Chống đỡ kiệt tác tháp Chăm chờ trùng tu

VẾT NỨT XUYÊN THẤU, CÀNG NGÀY CÀNG NGHIÊNG

Tháp B3 thuộc quần thể Khu đền tháp Mỹ Sơn ở xã Thu Bồn (TP.Đà Nẵng), tọa lạc trên một ngọn đồi thấp, có suối Khe Thẻ chảy bao quanh. Đây là một trong những công trình kiến trúc hiếm hoi còn giữ được dáng vẻ tiêu biểu cho phong cách Mỹ Sơn A1, xây dựng vào cuối thế kỷ 10 với chức năng thờ thần Ganesha (con trai thần Shiva). Tháp cao 9,45 m, được ví như mô hình thu nhỏ của kiệt tác tháp A1.

Đầu thế kỷ 20, các chuyên gia Pháp thuộc Viện Viễn Đông Bác Cổ (EFEO) đã phát quang, đo vẽ, khảo tả, nghiên cứu tháp B3 lúc đó còn khá nguyên vẹn. Tuy nhiên, trải qua chiến tranh, công trình bị ảnh hưởng nặng nề, trong đó mảng tường tháp phía tây nam và phần mái công trình bị bom đạn làm hư hại. Đến khoảng thập niên 80 của thế kỷ 20, công trình được trùng tu, gia cố tường phía tây, mái tháp, một số vị trí trên thân tháp bởi các chuyên gia Ba Lan và VN.

Tuy nhiên, sau nhiều năm tiếp tục chịu ảnh hưởng thiên nhiên và đặc biệt là địa tầng không vững, tình trạng xuống cấp của tháp B3 đến mức báo động. Từ phát hiện ban đầu của kiến trúc sư Kazik (Ba Lan) những năm 1980 về độ nghiêng nhẹ và tường xuất hiện nhiều vết nứt, đến năm 2000, cuộc khảo sát chi tiết đã đưa ra con số đáng báo động khi toàn bộ thân tháp nghiêng lún hơn 3 độ về hướng tây nam (hướng ra suối).

Chống đỡ kiệt tác tháp Chăm chờ trùng tu- Ảnh 1. — Tháp B3 xuống cấp, buộc phải chống đỡ khẩn cấp

Cùng với độ nghiêng, thân tháp xuất hiện các vết nứt kéo dài từ đỉnh đến móng ở hai mặt tường phía đông và tây. Vết nứt nới rộng nhất lên đến 13,5 cm, thậm chí có chỗ tách đôi công trình, ánh sáng có thể xuyên qua. Ngoài ra, tháp B3 còn đối mặt nhiều vấn đề khác như phần mái tháp bị vẹo ngược chiều kim đồng hồ, gạch rơi tạo lỗ thông khiến lòng tháp bị đẫm nước. Phần thân tháp bị nấm mốc xâm hại do độ ẩm cao. Phần tiền sảnh đã được gia cố trùng tu nhưng gạch nơi lối đi bị mòn, bong tróc làm 2 trụ trang trí có nguy cơ ngã đổ, khung cửa nghiêng về mặt tây nam, đà bị gãy đôi.

Năm 2006, các chuyên gia Nhật Bản xác định mạch nước ngầm từ suối Khe Thẻ (nhánh phía tây) là nguyên nhân chính gây thấm nước, làm yếu nền đất và ảnh hưởng chân tháp B3, đặc biệt vào mùa mưa lũ.

Năm 2019, Bộ VH-TT-DL đã phê chuẩn phương án chống đỡ, bảo tồn cấp thiết tháp B3 với kinh phí khoảng 1,5 tỉ đồng. Theo thiết kế, tháp được níu giữ bằng một khung sắt từ đỉnh xuống mặt đất để giữ các mảng tường không rơi vỡ, trong khi chờ đợi dự án tổng thể. Tuy nhiên, giải pháp này chỉ mang lại sự "yên tâm" tạm thời, bởi khung sắt quá mong manh so với trọng lượng khổng lồ của công trình và không giải quyết được gốc rễ vấn đề.

Chống đỡ kiệt tác tháp Chăm chờ trùng tu- Ảnh 2. — Vết nứt kéo dài từ đỉnh đến móng

Thậm chí, hiện tháp B3 tiếp tục càng ngày càng nghiêng thêm. Hiện tượng rêu mốc lại ăn mòn bề mặt tháp rất nhanh do độ ẩm cao khiến tháp có nguy cơ sụp đổ cao hơn. Chưa kể, sự xuất hiện của giàn sắt đã làm mất đi vẻ thẩm mỹ của tháp B3 và khu tháp B, C, D.

"TRÙNG TU TOÀN DIỆN LÀ YÊU CẦU SỐNG CÒN"

Ban Quản lý di sản văn hóa thế giới Mỹ Sơn (gọi tắt BQL) cho biết nguyên nhân chính khiến tháp xuống cấp nghiêm trọng là do địa tầng không vững, công trình nằm cạnh suối nên lún không đều, cùng với tác động của thiên tai và chiến tranh.

Chống đỡ kiệt tác tháp Chăm chờ trùng tu- Ảnh 3. — Hiện trạng mặt bắc tháp B3

Trao đổi với PV Thanh Niên, ông Nguyễn Công Khiết, Phó giám đốc phụ trách BQL, khẳng định tháp B3 là một trong những kiệt tác kiến trúc hiếm hoi còn lại trong quần thể đền tháp của di sản văn hóa thế giới Mỹ Sơn. Ông Khiết cho rằng dù độ nghiêng hiện tại chưa quá nguy hiểm nhưng BQL không được phép chủ quan. Đối với một di tích có nguy cơ xuống cấp thì nguyên tắc đầu tiên là phải chống đỡ để tránh tình trạng bị sụp đổ, trong khi chờ đợi đủ nguồn lực để có một dự án trùng tu tổng thể. Riêng với tháp B3 thì BQL có đủ con người và nhân công để trùng tu. "Chúng tôi dự tính nếu trùng tu tháp B3 sẽ mất khoảng mười mấy tỉ đồng. Số tiền này sẽ huy động từ chi thường xuyên, chi đầu tư và hoạt động khai thác di sản", ông Khiết nói.

Theo ông Khiết, quá trình trùng tu đòi hỏi sự thận trọng cao độ. Trong đó, đặc biệt chú ý đến vấn đề xử lý căn bản tình trạng nghiêng lún của nền móng và chống vẹo của thân tháp, bảo quản bề mặt và giữ được hình dáng điển hình của kiến trúc Chăm cổ. "Việc thực hiện một giải pháp trùng tu đồng bộ, toàn diện là yêu cầu sống còn để vừa bảo tồn vững chắc công trình Chăm cổ này, vừa trả lại vẻ đẹp mỹ quan cho di sản thế giới Mỹ Sơn", ông Khiết khẳng định.

Việc lập dự án đầu tư bảo tồn tổng thể tháp B3 đã được xác định là ưu tiên hàng đầu trong lộ trình bảo tồn khu đền tháp Mỹ Sơn. Dự kiến, đầu năm 2026, BQL di sản văn hóa thế giới Mỹ Sơn sẽ phối hợp với đơn vị tư vấn nghiên cứu, lập dự toán đầu tư, xin phép các cấp thẩm quyền để tiến hành trùng tu, chống nghiêng tháp B3. Tuy nhiên, tháp B3 là di tích cấp quốc gia đặc biệt nên mọi hoạt động tu bổ, chống đỡ đều phải xin phép từ Bộ VH-TT-DL.