TPHCM từ "xé rào" sau ngày thống nhất đến vai trò tiên phong đổi mới

Sau ngày thống nhất đất nước (30/4/1975), TPHCM đối mặt muôn vàn khó khăn, thách thức về kinh tế, văn hóa, chính trị, xã hội, đặc biệt là đời sống nhân dân. Bài toán đặt ra cho thành phố trẻ thời điểm đó là vừa phải nhanh chóng khắc phục hậu quả chiến tranh, vừa tìm ra hướng phát triển kinh tế, xã hội, thoát khỏi khủng hoảng.

Trong bối cảnh ngặt nghèo nhất, những câu chuyện "xé rào", "bung ra", cách làm đột phá đã được TPHCM áp dụng, để mang lại thành tựu to lớn, giúp xoay chuyển tình thế. Những giải pháp mang tính khác biệt của TPHCM giai đoạn 10 năm đầu sau ngày thống nhất đất nước là tiền đề, cơ sở thực tiễn, để cả nước bước vào thời kỳ đổi mới.

Gần 50 năm sau ngày thống nhất đất nước, TPHCM vươn mình mạnh mẽ, khẳng định vị thế là trung tâm kinh tế, văn hóa của cả nước (Ảnh: Trịnh Nguyễn)

Nhìn lại chặng đường 50 năm hình thành và phát triển của TPHCM, các nguyên lãnh đạo, chuyên gia, nhà khoa học đều đồng tình rằng sự đoàn kết, chủ động, sáng tạo và đột phá đã trở thành truyền thống của địa phương trong mọi bối cảnh lịch sử. Trước thời điểm cùng cả nước vững bước tiến vào kỷ nguyên mới, những yếu tố này cần tiếp tục khơi dậy, phát huy mạnh mẽ hơn nữa, để khắc phục những vấn đề hiện hữu, tạo tiền đề phá bỏ mọi rào cản và vươn tầm thế giới.

"Những đổi mới lúc đầu bị coi là "phá rào", "xé rào", sau này đã được ghi nhận là bước đột phá đầu tiên của quá trình đổi mới, là năng động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm", PGS.TS Phan Xuân Biên, Phó chủ tịch Hội Khoa học lịch sử Việt Nam, nhìn nhận.

Vượt qua khủng hoảng

PGS.TS Phan Xuân Biên điểm lại trong lịch sử cách mạng từ năm 1930 đến nay, Đảng có 2 lần dùng từ "hiểm nghèo" để chỉ tình thế của cách mạng. Lần đầu là giai đoạn 1945-1946, lần thứ 2 là sau ngày thống nhất đất nước đến năm 1986.

"Trong lần thứ 2, tình thế rất phức tạp, tạo nên thách thức nghiêm trọng thể hiện trên nhiều lĩnh vực của cuộc sống, với sự cam go cả trong và ngoài nước", vị chuyên gia kể.

Sau 30/4/1975, thành phố đối mặt với những vấn đề về kinh tế, văn hóa, chính trị, xã hội. Nguồn nguyên vật liệu phục vụ sản xuất cạn kiệt, cách thức quản lý chưa phù hợp đã ảnh hưởng lớn đến sự quản lý, vận hành sản xuất kinh doanh trong 2 năm đầu sau khi thống nhất đất nước.

PGS.TS Phan Xuân Biên, Phó chủ tịch Hội Khoa học lịch sử Việt Nam (Ảnh: Hữu Khoa).

Lạm phát có lúc lên tới 740%, đời sống nhân dân sa sút, ngày càng khó khăn. Kéo theo đó là khủng hoảng khác về văn hóa, xã hội.

"Ngay lúc đó, nhiều địa phương, cơ sở đã tự tìm kiếm cách xoay xở, tháo gỡ khó khăn, mở lối thoát. TPHCM là một trong những điểm sáng nổi bật, thể hiện khí phách và bản chất anh hùng", PGS.TS Phan Xuân Biên nhìn nhận.

Lúc này, những lãnh đạo đầu tiên của TPHCM đã đưa ra chủ trương tìm mọi giải pháp để lo cho dân, lo cho sản xuất, kinh doanh, vực dậy thành phố đang trong cơn khủng hoảng. Lãnh đạo TPHCM "chạy gạo từng bữa" cho 3,5 triệu dân, thành lập tổ thu mua lương thực.

Tổ này đã xuống tận Đồng bằng sông Cửu Long, vượt qua khó khăn, nhiều rào cản, chịu sự hạch sách, thậm chí bắt bớ, để thu mua lương thực theo giá thỏa thuận. Thành ủy TPHCM cũng nghiên cứu cơ sở, khảo sát, thúc đẩy những tìm tòi, sáng kiến mà khi ấy bị coi là "xé rào".

Những đổi mới lúc đầu bị coi là "phá rào", "xé rào", sau này được ghi nhận là bước đột phá đầu tiên của quá trình đổi mới, là năng động, sáng tạo

PGS.TS Phan Xuân Biên Phó chủ tịch Hội Khoa học lịch sử Việt Nam

Bằng những giải pháp đột phá khi ấy, TPHCM đã hiệu triệu giai cấp công nhân, nhân dân lao động, viên chức dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm, từng bước thoát khỏi cách nghĩ, cách làm cũ, tìm mọi cách giải quyết vấn đề trọng yếu và bức thiết.

