TRƯỜNG HỌC VÙNG BIÊN - Nối dài con chữ vùng cao (Bài 2)

Cùng với nhiều chính sách hỗ trợ học tập vừa mới được ban hành, những ngôi trường dân tộc nội trú liên cấp được đầu tư xây dựng sẽ giúp nối dài con chữ ở vùng cao biên giới.

Thủ tướng Chính phủ đã phát động chiến dịch thần tốc xây trường nội trú liên cấp cho 248 xã biên giới; trước mắt là hoàn thành khởi công 100 trường trong năm 2025 (chậm nhất đưa vào sử dụng từ năm học 2026-2027)

"Giữ chân" học sinh trên hành trình tri thức

Năm học 2025-2026, Chảo A Ton, sinh năm 2014, dân tộc Dao, là học sinh (HS) lớp 6B - Trường Phổ thông dân tộc bán trú (DTBT) THCS Khánh Xuân, tỉnh Cao Bằng. A Ton là một trong hai HS của lớp 6B đến từ Cà Lò - bản biên giới cách trung tâm xã Khánh Xuân khoảng 30 km đường rừng.

Là năm đầu cấp, lại học bán trú nhưng Chảo A Ton không chút bỡ ngỡ. Bởi em đã quen môi trường bán trú từ năm lớp 5, khi còn là HS của Trường Phổ thông DTBT Tiểu học Khánh Xuân, năm học 2024 - 2025.

"Từ lớp 1 đến lớp 4, em được học ở bản (Điểm trường Cà Lò thuộc Trường Phổ thông DTBT Tiểu học Khánh Xuân - Pv). Lên lớp 5 thì phải ra trường chính để học", Chảo A Ton chia sẻ.

Theo Chảo A Ton, được học tập, sinh hoạt ăn ở tại trường và được hưởng các chính sách hỗ trợ học tập của Nhà nước là một động lực rất lớn để em quyết tâm học thật tốt. Nhưng Ton cũng không biết liệu em có theo hết chặng đường học phổ thông hay không?.

"Xã chưa có trường nội trú liên cấp THCS-THPT, nên khi học hết cấp 2, em sẽ phải đi thêm một quãng đường nữa để đến được trường cấp 3. Mà gia đình của em còn rất khó khăn", A Ton tâm sự.

Trường Phổ thông DTBT THCS Khánh Xuân, tỉnh Cao Bằng tổ chức rèn kỹ năng sinh hoạt bán trú cho HS ngày 15/9/2025

Chia sẻ của Chảo A Ton cũng là hoàn cảnh của đại đa số HS đến từ bản Cà Lò - một bản vẫn đang trong tình cảnh "4 không": Không đường giao thông, không điện chiếu sáng, không nước sinh hoạt và không sóng điện thoại. Cả bản có 34 gia đình (100% là dân tộc Dao), tất cả đều thuộc hộ nghèo.

Sự nghèo đã kéo tụt sự học ở Cà Lò. Như chia sẻ của ông Chảo Vần Sang, Trưởng bản Cà Lò, con em trong bản chủ yếu học hết lớp 9 rồi nghỉ học. Ngay con gái của ông đang học lớp 8 - Trường Phổ thông DTBT THCS Khánh Xuân cũng nghỉ học, ở nhà phụ giúp gia đình từ học kỳ 2, năm học 2023-2024.

Đường vào bản Cà Lò, xã Khánh Xuân, tỉnh Cao Bằng - Ảnh: Thúy Hồng

Để hạn chế tình trạng HS ở vùng cao, biên giới do điều kiện kinh tế gia đình khó khăn mà bỏ học giữa chừng, những năm qua, nhiều chính sách hỗ trợ HS đã được ban hành, thực thi. Trong đó nổi bật là chính sách hỗ trợ HS và trường phổ thông ở xã, thôn đặc biệt khó khăn theo Nghị định số 66/2025/NĐ-CP ngày 12/3/2025 (thay thế Nghị định số 116/2016/NĐ-CP).

