Bài 2: Những hạt giống hòa bình

Cuối những năm 80 của thế kỷ XX, hội nghị tại Stony Point (New York, Hoa Kỳ) mở ra chương mới trong hợp tác nhân đạo Việt Nam - Hoa Kỳ, đưa các tổ chức phi chính phủ và cựu binh Hoa Kỳ đến Việt Nam tham gia hàn gắn vết thương chiến tranh. Ông Hà Huy Thông, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại của Quốc hội, nguyên Trưởng đoàn tiền trạm mở Cơ quan liên lạc tại Washington, D.C. (Hoa Kỳ), Phó Chủ tịch Hội hữu nghị và hợp tác Việt Nam - Hà Lan, Ủy viên Hội đồng Hoà bình và Phát triển Việt Nam - người trực tiếp tham dự hội nghị - kể lại những dấu mốc khi những “hạt giống hòa bình” đầu tiên được gieo bằng lòng tin và thiện chí giữa con người hai nước.

Hội nghị Stony Point - Bước đầu của hợp tác nhân đạo

Năm 1989, tình hình thế giới có nhiều biến chuyển quan trọng, từ các cuộc xung đột đi vào giải pháp, Việt Nam rút hết quân khỏi Campuchia (ngày 26/9/1989), Liên Xô và Hoa Kỳ tuyên bố kết thúc Chiến tranh lạnh (tại Hội nghị cấp cao ở Malta ngày 02-03/12/1989).

Từ ngày 10 đến 13/12/1989, tại Stony Point (New York, Hoa Kỳ), nhiều tổ chức phi chính phủ Hoa Kỳ như American Friends Service Committee (AFSC), Vietnam Veterans of America Foundation (VVAF), World Vision USA, Save the Children, US-Indochina Reconciliation Project (USIRP)... tổ chức hội nghị về hỗ trợ nhân đạo cho Việt Nam.

Ông Hà Huy Thông trao đổi với đại diện một tổ chức phi chính phủ Hoa Kỳ bên lề hội nghị tại Stoney Point, New York, diễn ra từ ngày 10 đến 13/12/1989. (Ảnh: Ông Hà Huy Thông cung cấp)

Tham dự hội nghị có đại diện Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ (ông Michael Marine, Phó phòng Việt Nam - Lào - Campuchia), Phái đoàn thường trực Việt Nam bên cạnh Liên hợp quốc tại New York, Ban Điều phối viện trợ nhân dân (PACCOM) - đơn vị mới thành lập ngày 10/6/1989, được giao làm đầu mối trong quan hệ và vận động viện trợ phi chính phủ nước ngoài, phối hợp với các bộ, ngành trung ương và các tỉnh, thành phố nhằm hỗ trợ các hoạt động nhân đạo và phát triển của các tổ chức phi chính phủ nước ngoài tại Việt Nam.

Ông Hà Huy Thông, khi ấy công tác tại Phái đoàn thường trực Việt Nam bên cạnh Liên hợp quốc tại New York, tháp tùng đoàn Việt Nam, kể lại: "Đây là một sự kiện đặc biệt: lần đầu tiên các tổ chức phi chính phủ Hoa Kỳ được chính quyền Hoa Kỳ khuyến khích hợp tác với Việt Nam trong lĩnh vực nhân đạo, cứu trợ và khắc phục hậu quả chiến tranh. Hội trường hôm ấy chật kín. Nhiều người từng phản đối chiến tranh Việt Nam nay ngồi lại để bàn cách hỗ trợ Việt Nam tái thiết".

Theo ông Thông, hội nghị các tổ chức phi chính phủ tại Stony Point với sự tham dự của hàng trăm đại diện đã tạo nên làn sóng mới trong quan hệ nhân dân hai nước. Sau hội nghị, nhiều tổ chức phi chính phủ Hoa Kỳ bắt đầu đến Việt Nam thực hiện các chương trình hỗ trợ y tế, chân tay giả, giáo dục, khắc phục bom mìn, hỗ trợ người khuyết tật… Thiện chí được biến thành hành động, đặt nền móng xã hội cho tiến trình hòa giải lâu dài. Trong số đó, Operation Smile là tổ chức sớm có mặt, phối hợp với các bệnh viện và bác sĩ Việt Nam phẫu thuật cho nhiều trẻ em bị dị tật hàm ếch.

