Chỉnh sửa gen trong nông nghiệp: Kỳ vọng ‘Khoán 10’ về khoa học công nghệ

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến nhấn mạnh Việt Nam đang ứng dụng nhiều hướng nghiên cứu như công nghệ chuyển gen, chỉ thị phân tử, nuôi cấy mô, phôi và tế bào nhằm chọn tạo giống cây trồng, vật nuôi thích ứng biến đổi khí hậu, nâng cao năng suất và giá trị sản phẩm.

Tuy vậy, lãnh đạo Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng lưu ý để tránh tình trạng các nhà khoa học trăn trở với nghiên cứu nhưng vẫn lo lắng cho cuộc sống, việc quan trọng là cần tạo ra một “khoán 10” mới trong khoa học công nghệ, để khuyến khích sáng tạo và khơi dậy tinh thần dấn thân, cống hiến trong cộng đồng khoa học, sớm bắt kịp xu thế phát triển thế giới.

Việt Nam đã làm chủ nhiều công nghệ

Phát biểu khai mạc Diễn đàn “Chỉnh sửa gen trong nông nghiệp - Công nghệ chiến lược gắn với khung pháp lý” do Bộ Nông nghiệp và Môi trường phối hợp với các đơn vị liên quan tổ chức sáng 18/10, ông Tiến nhấn mạnh khoa học và công nghệ đang trở thành động lực then chốt thúc đẩy nông nghiệp Việt Nam phát triển bền vững; nâng cao năng suất, chất lượng và sức cạnh tranh trên thị trường toàn cầu.

Theo ông Tiến, tinh thần phát triển khoa học công nghệ đã được khẳng định rõ trong Nghị quyết số 19-NQ/TW ngày 16/6/2022 về nông nghiệp, nông dân, nông thôn đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Gần đây, Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 10/7/2024 của Bộ Chính trị, tiếp tục nhấn mạnh khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo là động lực chủ yếu để hiện đại hóa lực lượng sản xuất, đưa nền kinh tế Việt Nam tiến tới giá trị gia tăng cao hơn.

Với tinh thần đó, Thứ trưởng Tiến cho biết trong lĩnh vực nông nghiệp, khoa học công nghệ hiện đóng góp khoảng 30% giá trị gia tăng toàn ngành.

Thực tế trong những năm qua cho thấy khoa học và công nghệ đã đóng góp trực tiếp và hiệu quả vào sự phát triển của ngành nông nghiệp. Việt Nam cũng đã làm chủ nhiều công nghệ chọn tạo giống cây trồng, vật nuôi có năng suất, chất lượng cao, ứng dụng công nghệ sinh học, công nghệ số, tự động hóa và truy xuất nguồn gốc trong sản xuất-chế biến-tiêu thụ.

Nhờ đó, nông nghiệp liên tục tăng trưởng ổn định, đảm bảo an ninh lương thực quốc gia, giữ vững vị thế xuất khẩu hàng đầu thế giới về nhiều sản phẩm nông nghiệp chủ lực như gạo, càphê, hồ tiêu, thủy sản, các sản phẩm từ gỗ, rau quả…

“Năm 2025, ngành nông nghiệp có thể đạt kỷ lục xuất khẩu khoảng 67-70 tỷ USD, là một minh chứng cho hiệu quả của đổi mới khoa học công nghệ,” ông Tiến nói.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến phát biểu tại hội nghị. (Ảnh: BTC)

Hiện nay, Việt Nam đang ứng dụng nhiều hướng nghiên cứu như công nghệ chuyển gen, chỉ thị phân tử (marker), nuôi cấy mô, phôi và tế bào nhằm chọn tạo giống cây trồng, vật nuôi thích ứng biến đổi khí hậu, nâng cao năng suất và giá trị sản phẩm.

Tuy vậy, ông Tiến cũng lưu ý trình độ khoa học công nghệ trong nước vẫn còn khoảng cách khá xa so với các quốc gia phát triển; các nghiên cứu mang tính nền tảng về sinh học phân tử, chỉnh sửa gen, công nghệ tế bào, vật liệu sinh học còn hạn chế; sự liên kết giữa viện-trường-doanh nghiệp chưa chặt chẽ.

Ngoài ra, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng nhấn mạnh dù cơ chế tài chính, thủ tục đầu tư cho nghiên cứu khoa học đã được Đảng, Nhà nước đặc biệt quan tâm, nhưng vẫn còn chồng chéo, thiếu linh hoạt.

Hoàn thiện pháp lý về công nghệ chỉnh sửa gen

Trước thực tế trên, ông Tiến nêu quan điểm để nâng tầm năng lực đổi mới sáng tạo quốc gia, trình độ công nghệ trong nông nghiệp, thời gian tới, ngành nông nghiệp cần chuyển mạnh sang giai đoạn đầu tư chiều sâu, tập trung vào các lĩnh vực công nghệ lõi, công nghệ tiên tiến. Trong đó, công nghệ chỉnh sửa gen trong nông nghiệp là một hướng đi chiến lược và đầy tiềm năng.

Theo ông Tiến, công nghệ chỉnh sửa gen đang mở ra cơ hội to lớn để nâng cao năng suất, chất lượng và khả năng chống chịu của cây trồng, vật nuôi, giảm phụ thuộc vào hóa chất, thuốc bảo vệ thực vật, đồng thời tăng tính bền vững và an toàn sinh học trong sản xuất nông nghiệp. Tuy nhiên, công nghệ chỉ có thể phát huy hiệu quả khi đi cùng với một khung pháp lý đầy đủ, minh bạch và tiên tiến.