Theo báo cáo của Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT), thực hiện chính sách này, một HS theo học tại các trường phổ thông dân tộc nội trú (DTNT) sẽ được hỗ trợ kinh phí học tập, quy bằng tiền trung bình ngân sách chi trả 23 triệu đồng/năm học; với HS ở trường DTBT trung bình khoảng 16 triệu đồng/HS/năm học.

Nhưng sau mỗi năm học, mỗi cấp học, sĩ số của các trường nội trú, bán trú vẫn cứ "rơi rụng" một vài HS. Điều này không chỉ lãng phí nguồn lực Nhà nước đầu tư cho mỗi HS trong từng năm học mà còn khiến sự nghiệp giáo dục ở vùng cao, biên giới vẫn cứ trầy trật như người leo núi mùa mưa.

Sự nghèo đang kéo tụt sự học ở bàn Cà Lò, xã Khánh Xuân, tỉnh Cao Bằng - Ảnh: Thúy Hồng

Nâng chuẩn giáo viên để nâng tầm giáo dục vùng phên dậu

Trong rất nhiều nguyên nhân khiến HS miền núi, biên giới không đi hết chặng đường học tập đã được nhận diện thì có nguyên nhân thiếu trường nội trú liên cấp, nhất là liên cấp cả 3 cấp học. Theo số liệu của Bộ GD&ĐT, tại 248 xã biên giới trên đất liền hiện có 956 trường phổ thông thì chỉ có khoảng 110 trường phổ thông liên cấp TH - THCS; 4 trường phổ thông liên cấp THCS - THPT.

Đặc biệt, ở 248 xã biên giới trên đất liền hiện không có trường phổ thông liên 3 cấp TH-THCS-THPT. Vì vậy, việc thần tốc triển khai xây dựng trường dân tộc nội trú liên cấp tại địa bàn này là giải pháp hiệu quả để "giữ chân" HS.

Thực hiện chủ trương của Bộ Chính trị tại Thông báo số 81-TB/TW, ngày 27/7/2025, Thủ tướng Chính phủ đã chủ trì cuộc họp với các Bộ, ngành liên quan. Thủ tướng đã phát động chiến dịch thần tốc xây trường nội trú liên cấp cho 248 xã biên giới; trước mắt là hoàn thành khởi công 100 trường trong năm 2025 (chậm nhất đưa vào sử dụng năm học 2026-2027), sau đó sẽ mở rộng ra toàn địa bàn biên giới trên đất liền.

Một góc bản Cà Lò, xã Khánh Xuân, tỉnh Cao Bằng - Ảnh: Thúy Hồng

Theo thiết kế của Bộ GD&ĐT, với việc đầu tư 248 trường nội trú dân tộc liên cấp ở các xã biên giới trên đất liền sẽ đáp ứng đầy đủ, đồng bộ nhu cầu học tập, sinh hoạt nội trú, bán trú cho 625.255 HS. Đồng thời, bố trí giáo viên (GV) phù hợp, đủ về số lượng, bảo đảm về chất lượng và chế độ phụ cấp cho GV trong điều kiện mới.

Đây rõ ràng là cơ hội, đồng thời cũng là thách thức đối với ngành Giáo dục trong việc nâng cao chất lượng giáo dục ở địa bàn biên giới, nhất là chất lượng đội ngũ nhà giáo. Bởi thực tế, hiện đội ngũ nhà giáo ở địa bàn này không chỉ thiếu về số lượng mà còn yếu về chất lượng so với yêu cầu của Luật Giáo dục 2025.

Bộ GD&ĐT đang dự thảo Nghị định quy định về chính sách hỗ trợ bữa ăn trưa cho HS cấp TH và THCS ở các xã biên giới. Theo dự thảo này, HS cấp TH và THCS tại các xã biên giới đất liền, không phân biệt dân tộc hay hộ khẩu, sẽ được hỗ trợ 450.000 đồng mỗi tháng và 8 kg gạo, trong tối đa 9 tháng một năm học. HS lớp 1 là người DTTS có học tiếng Việt trước khi vào học còn được hưởng thêm 1 tháng hỗ trợ. Dự thảo đang được Bộ Tư pháp thẩm định trước khi trình Chính phủ.

