Tạo hành lang pháp lý, thúc đẩy đổi mới sáng tạo

Phòng lab tại Trung tâm Trí tuệ nhân tạo của FPT ở Quy Nhơn, nơi cập nhật và đào đạo công nghệ mới cho cán bộ, kỹ sư của FPT. (Ảnh: THU QUỲNH)

Không chỉ nhằm kiểm soát rủi ro, Luật còn khẳng định dữ liệu là tài nguyên quốc gia, tạo hành lang pháp lý để thúc đẩy đổi mới sáng tạo, bảo vệ quyền lợi người dân và củng cố chủ quyền số của Việt Nam trong kỷ nguyên mới.

Lấp khoảng trống pháp lý

AI không chỉ là một công nghệ ứng dụng mà đang trở thành hạ tầng trí tuệ quốc gia. Với khả năng phân tích dữ liệu siêu tốc, dự báo xu hướng, mô phỏng hành vi, AI đã trở thành lực lượng sản xuất mới của thời đại số, hiện diện trong hầu hết các lĩnh vực: từ y tế, giáo dục, giao thông, nông nghiệp, tài chính, quản trị đô thị, môi trường đến quốc phòng, an ninh.

Những năm gần đây, Việt Nam chú trọng đào tạo AI ở nhiều cấp độ, mở rộng hợp tác quốc tế, hình thành chương trình nghiên cứu và đội ngũ chuyên gia. Chính phủ thúc đẩy hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, khuyến khích đầu tư, thành lập trung tâm nghiên cứu, phòng thí nghiệm và liên minh AI. Phong trào phổ cập AI được ví như “Bình dân học vụ” công nghệ, hướng tới mỗi người dân có một trợ lý số. Theo Chỉ số sẵn sàng AI của Oxford Insights, năm 2024 Việt Nam xếp 51/188 quốc gia, đứng thứ 9 Đông Á và thứ 5 ASEAN. Thạc sĩ Đoàn Hữu Hậu, Giám đốc Trung tâm Chuyển đổi số FPT cho biết, Việt Nam có hàng trăm startup AI và gần 80% doanh nghiệp đã ứng dụng AI. Đẩy mạnh ứng dụng trong doanh nghiệp và cơ quan nhà nước là cách nhanh nhất phát triển thị trường nội địa, tạo doanh nghiệp đủ sức vươn ra quốc tế. Tuy nhiên, thách thức lớn vẫn là tầm nhìn, nhân lực, chất lượng dữ liệu và ngân sách.

Chủ tịch Hội đồng quản trị, Tổng Giám đốc Bkav Nguyễn Tử Quảng cho rằng, điểm nghẽn là dữ liệu thiếu chuẩn hóa, thiếu kết nối. Ông đề xuất chuẩn dữ liệu thống nhất để tạo cạnh tranh bình đẳng, liên thông hiệu quả. Việt Nam có thể trở thành trung tâm AI nhờ đội ngũ chuyên gia giỏi tại các tập đoàn lớn. Nhà nước cần kích cầu, khuyến khích doanh nghiệp đưa “đầu bài” cho công nghệ và sẵn sàng chi trả khi giải pháp hiệu quả. Theo Tiến sĩ Trần Văn Khải, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, cần sớm ban hành Luật AI nhằm thúc đẩy phát triển an toàn, kiểm soát rủi ro và bảo vệ người dân. Giai đoạn này là thời điểm phù hợp để tạo hành lang pháp lý cho phát triển và quản lý AI.

Các quy định pháp lý cho sự phát triển AI dần hình thành. Luật Công nghiệp công nghệ số 2025 lần đầu tiên khẳng định dữ liệu là “tư liệu sản xuất mới”, AI là “phương thức sản xuất mới”, đánh dấu bước ngoặt tư duy phát triển. Các nghiên cứu dự báo, nếu triển khai đồng bộ, AI có thể đóng góp khoảng 79,3 tỷ USD, tương đương 12% GDP của Việt Nam vào năm 2030. Những mục tiêu này chỉ có thể đạt được khi gắn kết chặt chẽ với tầm nhìn chiến lược của Đảng, cụ thể hóa trong nghị quyết và Luật Công nghiệp công nghệ số, tạo nền tảng cho việc ban hành Luật AI.