PGS.TS Nguyễn Danh Tiên, Viện trưởng Viện Lịch sử Đảng, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, cho biết, từ năm 1979, nền kinh tế của TPHCM bộc lộ những hạn chế khi sản lượng công nghiệp sụt giảm nghiêm trọng, ngành công thương gặp nhiều khó khăn, các nông trường, hợp tác xã làm ăn thua lỗ. Thời điểm đó, lãnh đạo thành phố từng phải mượn tài sản, vàng của nhân dân để đổi USD, nhập nguyên liệu cho nhà máy sản xuất, trao đổi cách làm mới, tìm kiếm sáng kiến, thúc đẩy sản xuất và tạo điều kiện cho mọi thành phần kinh tế.

Bằng sự "xé rào" đó, từ những năm đầu thập niên 80, nền kinh tế của TPHCM đã có những khởi sắc. Sự năng động, sáng tạo của TPHCM đã đổi lại được kết quả là tỷ trọng sản xuất công nghiệp chiếm hơn 30% tổng sản lượng cả nước.

"Trải qua biết bao thăng trầm, Đảng bộ, nhân dân TPHCM luôn nêu cao, phát huy tinh thần tự lực, tự cường, với tinh thần cùng cả nước, vì cả nước. Chính truyền thống năng động, sáng tạo của TPHCM là nhân tố then chốt để mang lại những thành công trong suốt 50 năm qua", PGS.TS Nguyễn Danh Tiên chia sẻ.

TPHCM cần vượt qua điểm nghẽn thể chế

Ông Phạm Bình An, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển TPHCM, cho biết, 10 năm qua, từ các nghị quyết của Bộ Chính trị, Trung ương đã ủng hộ ban hành nhiều cơ chế, chính sách đặc thù cho địa phương. Nghị quyết 54 của Quốc hội về các cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TPHCM đã khởi xướng và lan tỏa đến nhiều địa phương.

Giai đoạn 2021-2026, Quốc hội đã thông qua các nghị quyết về cơ chế, chính sách đặc thù cho 9 tỉnh, thành. Điều này cho thấy thể chế hiện nay không theo kịp sự phát triển, còn nhiều hạn chế trong quá trình thiết kế, hoạch định.

"Sự bất cập trong mô hình quản lý đô thị đặc biệt như TPHCM được nêu từ đầu thập niên 2000, với hình tượng dễ hiểu là thành phố đang mặc chiếc áo quá chật so với cơ thể lớn nhanh", ông Phạm Bình An cho hay.

Ông Phạm Bình An, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển TPHCM (Ảnh: Hữu Khoa).

Bà Phạm Phương Thảo, nguyên Chủ tịch HĐND TPHCM, cho biết, trong 50 năm qua, Bộ Chính trị từng có 4 nghị quyết riêng về TPHCM, Quốc hội cũng ban hành các cơ chế, chính sách đặc thù để phát triển thành phố. Điều này cho thấy, Trung ương luôn lắng nghe TPHCM, thực tiễn sinh động tại thành phố cũng là tiền đề để Trung ương ban hành các cơ chế, chính sách mới cho cả nước.

Nguyên lãnh đạo TPHCM cho rằng, địa phương còn đối mặt với nhiều điểm nghẽn, tồn đọng, đặc biệt là về thể chế. Điểm nghẽn này đã tác động đến tinh thần làm việc hăng say, dám nghĩ, dám làm, khiến một bộ phận sợ rủi ro khi thi hành công vụ vì các cơ chế, chính sách có sự xung đột nhất định.

"Trước hết, TPHCM cần sớm vượt qua điểm nghẽn về thể chế, tháo gỡ những dự án còn tồn đọng để tiếp tục phát triển mạnh mẽ trong tương lai", nguyên Chủ tịch HĐND TPHCM góp ý.

Nguyên Chủ tịch HĐND TPHCM Phạm Thị Phương Thảo (Ảnh: Hữu Khoa).

Ông Huỳnh Đảm, nguyên Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam, cho rằng, những thành quả, thành tựu đáng tự hào của TPHCM trong 50 năm qua đạt được dựa trên 4 chữ: "đoàn kết, chủ động, sáng tạo, đột phá". Trong quá khứ, thành phố từng "xé rào" để giải quyết vấn đề của địa phương, giúp Trung ương bước vào thời kỳ đổi mới thì hiện tại, tinh thần này cần tiếp tục phát huy để cùng cả nước vượt qua những điểm nghẽn đã được nhận diện.

"TPHCM đã xác định điểm nghẽn là thể chế thì phải tự cởi trói cho mình. Điểm nghẽn thể chế do con người tạo ra, do nhận định không đúng tình hình hoặc không theo kịp thực tiễn. Bên cạnh đó, TPHCM cần cấp bách cải cách mạnh mẽ tổ chức bộ máy để bước qua thời kỳ mới", ông Huỳnh Đảm nêu quan điểm.