Bắc Ninh: Bảo vệ di sản văn hóa trong không gian hành chính mới

BẮC NINH - Sở hữu hệ thống di sản văn hóa đồ sộ, đa dạng về loại hình, phong phú về giá trị, Bắc Ninh đang đứng trước nhiều cơ hội và cả thách thức trong công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di sản. Sau hơn một tháng thực hiện mô hình chính quyền địa phương hai cấp, bài toán đặt ra là làm sao bảo đảm tính liên tục, hiệu quả và chiều sâu trong gìn giữ bản sắc địa phương, đồng thời biến di sản thành nguồn lực nội sinh cho sự phát triển toàn diện.

Di sản văn hóa đồ sộ

Bắc Ninh là vùng đất giàu truyền thống văn hiến, nơi hội tụ và lan tỏa nhiều giá trị văn hóa tiêu biểu của dân tộc. Theo tổng hợp mới nhất của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, toàn tỉnh hiện có 3.879 di tích các loại, trong đó hơn 1.400 di tích đã được xếp hạng, 24 bảo vật quốc gia, gần 1.400 lễ hội truyền thống và 33 di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Đặc biệt, Bắc Ninh còn có 7 di sản văn hóa được UNESCO ghi danh, gồm: Dân ca Quan họ; Ca trù; Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt; Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam; Nghi lễ và trò chơi kéo co làng Hữu Chấp; Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm; Quần thể di tích danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc. Việc sở hữu khối lượng di sản lớn, phân bố rộng khắp và mỗi di tích đều hàm chứa một câu chuyện lịch sử, văn hóa riêng biệt đòi hỏi phương thức quản lý toàn diện, sâu sát và hiệu quả để khai thác đúng tiềm năng, hạn chế nguy cơ mai một văn hóa.

Một số cấu kiện, bức chạm khắc cổ ở đình Lỗ Hạnh bị mưa dột thấm mốc.

Trung tuần tháng 7 vừa qua, đến thăm đình Lỗ Hạnh - di tích quốc gia được mệnh danh “Đệ nhất Kinh Bắc” tại xã Hiệp Hòa, chúng tôi nhận thấy mái đình đã xuống cấp. Ông Nghiêm Xuân Quang, cai đám đình Lỗ Hạnh lo lắng: "Mái đình bị dột từ năm 2022, nhiều đoạn ngói bị xô lệch, trời mưa nước thấm qua vì kèo, ảnh hưởng đến các bức chạm khắc cổ. Người dân đã nhiều lần kiến nghị và tạm thời khắc phục nhưng vá chỗ này xong thì chỗ khác lại dột. Mấy tháng trước có đoàn về khảo sát nhưng đến nay vẫn chưa thấy triển khai. Nếu không sớm tu sửa, di tích có nguy cơ hư hỏng nặng".

Xã Yên Thế đang sở hữu 8/23 di tích quốc gia đặc biệt, thuộc những địa điểm Khởi nghĩa Yên Thế. Theo ông Thân Hải Nam, Bí thư Đảng ủy xã, địa phương đang chờ hướng dẫn để kiện toàn Ban Quản lý di tích. Hiện trên địa bàn xã còn nhiều di tích quốc gia đặc biệt chưa được đầu tư tu bổ, tôn tạo như: Đồn Hom, đồn Hố Chuối, chùa Lèo…, trong đó có di tích đang xuống cấp, có địa điểm cần khai quật khảo cổ học.

Phường Võ Cường vốn được hợp nhất từ ba đơn vị hành chính cũ là Võ Cường, Đại Phúc và Phong Khê. Trên địa bàn phường hiện có 48 di tích, trong đó 9 di tích quốc gia, 18 di tích cấp tỉnh cùng 7 làng quan họ gốc và 2 làng quan họ thực hành. Chị Tạ Thị Huệ, cán bộ văn hóa phường cho biết: Sau một tháng thực hiện mô hình chính quyền hai cấp, lĩnh vực văn hóa cơ bản ổn định. Tuy nhiên, việc triển khai nhiệm vụ chuyên môn còn lúng túng do chưa có hướng dẫn cụ thể, nhất là việc phân cấp quản lý và kiện toàn Ban Quản lý di tích sau sáp nhập.