Tại hội thảo khoa học quốc gia mới đây, Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, Quỹ Đổi mới công nghệ quốc gia (NATIF) sẽ dành ít nhất 40% ngân sách hỗ trợ AI, cấp voucher cho doanh nghiệp nhỏ triển khai giải pháp. Nhưng AI là lĩnh vực thay đổi nhanh, Chiến lược AI cần được cập nhật. Cuối năm nay, chúng ta sẽ có bản cập nhật Chiến lược AI quốc gia và Luật AI.

Phát triển AI an toàn, bền vững và nhân văn

Thiếu tướng Nguyễn Ngọc Cương, Giám đốc Trung tâm Dữ liệu quốc gia chỉ rõ thách thức của việc nhiều dữ liệu nhưng thiếu kết nối. Hiện cả nước có hơn 80 triệu người dùng internet, 150 triệu thuê bao di động và hàng triệu doanh nghiệp, song hệ thống quản trị dữ liệu chưa đồng bộ. Việt Nam cần sớm xây dựng hệ thống quản trị dữ liệu thống nhất với bốn trụ cột: thể chế, công nghệ, quy trình và con người, trong đó bao gồm hoàn thiện hành lang pháp lý về quyền sở hữu, sử dụng, chia sẻ dữ liệu; xây dựng hạ tầng dữ liệu toàn quốc; chuẩn hóa quy trình thu thập, xử lý; đồng thời đào tạo đội ngũ chuyên gia quản trị dữ liệu.

Luật AI cần luật hóa chính sách quan trọng như: Nguyên tắc AI nhân văn; quản lý rủi ro và minh bạch; phát triển hạ tầng dữ liệu; thúc đẩy đổi mới sáng tạo; quy định rõ trách nhiệm pháp lý của các bên liên quan...

Phó Tổng Thư ký Hiệp hội Dữ liệu quốc gia Nguyễn Thị Tuyết Nhung

Bên cạnh kết quả tích cực, AI ở Việt Nam vẫn bộc lộ nhiều hạn chế: Thiếu chuyên gia, đào tạo chưa đáp ứng nhu cầu; hạ tầng nghiên cứu yếu; công nghiệp bán dẫn chậm phát triển; đầu tư R&D còn hạn chế. Đáng chú ý, thách thức lớn là thiếu khung pháp lý đồng bộ. Hệ thống pháp luật hiện hành thiếu quy chuẩn dữ liệu, cơ chế trách nhiệm và quy định thử nghiệm công nghệ. Đây là khoảng trống cần một đạo luật riêng - Luật AI để phát triển đi đôi với an toàn.

Tiến sĩ Hồ Đức Thắng, Viện trưởng Viện Công nghệ số và Chuyển đổi số quốc gia (Bộ Khoa học và Công nghệ) chia sẻ, vấn đề cấp bách hiện nay không chỉ là tiêu chuẩn mà là quy chuẩn dữ liệu, bởi Việt Nam mới xây dựng được khoảng 5-6 quy chuẩn. Ông cho rằng, Luật AI cần dựa trên bảy nguyên tắc cốt lõi bảo đảm phát triển an toàn, bền vững, có trách nhiệm. Trong đó cần linh hoạt, thích ứng cho phép khung pháp lý điều chỉnh theo tiến bộ công nghệ.

“Luật AI cần luật hóa chính sách quan trọng như: Nguyên tắc AI nhân văn; quản lý rủi ro và minh bạch; phát triển hạ tầng dữ liệu; thúc đẩy đổi mới sáng tạo; quy định rõ trách nhiệm pháp lý của các bên liên quan...”, Phó Tổng Thư ký Hiệp hội Dữ liệu quốc gia Nguyễn Thị Tuyết Nhung cho biết.

Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh, sẽ ban hành Bộ quy tắc đạo đức AI quốc gia, hài hòa với chuẩn mực quốc tế nhưng được thiết kế phù hợp thực tiễn Việt Nam. Cùng với đó, việc xây dựng Luật AI và Chiến lược AI quốc gia sẽ được định hướng theo các quan điểm cốt lõi: Quản lý theo mức độ rủi ro; minh bạch và trách nhiệm giải trình; khuyến khích phát triển trong nước, tự chủ về AI; lấy AI làm động lực tăng trưởng nhanh, bền vững; bảo vệ chủ quyền số. Trong đó, dữ liệu, hạ tầng và công nghệ AI được xác định là ba trụ cột chiến lược.

TRÀ MY

Nguồn: https://nhandan.vn/tao-hanh-lang-phap-ly-thuc-day-doi-moi-sang-tao-post909825.html