, xử lý hàng nghìn vụ vi phạm về an toàn thực phẩm. Tổng số tiền phạt hành chính lên tới hàng trăm tỷ đồng mỗi năm. Tính từ năm 2020 đến tháng 5-2025, ngành y tế đã kiểm tra hơn 1,9 triệu cơ sở và xử lý trên 50.000 cơ sở vi phạm với tổng số tiền phạt hơn 247 tỷ đồng(10). Năm 2025, kết quả qua 5 tháng hoạt động thanh tra, kiểm tra, điều tra, xử lý vi phạm, hàng loạt các vụ việc lớn, gây bức xúc dư luận, điển hình các vụ việc liên quan đến thực phẩm bẩn, thực phẩm giả, thực phẩm kém chất lượng, như vụ sử dụng chất cấm trong chăn nuôi (salbutamol), sản xuất thực phẩm chức năng giả, kinh doanh thực phẩm không rõ nguồn gốc xuất xứ,... đã được phát hiện và xử lý; trong đó, nổi bật là tháng cao điểm (từ 15-5-2025 đến 3-6-2026), các cơ quan chức năng đã khởi tố 36 vụ và 119 bị can liên quan các tội buôn lậu, gian lận thương mại, sản xuất, buôn bán hàng giả và các hành vi khác ở 24 địa phương(11).
Cùng với hoàn thiện hệ thống pháp luật, Nhà nước cần đầu tư trang thiết bị, phòng thí nghiệm, các trung tâm kiểm nghiệm an toàn thực phẩm, Viện Kiểm nghiệm an toàn vệ sinh thực phẩm quốc gia, các chi cục an toàn thực phẩm tuyến tỉnh được tăng cường đầu tư mua sắm các thiết bị hiện đại, như máy sắc ký khí, sắc ký lỏng khối phổ (GC-MS, LC-MS/MS) để phát hiện các chất tồn dư kháng sinh, thuốc trừ sâu, kim loại nặng, độc tố trong thực phẩm. Hằng năm, Bộ Y tế, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Bộ Công Thương tổ chức các khóa tập huấn, bồi dưỡng kiến thức chuyên sâu về an toàn thực phẩm; tổ chức các chiến dịch truyền thông đa dạng: các phương tiện thông tin đại chúng thực hiện phát sóng các chương trình truyền hình, phóng sự, tin tức trên các kênh quốc gia (VTV, VOV) về an toàn thực phẩm, cách chọn mua thực phẩm an toàn, các mối nguy từ thực phẩm bẩn.
Việt Nam đã và đang hợp tác chặt chẽ với các tổ chức quốc tế, như: Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc (FAO), các nước phát triển (Mỹ, Nhật Bản, Liên minh châu Âu) trong việc xây dựng hệ thống quản lý an toàn thực phẩm, đào tạo nhân lực và áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế (như HACCP, ISO 22000). Hiện nay, nhiều doanh nghiệp Việt Nam đã áp dụng thành công hệ thống quản lý chất lượng quốc tế, nâng cao năng lực cạnh tranh, bảo đảm an toàn thực phẩm cho cả thị trường nội địa và xuất khẩu.
Bên cạnh những kết quả đạt được, trong thực hiện nghĩa vụ của Nhà nước về bảo đảm, bảo vệ quyền của người tiêu dùng thực phẩm ở Việt Nam còn tồn tại một số hạn chế, bất cập, như tình hình thực phẩm bẩn, không rõ nguồn gốc, xuất sứ, hàng nhái, hàng giả vẫn phổ biến và đang diễn biến rất phức tạp; số vụ việc được phát hiện không giảm, mà tăng theo hằng năm(12)…
Giải pháp hoàn thiện cơ chế thực thi hiệu quả các nghĩa vụ của Nhà nước trong việc bảo đảm, bảo vệ quyền của người tiêu dùng thực phẩm
Một là, hoàn thiện thể chế, cơ chế thực thi pháp luật đồng bộ, hiệu quả và bảo đảm, bảo vệ quyền con người của người tiêu dùng thực phẩm.
