Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng: 'Ngọn lửa' thắp sáng nền báo chí cách mạng

Giữa chiến khu Việt Bắc, năm 1949, một lớp học báo chí đặc biệt được khai sinh trong khói lửa kháng chiến. Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng không chỉ là nơi đào tạo đội ngũ người viết báo đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa non trẻ, mà còn là cái nôi hình thành nên một thế hệ người cầm bút “viết báo như chiến đấu”. Hơn 76 năm đã trôi qua, tinh thần của lớp học năm ấy vẫn lan tỏa mạnh mẽ trong từng tác phẩm báo chí hôm nay.

Báo Thái Nguyên•30/05/2025

Năm 1949, trong bối cảnh cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp bước vào giai đoạn quyết liệt, thông tin tuyên truyền trở thành một vũ khí sắc bén trên mặt trận tư tưởng. Trước yêu cầu cấp thiết phải đào tạo đội ngũ báo chí cách mạng, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ đạo Tổng bộ Việt Minh và Đoàn Báo chí kháng chiến thành lập lớp dạy làm báo đầu tiên của nước ta, mang tên Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng - tên vị chí sĩ yêu nước, nguyên quyền Chủ tịch nước, người được Bác Hồ kính trọng.

Ngôi trường được dựng lên giữa rừng Việt Bắc, tại xóm Bờ Rạ, xã Tân Thái, huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên. Mái lá đơn sơ, ghế ngồi là những thân cây rừng, bàn học là những tấm ván ghép vội, nhưng nơi đây quy tụ những người ưu tú từ các cơ quan Trung ương, các chiến khu, mặt trận. Lớp đầu tiên có 42 học viên, là cán bộ tuyên huấn, cán bộ thông tin tuyên truyền, cán bộ báo chí đang hoạt động trong kháng chiến.

Trường được tổ chức với mô hình hiện đại và bài bản, giống như một trường báo chí đúng nghĩa. Ban Giám đốc gồm các nhà hoạt động báo chí -cách mạng có uy tín: ông Đỗ Đức Dục làm Giám đốc, nhà báo Xuân Thủy làm Phó Giám đốc, cùng các ông Tú Mỡ, Đồ Phồn, Như Phong là ủy viên.

Chương trình học kéo dài ba tháng, gồm các nội dung từ lý luận chính trị, đường lối kháng chiến đến kỹ năng viết báo thực hành. Các môn học bao gồm: “Báo chí là gì?”, “Mục đích của báo chí cách mạng”, “Tin - bài - phóng sự - tiểu phẩm - tranh châm biếm - làm thơ - viết kịch ngắn”, đến cách ra một tờ báo, kỹ thuật in ấn, phát hành...

Đặc biệt, 29 người thầy giảng dạy tại lớp học ấy là các đồng chí lãnh đạo giàu kinh nghiệm về chính trị, phong phú về lý luận, thực tiễn, như Trường Chinh, Hoàng Quốc Việt, Võ Nguyên Giáp, cùng nhiều trí thức, văn nghệ sĩ lớn như Trần Huy Liệu, Nam Cao, Xuân Diệu, Nguyễn Huy Tưởng, Nguyễn Đình Thi, Tố Hữu... Không chỉ dạy nghề, họ truyền cho học viên ngọn lửa yêu nước, tinh thần dấn thân và bản lĩnh cầm bút.

Lời dặn ấy không chỉ thể hiện tầm nhìn chiến lược của Người đối với báo chí, mà còn là mệnh lệnh thiêng liêng gửi đến lớp người cầm bút hôm qua, hôm nay và mai sau.

Sau khi kết thúc ba tháng đào tạo cấp tốc (từ ngày 4/4/1949 đến ngày 6/7/1949), 42 học viên tỏa đi khắp các chiến trường, các địa bàn trọng yếu của Tổ quốc. Họ vững vàng cầm bút cũng như cầm súng, xông pha nơi tuyến lửa để vừa viết báo tuyên truyền, cổ vũ nhân dân kháng chiến, vừa tham gia chiến đấu bảo vệ Tổ quốc.

Mái trường tranh tre nứa lá giữa núi rừng đã đào tạo nên những cây bút chủ lực của Báo Nhân Dân, Quân đội nhân dân, Văn nghệ…, những “hạt giống” đầu tiên của nền báo chí cách mạng như: Thép Mới, Trần Kiên, Lý Thị Trung, Mai Cương; đạo diễn Bành Châu, Trần Vũ; nhà văn Hữu Mai, Hải Như, Từ Bích Hoàng… Họ chính là những cây bút chủ lực của Báo Nhân Dân, Quân đội nhân dân, Văn nghệ…

Tổng Bí thư Trường Chinh khi viết lưu bút ngày 22/6/1949 cho khóa học đã đánh giá Trường Huỳnh Thúc Kháng là “một thí nghiệm thành công”, từ nền móng này, báo chí cách mạng Việt Nam sẽ đào tạo được nhiều cán bộ cầm bút “chiến đấu với quân thù bằng ngòi bút, hướng dẫn dư luận quốc dân” ngày càng hiệu quả hơn.

Từ dấu son ấy, báo chí cách mạng Việt Nam không ngừng lớn mạnh. Nếu năm 1949, cả nước mới có khoảng 10 tờ báo với chừng 300 người làm báo, thì ngày nay báo chí nước nhà đã phát triển vượt bậc với hàng trăm cơ quan báo chí và hàng vạn người cầm bút chuyên nghiệp. Những thế hệ “học trò” gián tiếp của Trường Huỳnh Thúc Kháng đã và đang tiếp nối sự nghiệp vẻ vang.

Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng hoàn thành sứ mệnh lịch sử và dừng hoạt động. Trải qua 70 năm, mái trường năm xưa dần mất dấu dưới tán rừng. Nhưng những người từng học tại đây - dù chỉ một khóa - vẫn luôn đau đáu mong muốn ngày nào đó mái trường được phục dựng như một biểu tượng của báo chí cách mạng.

Năm 2017, Hội Nhà báo Việt Nam phối hợp với tỉnh Thái Nguyên và Bảo tàng Báo chí Việt Nam triển khai Dự án phục dựng Di tích Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng. Nhiều lượt khảo sát, tìm kiếm tư liệu đã được thực hiện. Các cán bộ Bảo tàng đã lặn lội tìm gặp những nhân chứng cuối cùng từng học tại Trường, thu thập từng bức ảnh, trang tài liệu quý báu.

Tâm huyết ấy đã truyền lửa cho cả tập thể. Hồ sơ di tích nhanh chóng hoàn thiện và ngày 28/3/2019, Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch ra quyết định xếp hạng Di tích lịch sử cấp Quốc gia đối với địa điểm Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng. Đây là cột mốc đánh dấu sự “hồi sinh” đầy đủ và trang trọng của “mái trường giữa rừng” trong không gian ký ức của báo chí nước nhà.

Để xứng tầm ý nghĩa lịch sử của Di tích, Trung ương Hội Nhà báo Việt Nam đã vận động nguồn lực xã hội hóa và phối hợp với UBND tỉnh Thái Nguyên triển khai Dự án tu bổ, tôn tạo. Công trình được khởi công đầu năm 2024 và khánh thành, bàn giao vào ngày 9/8/2024, đúng dịp kỷ niệm 75 năm thành lập Trường.

Khu di tích nằm trong vùng quy hoạch Khu du lịch quốc gia hồ Núi Cốc, có diện tích gần 900m² với các hạng mục: Nhà bia tưởng niệm, nhà sàn truyền thống, phòng trưng bày, khu vực tái hiện lớp học thực hành báo chí và bức phù điêu khắc họa 48 chân dung Ban Giám hiệu, giảng viên và học viên khóa đầu tiên.

Bước vào không gian trưng bày mộc mạc giản dị, khách tham quan được tận mắt thấy những hiện vật quý của báo chí kháng chiến đã được phục dựng và bảo quản: Chiếc máy chữ, cây bút, trang bản kẽm, những số báo Cứu Quốc, Sự Thật, Nhân Dân ố vàng… Đặc biệt, ngay vị trí trang trọng là chiếc máy in khổ 24x42cm nặng hơn 600kg, một cổ vật in báo từ đầu năm 1950, do tỉnh Tuyên Quang trao tặng.

Nhà báo Phan Hữu Minh kể lại: Khi biết chiếc máy in này vẫn còn được gìn giữ ở Tuyên Quang, lãnh đạo Bảo tàng Báo chí Việt Nam trực tiếp lên làm việc và đã ngay lập tức được Tỉnh ủy, UBND tỉnh Tuyên Quang bàn giao. Tháng 4/2024, đích thân Phó Chủ tịch UBND tỉnh Tuyên Quang cùng các cán bộ vượt 80 cây số “thỉnh” máy về đặt trong ngôi nhà sàn của Khu di tích, kịp phục vụ Lễ khánh thành.

Từ khi mở cửa, Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng trở thành điểm đến đầy xúc động cho người làm báo cả nước. Không ít nhà báo lão thành đã quay về nơi đây như một cuộc hành hương trở lại cội nguồn. Các cơ quan báo chí, các khoa báo chí của trường đại học đưa sinh viên đến tham quan, học tập thực tế.

Di tích Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng đang phát huy giá trị trong hiện tại như một địa điểm sinh hoạt nghiệp vụ của giới báo chí, điểm đến cho sinh viên báo chí học tập, học sinh tìm hiểu lịch sử.

Đồng chí Trịnh Việt Hùng, Ủy viên dự khuyết Trung ương Đảng, Bí thư Tỉnh ủy Thái Nguyên, khẳng định: Việc phối hợp với Hội Nhà báo Việt Nam tu bổ, tôn tạo, quản lý, bảo tồn Di tích Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng không chỉ là trách nhiệm mà còn là niềm tự hào của Thái Nguyên - nơi từng là cái nôi của cách mạng và báo chí kháng chiến. Di tích đã, đang và sẽ tiếp tục là một điểm đến mang ý nghĩa lớn, được đưa vào danh mục các địa chỉ đỏ trong hành trình khám phá "Thủ đô gió ngàn".

76 năm đã trôi qua kể từ lớp học đặc biệt dưới tán rừng Bờ Rạ, những giá trị mà Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng tạo dựng vẫn vẹn nguyên ý nghĩa và ngày càng tỏa sáng. Di tích không chỉ là nơi tưởng nhớ một sự kiện lịch sử của giới báo chí, mà đã trở thành biểu tượng của tinh thần và đạo đức người làm báo Việt Nam. Những thế hệ làm báo hiện tại và tương lai sẽ tiếp tục nối dài sứ mệnh của thế thệ đi trước bằng sự chính trực, bản lĩnh và sáng tạo để ngọn lửa cách mạng trong nghề không bao giờ tắt.