Trở lại Trường DTBT TH&THCS Mường Lèo, tỉnh Sơn La để thấy rõ hơn điều này. Theo Báo cáo số 208/BC-BTTH&THCSML ngày 23/5/2025, nhà trường được giao 59 biên chế, nhưng mới chỉ có 55 người. Hiện trường đang thiếu 1 cán bộ quản lý và 3 GV, trong đó đang thiếu 1 GV môn Tiếng Anh ở cấp TH.

Hiện tỷ lệ GV/lớp của nhà trường cũng đang ở dưới mức quy định, nhất là cấp THCS. Theo quy định hiện hành, trường Phổ thông DTBT THCS được bố trí tối đa 2,2 giáo viên/lớp, nhưng hiện ở Trường DTBT TH&THCS Mường Lèo, tỷ lệ này mới được 1,78 GV/lớp.

Theo Luật Giáo dục 2025, đối với cấp TH, THCS, THPT thì GV phải bằng cử nhân trở lên thuộc ngành đào tạo phù hợp với môn học. Nhưng trong 49 GV đảm nhận công tác giảng dạy của Trường DTBT TH&THCS Mường Lèo hiện vẫn còn 2 GV cấp TH có bằng Trung cấp, 1 GV cấp THCS có bằng Cao đẳng.

Đây cũng là thực trạng chung ở hầu hết các trường khu vực biên giới trên đất liền. Theo báo cáo của Bộ GD&ĐT, năm học 2024-2025, tại 248 xã biên giới có 9.867 GV mầm non; 20.919 GV cấp TH; số GV còn thiếu theo định mức biên chế là 1.043 người; cấp THCS có 13.489 GV, còn thiếu theo định mức biên chế là 1.218 người.

Đặc biệt, theo Bộ GD&ĐT, tại các xã khu vực biên giới, sự phân bố GV không đồng đều. Nhiều xã vùng sâu, vùng xa còn thiếu GV, nhất là ở các bộ môn đặc thù như: Tiếng Anh, Tin học, Âm nhạc, Mỹ thuật.

"GV ngoại ngữ, đặc biệt là giáo viên biết tiếng Trung Quốc, tiếng Lào, tiếng Khmer, gần như không có hoặc rất hiếm tại các xã khu vực biên giới, do chưa có chính sách đào tạo hoặc tuyển dụng phù hợp", Bộ GD&ĐT cho biết.

Đây rõ ràng là vấn đề cần được ngành Giáo dục đặc biệt quan tâm khi triển khai chủ trương củng cố hệ thống trường dân tộc nội trú liên cấp ở khu vực biên giới, để bảo đảm có trường, có HS là phải có GV đứng lớp. Khi được xây mới, nâng cấp thì trong những "ngôi nhà chung" đó cần có những "người mẹ", ngoài tình thương và trách nhiệm thì cần đủ tầm để chăm lo, nuôi dưỡng, nối dài con chữ ở vùng phên dậu.

Cùng với xây trường, Bộ GD&ĐT đề nghị Chính phủ giao Bộ nghiên cứu, đề xuất ban hành các chính sách ưu tiên đặc thù nhằm thu hút, sử dụng ổn định và nâng cao chất lượng đội ngũ GV công tác lâu dài tại các xã biên giới, bao gồm: Chính sách phụ cấp ưu đãi, hỗ trợ nhà công vụ, bố trí, luân chuyển cán bộ, giáo viên và tạo điều kiện phát triển nghề nghiệp…

Nguồn: https://baolangson.vn/truong-hoc-vung-bien-noi-dai-con-chu-vung-cao-bai-2-5059724.html