Cần quy định chi tiết về trách nhiệm của nhà sản xuất, kinh doanh thực phẩm; trách nhiệm của các bên trong chuỗi cung ứng thực phẩm, từ khâu sản xuất, chế biến, bảo quản đến phân phối và tiêu thụ, đặc biệt là trách nhiệm truy xuất nguồn gốc sản phẩm, nhất là các sản phẩm tươi sống, chế biến. Bổ sung quy định về thương mại điện tử theo hướng xây dựng các quy định chặt chẽ hơn về trách nhiệm của các sàn thương mại điện tử, mạng xã hội trong việc kiểm soát chất lượng thực phẩm được rao bán trên nền tảng của họ. Cần có cơ chế định danh, xác thực người bán và sản phẩm rõ ràng, dễ truy vết.
Người tiêu dùng được quyền nắm rõ về tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật của sản phẩm tiêu dùng_Ảnh: sggp.org.vn
Cần quy định rõ ràng hơn về tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật theo hướng chuẩn hóa các tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật đối với từng loại thực phẩm, bảo đảm phù hợp với tiêu chuẩn quốc tế và Việt Nam. Cùng với đó, cần phát triển các quy định về thực phẩm mới (novel foods) và thực phẩm công nghệ cao; xây dựng khung pháp lý để quản lý các loại thực phẩm mới, thực phẩm biến đổi gen, hoặc các sản phẩm áp dụng công nghệ cao trong sản xuất, bảo đảm an toàn cho người tiêu dùng.
Cần bổ sung các chế tài xử phạt đủ mạnh, đủ sức răn đe, như tăng cường chế tài hành chính và hình sự đối với các hành vi vi phạm an toàn thực phẩm, đặc biệt là các trường hợp gây hậu quả nghiêm trọng. Bảo đảm mức phạt phải cao hơn nhiều so với lợi nhuận bất chính thu được. Nâng cao hiệu quả thực thi, tăng cường phối hợp liên ngành, khắc phục sự chồng chéo về chức năng, nhiệm vụ giữa các bộ, ngành và chính quyền địa phương trong kiểm tra, giám sát, xử lý vi phạm, với nguyên tắc một việc chỉ giao một cơ quan chịu trách nhiệm chính; đặc biệt, tăng thẩm quyền cho chính quyền cấp xã, phường là nơi gần gũi nhất với các cơ sở sản xuất, kinh doanh.
Tăng cường các đợt kiểm tra, thanh tra đột xuất, không báo trước tại các cơ sở sản xuất, kinh doanh thực phẩm, đặc biệt là các cơ sở nhỏ lẻ, hộ gia đình. Công bố rộng rãi các trường hợp vi phạm và hình thức xử lý trên các phương tiện thông tin đại chúng để cảnh báo người tiêu dùng và răn đe các đối tượng vi phạm.
Phát triển các cơ chế giải quyết tranh chấp hiệu quả, trong đó khuyến khích giải quyết tranh chấp ngoài tòa án, như hòa giải, trọng tài để giải quyết nhanh chóng các vụ việc liên quan đến thực phẩm. Hoàn thiện quy định về trách nhiệm bồi thường ngoài hợp đồng đối với các hành vi gây mất an toàn thực phẩm. Tạo điều kiện thuận lợi cho việc khởi kiện của người tiêu dùng, giảm bớt gánh nặng về chứng minh thiệt hại cho người tiêu dùng trong các vụ kiện liên quan tới an toàn thực phẩm; xây dựng quỹ hỗ trợ pháp lý cho người tiêu dùng khi khởi kiện các doanh nghiệp vi phạm.
Hai là, nâng cao năng lực, trách nhiệm của cơ quan quản lý.
Tiếp tục nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, đạo đức công vụ cho đội ngũ cán bộ làm công tác kiểm tra, giám sát an toàn thực phẩm. Thực hiện các biện pháp phòng ngừa và xử lý nghiêm các hành vi tiêu cực, tham nhũng, bảo kê cho các hành vi vi phạm an toàn thực phẩm. Xây dựng cơ chế kiểm soát quyền lực của các cơ quan có trách nhiệm liên quan tới an toàn thực phẩm, từ khâu cấp phép đến sản xuất, phân phối lưu thông, phòng, chống hiện tượng tiêu cực, bảo kê, tiếp tay cho các hành vi vi phạm. Xây dựng kênh tiếp nhận thông tin, phản ánh từ người dân dễ dàng, nhanh chóng (ví dụ: đường dây nóng, ứng dụng di động). Bảo đảm quy trình xử lý minh bạch, kịp thời và có phản hồi cho người phản ánh.