Cần nhiều giải pháp đồng bộ

Cộng đồng địa phương là những người trực tiếp sở hữu, thực hành và trao truyền di sản cho thế hệ sau. Do đó, mọi hoạt động bảo tồn, gìn giữ di sản chỉ có thể thành công khi có sự tham gia tự nguyện, chủ động của chủ thể văn hóa. Sự đồng hành của cộng đồng không chỉ giúp bảo vệ di sản khỏi nguy cơ mai một, mà còn lan tỏa, làm phong phú thêm các giá trị di sản trong đời sống đương đại.

Vậy nhưng sau sáp nhập, các văn bản phân cấp quản lý cũ chưa được điều chỉnh hoặc bổ sung phù hợp. Ban Quản lý di tích địa phương là lực lượng giữ vai trò then chốt trong giám sát, bảo vệ và phát huy giá trị di sản cũng vẫn đang trong quá trình chờ kiện toàn theo hướng dẫn từ cơ quan chuyên môn. Một số địa phương, cán bộ văn hóa bị xáo trộn về tổ chức, thiếu nhân lực chuyên trách hoặc phải kiêm nhiệm nhiều lĩnh vực. Điều này dẫn đến tình trạng thiếu đầu mối theo dõi, tham mưu và triển khai hiệu quả các hoạt động bảo tồn di sản từ cơ sở.

Trước thực tiễn đó, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã và đang chủ động tham mưu nhiều giải pháp đồng bộ. Sở phối hợp với các địa phương nghiên cứu, nắm bắt thực trạng công tác quản lý di tích; báo cáo, đề xuất UBND tỉnh hướng dẫn cụ thể về việc thành lập và kiện toàn Ban Quản lý di tích cấp xã. Bên cạnh đó, Sở tăng cường phối hợp tuyên truyền, quảng bá giá trị di sản văn hóa Bắc Ninh nói chung và di sản văn hóa tiêu biểu của từng địa phương nói riêng nhằm nâng cao nhận thức, trách nhiệm của cộng đồng trong gìn giữ, phát huy giá trị di sản.

Ông Trương Quang Hải, Phó Giám đốc Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch cho biết: Thời gian tới, ngành Văn hoá, Thể thao và Du lịch tham mưu phân cấp quản lý di sản cho chính quyền địa phương và cộng đồng dân cư; khuyến khích và tạo điều kiện để người dân tham gia vào các mô hình quản lý cộng đồng như các tổ, đội, nhóm bảo tồn di sản tại địa phương; tổ chức các lớp tập huấn, bồi dưỡng kiến thức về di sản văn hóa cho cán bộ quản lý, người dân địa phương và các nghệ nhân, thợ thủ công liên quan đến di sản; kết hợp bảo tồn di sản với phát triển du lịch, tạo ra các sản phẩm du lịch hấp dẫn, độc đáo, có tính giáo dục cao, mang lại lợi ích kinh tế cho địa phương... Từ nay đến cuối năm 2025, Sở sẽ tham mưu trình HĐND tỉnh xem xét, ban hành một số cơ chế, chính sách đặc thù, trong đó có hỗ trợ nghệ nhân và các chủ thể thực hành di sản văn hóa phi vật thể khác; hỗ trợ làng quan họ, câu lạc bộ di sản; hỗ trợ người trông coi di tích lịch sử cách mạng...

 

Bài, ảnh: Thanh Lâm

Nguồn: https://baobacninhtv.vn/bac-ninh-bao-ve-di-san-van-hoa-trong-khong-gian-hanh-chinh-moi-postid423701.bbg