Hiện nay, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang phối hợp với các bộ, ngành liên quan dự thảo sửa đổi Luật Đa dạng sinh học, trong đó sẽ làm rõ khái niệm về sinh vật biến đổi gen và xây dựng các quy định, tiêu chuẩn quản lý phù hợp với thực tiễn quốc tế.

“Việc này không chỉ nhằm bảo đảm an toàn sinh học và tuân thủ các cam kết quốc tế, mà còn tạo hành lang pháp lý thông thoáng cho nghiên cứu, thử nghiệm và ứng dụng các tiến bộ khoa học mới,” ông Tiến nói thêm.

Với quan điểm trên, ông Tiến đề nghị các cơ quan quản lý Nhà nước cần chủ động rà soát, hoàn thiện thể chế, cơ chế, chính sách nhằm thúc đẩy nghiên cứu, chuyển giao và ứng dụng công nghệ sinh học, công nghệ chỉnh sửa gen trong nông nghiệp; các viện nghiên cứu, trường đại học và doanh nghiệp tăng cường hợp tác công-tư, hình thành chuỗi đổi mới sáng tạo từ nghiên cứu cơ bản đến thương mại hóa sản phẩm, phát huy tối đa nội lực của đội ngũ khoa học trong nước.

“Chúng ta cần tạo môi trường và động lực để các nhà khoa học yên tâm cống hiến, tránh tình trạng họ trăn trở với nghiên cứu nhưng vẫn lo lắng cho cuộc sống,” ông Tiến nói và ví Diễn đàn “Chỉnh sửa gen trong nông nghiệp-Công nghệ chiến lược gắn với khung pháp lý” sẽ góp phần tạo ra một “khoán 10” mới trong khoa học công nghệ, khuyến khích sáng tạo, khơi dậy tinh thần dấn thân trong cộng đồng khoa học.

Ông Tiến cũng bày tỏ mong muốn các tổ chức quốc tế, đối tác phát triển tiếp tục đồng hành, chia sẻ kinh nghiệm, chuyển giao công nghệ và hỗ trợ đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, giúp Việt Nam sớm bắt kịp trình độ khu vực và thế giới.

Tiến sỹ Nguyễn Văn Long - Vụ trưởng Vụ Khoa học và Công nghệ chia sẻ. (Ảnh: BTC)

Chia sẻ về kinh nghiệm quản lý sản phẩm biến đổi gen (GMO), Tiến sỹ Nguyễn Văn Long - Vụ trưởng Vụ Khoa học và Công nghệ (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), cho biết thế giới hiện áp dụng hai hướng tiếp cận chính trong quản lý sản phẩm chỉnh sửa gen gồm: Đánh giá rủi ro dựa vào đặc tính sinh học của sản phẩm cuối cùng, không phụ thuộc vào công nghệ tạo ra nó và dựa trên công nghệ tạo ra sản phẩm.

Cùng với đó, nhiều nước cũng áp dụng quan điểm cởi mở, coi công nghệ chỉnh sửa gen là công cụ quan trọng cho nông nghiệp bền vững.

Để bắt kịp xu thế phát triển, ông Long cho biết Việt Nam đang xem xét sửa đổi, bổ sung Luật Đa dạng sinh học 2008 để cập nhật khái niệm và quy định về chỉnh sửa gen, đồng thời xây dựng cơ chế quản lý và thương mại phù hợp với xu thế toàn cầu.

Tuy nhiên, Vụ trưởng Vụ Khoa học và Công nghệ cũng lưu ý việc hoàn thiện khung pháp lý này đòi hỏi thời gian, sự phối hợp giữa các bộ, ngành, nhà khoa học và doanh nghiệp, cùng cam kết mạnh mẽ từ các nhà hoạch định chính sách.

“Trong thời gian tới, chúng tôi sẽ tiếp tục hiện đại hóa hệ thống phòng thí nghiệm và cơ sở dữ liệu gen quốc gia, đồng thời phát triển đội ngũ nhân lực chất lượng cao, định hướng các chương trình nghiên cứu trọng điểm gắn với đổi mới sáng tạo. Song song đó là hợp tác quốc tế theo hệ thống, bảo hộ sở hữu trí tuệ, công tác truyền thông và chuyển đổi số sẽ được triển khai mạnh mẽ hơn,” ông Long nhấn mạnh.

Tại sự kiện, nhiều ý kiến chuyên gia, nhà khoa học cũng nhấn mạnh với việc ứng dụng tiến bộ khoa học công nghệ, các sản phẩm chỉnh sửa gen gần như tương đồng với giống lai tự nhiên, đồng thời rút ngắn thời gian chọn tạo chỉ còn 2-5 năm, thay vì 10-15 năm như trước. Tuy nhiên, do luật mới chỉ định nghĩa “sinh vật biến đổi gen,” các sản phẩm chỉnh sửa gen dù không chứa DNA ngoại lai vẫn bị xếp chung với GMO, gây khó khăn cho thương mại hóa và hội nhập quốc tế.

Vì vậy, các chuyên gia, nhà khoa học thống nhất cho rằng Việt Nam cần tách biệt khái niệm “chỉnh sửa gen” khỏi “biến đổi gen,” đồng thời áp dụng cơ chế quản lý dựa trên bản chất sản phẩm, thay vì công nghệ sử dụng./.

(Vietnam+)

Nguồn: https://www.vietnamplus.vn/chinh-sua-gen-trong-nong-nghiep-ky-vong-khoan-10-ve-khoa-hoc-cong-nghe-post1071068.vnp