Ba là, nâng cao vai trò của doanh nghiệp và người kinh doanh.
Tổ chức các chương trình đào tạo, tuyên truyền pháp luật an toàn thực phẩm, về quyền con người và đạo đức kinh doanh cho doanh nghiệp, cơ sở sản xuất. Khuyến khích xây dựng văn hóa kinh doanh có trách nhiệm, cam kết về quyền con người trong kinh doanh. Khuyến khích, hỗ trợ doanh nghiệp xây dựng, áp dụng các tiêu chuẩn quản lý chất lượng tiên tiến (ISO, HACCP, GAP, GMP). Yêu cầu doanh nghiệp cung cấp đầy đủ, chính xác và minh bạch thông tin về sản phẩm (nguồn gốc, thành phần, quy trình sản xuất, hạn sử dụng, cảnh báo). Mặt khác, doanh nghiệp cần có bộ phận hoặc cơ chế riêng để tiếp nhận và giải quyết nhanh chóng, thỏa đáng các khiếu nại của người tiêu dùng.
Bốn là, nâng cao nhận thức, năng lực tự bảo vệ quyền của người tiêu dùng.
Đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục, đa dạng hóa hình thức truyền thông (bao gồm: truyền hình, báo chí, các phương tiện truyền thông xã hội, ứng dụng di động, các sự kiện cộng đồng…) để truyền tải thông tin về an toàn thực phẩm, cách nhận biết sản phẩm kém chất lượng, quyền của người tiêu dùng. Phổ biến rộng rãi các vụ án thực phẩm bẩn, hậu quả của nó để nâng cao cảnh giác và ý thức tố giác của người dân. Khuyến khích tố giác vi phạm, xây dựng cơ chế bảo vệ người tố giác, bảo đảm an toàn thông tin, có phần thưởng xứng đáng cho những thông tin hữu ích giúp phát hiện và xử lý vi phạm. Phát động phong trào toàn dân tố giác hành vi vi phạm an toàn thực phẩm. Đưa các nội dung về an toàn thực phẩm, kỹ năng tiêu dùng thông thái vào chương trình giáo dục ở các cấp học.
Năm là, phát huy vai trò của các tổ chức xã hội.
Tăng cường năng lực cho hội bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, như hỗ trợ về kinh phí, nhân lực, kiến thức pháp luật để các hội này có thể hoạt động hiệu quả hơn trong việc tư vấn, hỗ trợ người tiêu dùng, tham gia giám sát và phản biện chính sách. Khuyến khích sự tham gia của cộng đồng, như tổ chức các hoạt động tình nguyện, giám sát cộng đồng về an toàn thực phẩm.
Sáu là, tăng cường hợp tác quốc tế.
Trong bối cảnh đất nước đang đẩy mạnh hội nhập kinh tế sâu rộng với thế giới và chuỗi cung ứng thực phẩm ngày càng phức tạp, cần tăng cường học hỏi kinh nghiệm và tiếp thu các tiêu chuẩn quốc tế, trong đó nghiên cứu mô hình luật pháp và thực tiễn từ các quốc gia phát triển, có hệ thống bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng thực phẩm hiệu quả (ví dụ: Liên minh châu Âu (EU), Hoa Kỳ, Nhật Bản, Hàn Quốc). Đặc biệt là về các quy định liên quan đến an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc, ghi nhãn, cơ chế giải quyết tranh chấp.
Tăng cường trao đổi thông tin, kinh nghiệm, thực hiện các thỏa thuận song phương và đa phương, tổ chức các hội thảo, khóa đào tạo quốc tế để nâng cao năng lực cho cán bộ quản lý, thanh tra viên, các tổ chức bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng về phương pháp, công nghệ quản lý và kiểm soát an toàn thực phẩm tiên tiến.
Hợp tác nghiên cứu khoa học, giải quyết tranh chấp và thực thi pháp luật xuyên biên giới; phối hợp trong điều tra và xử lý vi phạm an toàn thực phẩm có yếu tố nước ngoài.