Ông Michael Marine - người phát biểu chính sách tại hội nghị - sau này trở thành Đại sứ Hoa Kỳ tại Việt Nam (2004-2007), cho rằng Stony Point đã kết nối nhiều nhân vật đóng vai trò cầu nối trong giai đoạn chuyển mình của quan hệ hai nước.

“Cây hòa bình” từ Hoa Kỳ đến Quảng Trị (Việt Nam)

Tinh thần Stony Point được tiếp nối bằng sự ra đời của PeaceTrees vào năm 1995. Sự kiện Hoa Kỳ - Việt Nam thiết lập quan hệ ngoại giao đã thúc đẩy vợ chồng ông bà Danaan Parry và Jerilyn Brusseau (ở Seattle, Washington) - những người mang nỗi đau mất người thân trong chiến tranh tại Việt Nam - sáng lập tổ chức nhằm góp phần hóa giải di sản bom mìn tại Việt Nam.

Ông Danaan Parry (ngoài cùng bên phải) và bà Jerilyn Brusseau (thứ hai từ phải sang) tham gia khởi công dự án trồng Cây hoà bình tại Atlanta (Hoa Kỳ), tháng 9/1996 trước khi đến Quảng Trị. (Ảnh: Ông Hà Huy Thông cung cấp)

Ông Hà Huy Thông kể: Tháng 9/1996, giữa bầu không khí sôi động của Thế vận hội Atlanta vừa diễn ra, PeaceTrees mời Đại sứ quán Việt Nam tại Hoa Kỳ (khi ấy mới khai trương) dự lễ khởi động dự án "trồng cây hòa bình" - sáng kiến nhằm mang nguồn lực sang hỗ trợ rà phá bom mìn ở Quảng Trị và phủ xanh vùng đất từng hứng chịu chiến sự ác liệt nhất.

"Hôm ấy, chúng tôi cùng trồng những "cây hòa bình" đầu tiên - biểu tượng cho khởi đầu của một quan hệ mới giữa hai dân tộc", ông Thông nói.

Không lâu sau, PeaceTrees đến Quảng Trị, trồng những cây xanh đầu tiên trên vùng đất còn đầy vật nổ, rồi phát triển thành chuỗi dự án nhân đạo: rà phá bom mìn, giáo dục phòng tránh tai nạn, hỗ trợ nạn nhân, phát triển sinh kế sau rà phá, trao đổi đoàn nhân dân và sinh viên.

PeaceTrees VietNam hỗ trợ xử lý bom mìn được tìm thấy trong quá trình tìm kiếm quân nhân Hoa Kỳ mất tích trong chiến tranh tại Việt Nam, tháng 6/2025. (Ảnh: PeaceTrees VietNam)

Ba thập niên qua, PeaceTrees đã trở thành mô hình hợp tác nhân đạo tiêu biểu. Theo thống kê của PeaceTrees VietNam nhân dịp kỷ niệm 30 năm ngày thành lập: từ năm 1996 đến nay tổ chức đã rà phá và trả lại hơn 46 triệu mét vuông đất an toàn, thu gom và xử lý thành công hơn 157.000 vật liệu nổ nguy hiểm, tuyên truyền giáo dục phòng tránh tai nạn bom mìn cho hơn 230.000 lượt người. Bên cạnh đó, tổ chức đã xây dựng 24 điểm trường mẫu giáo, 12 thư viện, 2 nhà cộng đồng ở những vùng khó khăn; hỗ trợ gia đình nạn nhân bom mìn và cộng đồng thông qua các dự án sinh kế, giếng nước sạch và học bổng. PeaceTrees VietNam cũng đón 1.277 tình nguyện viên Hoa Kỳ đến Quảng Trị thông qua các chương trình ngoại giao nhân dân.

"PeaceTrees là ví dụ điển hình của ngoại giao nhân dân giữa Hoa Kỳ và Việt Nam", ông Thông nhấn mạnh.

Nhìn lại hơn ba thập kỷ, ông Hà Huy Thông cho rằng đối ngoại nhân dân đã tạo dựng nền tảng xã hội, gây dựng niềm tin và làm nên những kết nối đầu tiên trong tiến trình bình thường hóa quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ. Hành trình ấy đến nay vẫn tiếp diễn, bằng những “cây hòa bình” được trồng lên từ cả hai phía - những cây xanh của ký ức, của khép lại đau thương và hướng đến tương lai.

Nguồn: https://thoidai.com.vn/bai-2-nhung-hat-giong-hoa-binh-217738.html