Bảy là, ứng dụng công nghệ.
Hiện đại hóa công cụ giám sát, trang bị đầy đủ thiết bị kiểm định, phân tích hiện đại cho các cơ quan chức năng. Ứng dụng công nghệ thông tin (AI, big data, blockchain) để phân tích dữ liệu, nhận diện rủi ro và truy vết nguồn gốc sản phẩm. Xây dựng hệ thống cảnh báo sớm về các sản phẩm thực phẩm có nguy cơ cao, các địa điểm nghi ngờ vi phạm. Phát triển các ứng dụng di động cho phép người tiêu dùng quét mã vạch để truy xuất nguồn gốc sản phẩm, báo cáo vi phạm hoặc tìm kiếm thông tin về sản phẩm an toàn. Mặt khác, sử dụng dữ liệu lớn và trí tuệ nhân tạo để phân tích các xu hướng vi phạm, dự đoán rủi ro và hỗ trợ các cơ quan chức năng trong việc đưa ra quyết định kiểm soát./.
-------------------------
* Nghiên cứu này được tài trợ bởi Quỹ Phát triển khoa học và công nghệ quốc gia (NAFOSTED) trong đề tài mã số 505.99-2023.06
(1) Tường Duy Kiên: Lý luận về quyền con người và giáo dục quyền con người, Nxb. Chính trị quốc gia sự thật, Hà Nội, 2024, tr. 17
(2) Học viện chính trị quốc gia Hồ Chí Minh: Các văn kiện quốc tế, khu vực về quyền con người (tuyển chọn), Nxb. Lý luận chính trị, Hà Nội, 2023, tr. 149
(3) Điều 4, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2023 quy định 11 quyền, bao gồm: 1- Được bảo đảm an toàn tính mạng, sức khoẻ, danh dự, nhân phẩm, uy tín, tài sản, bảo vệ thông tin, quyền, lợi ích hợp pháp khác khi tham gia giao dịch, sử dụng sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ do tổ chức, cá nhân kinh doanh cung cấp; 2- Được cung cấp hóa đơn, chứng từ, tài liệu liên quan đến giao dịch; thông tin kịp thời, chính xác, đầy đủ về sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ, nội dung giao dịch, nguồn gốc, xuất xứ sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ và về tổ chức, cá nhân kinh doanh; 3- Lựa chọn sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ, tổ chức, cá nhân kinh doanh theo nhu cầu, điều kiện thực tế của mình; quyết định tham gia hoặc không tham gia giao dịch; thỏa thuận các nội dung giao dịch với tổ chức, cá nhân kinh doanh; được cung cấp sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ đúng với nội dung đã giao kết; 4- Góp ý với tổ chức, cá nhân kinh doanh về giá, chất lượng sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ, phong cách phục vụ, phương thức giao dịch và nội dung liên quan đến giao dịch giữa người tiêu dùng và tổ chức, cá nhân kinh doanh; 5- Yêu cầu tổ chức, cá nhân kinh doanh bồi thường thiệt hại khi sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật, sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ không phù hợp tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật, không bảo đảm an toàn, đo lường, số lượng, khối lượng, chất lượng, công dụng, giá, nội dung khác theo quy định của pháp luật hoặc không đúng với đăng ký, thông báo, công bố, niêm yết, quảng cáo, giới thiệu, giao kết, cam kết của tổ chức, cá nhân kinh doanh; 6- Tham gia xây dựng chính sách, pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng; 7- Khiếu nại, tố cáo, khởi kiện hoặc đề nghị tổ chức xã hội khởi kiện để bảo vệ quyền lợi của mình theo quy định của Luật này và quy định khác của pháp luật có liên quan; 8- Được tư vấn, hỗ trợ, hướng dẫn về kiến thức và kỹ năng tiêu dùng sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ; 9- Được tạo điều kiện lựa chọn môi trường tiêu dùng lành mạnh và bền vững; 10- Được bảo vệ khi sử dụng dịch vụ công theo quy định của Luật này và quy định khác của pháp luật có liên quan; 11- Quyền khác theo quy định của pháp luật
(4) Điều 9, Luật An toàn thực phẩm năm 2010 quy định quyền của người tiêu dùng thực phẩm, bao gồm: i- Được cung cấp thông tin trung thực về an toàn thực phẩm, hướng dẫn sử dụng, vận chuyển, lưu giữ, bảo quản, lựa chọn, sử dụng thực phẩm phù hợp; được cung cấp thông tin về nguy cơ gây mất an toàn, cách phòng ngừa khi nhận được thông tin cảnh báo đối với thực phẩm; ii- Yêu cầu tổ chức, cá nhân sản xuất, kinh doanh thực phẩm bảo vệ quyền lợi của mình theo quy định của pháp luật; iii- Yêu cầu tổ chức bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình theo quy định của pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng; iv- Khiếu nại, tố cáo, khởi kiện theo quy định của pháp luật; v- Được bồi thường thiệt hại theo quy định của pháp luật do sử dụng thực phẩm không an toàn gây ra.
(5) Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2025, tr. 9 - 10
(6) Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Sđd, tr. 16
(7) Nghị định số 15/2018/NĐ-CP, ngày 2-2-2018, của Chính phủ, “Quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật an toàn thực phẩm”
(8) Bộ Y tế, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã ban hành Quy chuẩn Việt Nam cho từng nhóm sản phẩm thực phẩm, như: QCVN 8-1:2011/BYT (Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia đối với giới hạn ô nhiễm độc tố vi nấm trong thực phẩm); QCVN 01-189:2019/BNNPTNT (Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất lượng phân bón”
(9) Khoản 4, Điều 194, Bộ luật hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017)
(10) Đỗ Thoa: “Bộ trưởng Y tế: Đề xuất tăng gấp đôi mức phạt vi phạm an toàn thực phẩm”, Báo Nhân dân điện tử, ngày 10-7-2025, https://nhandan.vn/bo-truong-y-te-de-xuat-tang-gap-doi-muc-phat-vi-pham-an-toan-thuc-pham-post892765.html
(11) Quang Khải: “Đấu tranh quyết liệt với hoạt động buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả để xây dựng xã hội thật sự lành mạnh”, Cổng thông tin điện tử Bộ Công an, ngày 4-6-2025, https://bocongan.gov.vn/tin-hoat-dong-cua-bo/dau-tranh-quyet-liet-voi-hoat-dong-buon-lau-gian-lan-thuong-mai-hang-gia-de-xay-dung-xa-hoi-that-su-lanh-manh-t45456.html
(12) Trong 5 tháng đầu năm 2025, với đợt cao điểm đấu tranh, phòng chống buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, cơ quan chức năng đã phát hiện nhiều vụ việc có liên quan tới an toàn thực phẩm được phát hiện, như vụ Kẹo rau củ Kera; vụ gần 3.000 tấn giá đỗ ngậm hoá chất ở Đắk Lắk; khởi tố hàng loạt các vụ án về sản xuất, buôn bán thuốc giả quy mô lớn xẩy ra tại tỉnh Thanh Hóa, thành phố Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh và nhiều tỉnh, thành trong cả nước.
Nguồn: https://tapchicongsan.org.vn/web/guest/van_hoa_xa_hoi/-/2018/1124302/nghia-vu-cua-nha-nuoc-ve-bao-dam%2C-bao-ve-quyen-con-nguoi-cua-nguoi-tieu-dung-thuc-pham.aspx
![[Ảnh] Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn hội đàm với Chủ tịch Quốc hội New Zealand](https://vphoto.vietnam.vn/thumb/1200x675/vietnam/resource/IMAGE/2025/8/28/c90fcbe09a1d4a028b7623ae366b741d)
![[Ảnh] Tổng Bí thư Tô Lâm dự Lễ khai mạc Triển lãm thành tựu đất nước](https://vphoto.vietnam.vn/thumb/1200x675/vietnam/resource/IMAGE/2025/8/28/d371751d37634474bb3d91c6f701be7f)
![[Ảnh] Bộ Chính trị làm việc với Ban Thường vụ Tỉnh ủy Cao Bằng và Thành ủy Huế](https://vphoto.vietnam.vn/thumb/1200x675/vietnam/resource/IMAGE/2025/8/28/fee8a847b1ff45188749eb0299c512b2)
Bình luận (0)