Chuyện dài áp lực trên vai trẻ...

Trẻ đi học và áp lực “con nhà người ta”

Vừa qua, Viện Khoa học giáo dục Việt Nam tổ chức Tọa đàm “Để trẻ em Việt lớn lên với tuổi thơ không áp lực”. GS Lê Anh Vinh, Viện trưởng Viện Khoa học giáo dục Việt Nam chia sẻ câu chuyện khiến ông phải suy nghĩ rất nhiều về áp lực mà học trò đang phải gánh chịu. Trong 10 năm dẫn đội tuyển quốc gia dự thi Olympic toán học quốc tế, có một lần khi đưa học trò đi ăn trước ngày thi, một thành viên trong đội tuyển rất căng thẳng nói với ông rằng: “Thầy ơi chỉ còn 2 ngày nữa thôi là con không bao giờ phải thi toán nữa”.

Điều khiến GS Lê Anh Vinh bất ngờ bởi đó là một trong những em xuất sắc của đội tuyển. Và ông phải nói ngay, là mình không có bất cứ áp lực nào với các em cả, bản thân ông cũng không chịu áp lực về thành tích của đội tuyển, để em bớt căng thẳng khi bước vào kỳ thi. Khi đó, để cân bằng tâm lý cho học trò, GS Vinh kể ông đã nói: “Con hãy vào phòng thi như một cậu bé ở bậc tiểu học và hãy làm những bài toán trong kỳ thi IMO như những bài toán hay nhất trong cuộc đời mà không phải vì điểm số, giải thưởng”. Sau này, học sinh ấy đã thành công với môn toán ở một trường đại học hàng đầu nước Mỹ. Tuy nhiên, câu hỏi vì sao học sinh lại bị áp lực như vậy vẫn là điều khiến GS Lê Anh Vinh trăn trở.

Về việc đánh giá học sinh, đặc biệt là học sinh tiểu học những năm qua, GS Lê Anh Vinh cũng chia sẻ chuyện có đứa trẻ đi học về khoe bố là con được 9 điểm, nhưng đó là thấp nhất lớp, thì ông bố lại buồn. Ngược lại, khi con được 6 điểm nhưng là cao nhất lớp thì bố mẹ vẫn phấn khởi và khen “con giỏi quá”.

Đơn cử, việc thay đổi trong đánh giá học sinh tiểu học từ Thông tư 30, trong đó bỏ chấm điểm thường xuyên và sau đó nhà trường, thầy, cô giáo đã phải chịu áp lực rất lớn vì không biết nhận xét thì có đánh giá được đúng và đủ học sinh hay không. Do vậy, dù là tư tưởng đánh giá rất tiến bộ, nhân văn nhưng sau đó Thông tư này đã phải điều chỉnh rất nhiều rồi mới triển khai được trong thực tế.

Theo Viện trưởng Lê Anh Vinh, chúng ta thường nghĩ nhiều hơn sẽ tốt hơn, nếu vừa kết hợp cả cho điểm và nhận xét sẽ tốt hơn là chỉ có một hình thức. Giáo viên khen học sinh cũng tốt nhưng phụ huynh vẫn cần cô cho 9, 10 điểm. Tuy nhiên, theo ông Vinh, một kết quả nghiên cứu đã chỉ ra rằng, việc đánh giá bằng cho điểm hay cho điểm kết hợp với nhận xét không mang lại thay đổi đáng kể về kết quả học tập của học sinh; chỉ có việc đánh giá bằng nhận xét mới mang lại thay đổi như kỳ vọng. Bởi theo ông Vinh, khi có điểm số rồi thì không ai quan tâm đến những lời nhận xét và bản chất thực sự của những gì đang diễn ra trong lớp học. Chúng ta có quá nhiều học sinh điểm số cao, điểm 10 rất nhiều nhưng lại có rất nhiều vấn đề... Điểm số không phải là tất cả.

Nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phải khiến đứa trẻ hạnh phúc và vô tư khi đi học, nhất là ở bậc tiểu học, GS Vinh nhắc lại từng có đề xuất nên kéo dài số năm học ở bậc tiểu học từ 5 năm lên thành 6 năm và gây nhiều tranh luận. Nhiều nước đã áp dụng mô hình này, lý do là họ muốn cho trẻ được kéo dài thời gian học tập và sống cuộc sống ít áp lực khi còn học tiểu học. Học tiểu học không nặng về kiến thức, về thành tích, điểm số mà là bậc học để rèn luyện phẩm chất, tính cách, thái độ để các con vững vàng bước trên cuộc đời.

GS Lê Anh Vinh bày tỏ, nhiều phụ huynh có xu hướng đặt kỳ vọng quá cao vào con cái, mong muốn con đạt được những thành tích vượt trội, phải xếp thứ nhất, là quán quân, vô địch để bố mẹ hãnh diện. Tuy nhiên, điều này vô tình tạo ra gánh nặng tâm lý rất lớn cho trẻ. Thành tích, xếp thứ hạng là mục tiêu quá nhỏ với tuổi thơ. Bậc tiểu học, mục tiêu lớn hơn cần theo đuổi là hãy để cho con được sống với tuổi thơ của mình, không có áp lực. Trẻ em cần được yêu thương và hỗ trợ, không phải là những cỗ máy đạt thành tích. “Bậc tiểu học là bậc học vô cùng quan trọng, là nền tảng phát triển cho một đứa trẻ. Chúng ta luôn mong muốn những gì dễ dàng nhìn thấy nhất như điểm số, kết quả qua những kỳ thi và biến nó thành kỳ vọng. Nhưng quên rằng, một đứa trẻ cần phải có nền tảng tốt nhất, sự tự tin tốt nhất để có thể bước đi một chặng đường dài”.

Cần lan tỏa, truyền cảm hứng hơn là áp lực

Đã từng có học sinh tiểu học quay cuồng với lịch học dày đặc nhằm đạt thành tích cao trong học tập như mong muốn của bố mẹ khiến em rơi vào trầm cảm, kết quả thi cử sa sút... Theo ThS Phạm Thị Phương Thức, Trung tâm Nghiên cứu Tâm lý học và Giáo dục học, Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, thông thường có 3 yếu tố khiến trẻ em rơi vào áp lực.

Làm sao để “Mỗi ngày đến trường là một ngày vui” không chỉ là khẩu hiệu. (Ảnh minh họa: MM)

Thứ nhất là, áp lực tự thân các em đặt ra cho bản thân phải vươn tới mục tiêu gì. Thứ hai, áp lực thành tích của gia đình và thứ ba, từ các kỳ thi của nhà trường và thầy, cô giáo. Đặc biệt áp lực trong học tập, những yêu cầu mà giáo viên, cha mẹ và nhà trường đặt ra cho học sinh, khiến trẻ cảm thấy lo lắng và căng thẳng. Các yêu cầu cao trong chương trình giảng dạy tại các trường có chất lượng tốt hơn sẽ tạo ra áp lực học tập lớn hơn. Điều này dẫn đến nhiều hệ lụy tiêu cực cho trẻ, từ thể chất đến tinh thần, thậm chí khiến trẻ có xu hướng bạo lực thể chất và lạm dụng chất kích thích, giảm thành tích học tập.

Trong khi đó, PGS.TS Trần Thành Nam, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội lại nhìn nhận, áp lực là điều không tránh khỏi trong cuộc sống... Sống quanh người lớn nhiều áp lực, giáo viên nhiều áp lực, đứa trẻ không thể nào không áp lực. Cũng theo PGS Trần Thành Nam, qua nhiều nghiên cứu tâm lý cho thấy, càng cố để không áp lực, con người càng rơi vào áp lực nặng nề hơn. Giống việc tự nhủ phải quên ai đó, chúng ta lại càng nhớ. Vậy nên thay vì chống đối với áp lực, chúng ta cần trang bị kỹ năng giải quyết vấn đề, nâng cao khả năng chịu đựng áp lực cho trẻ. Thay vì so sánh “con nhà người ta”, phụ huynh hãy cho các em thấy sự lan tỏa truyền cảm hứng hơn là áp đặt...

TS Tạ Ngọc Trí, Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục phổ thông, Bộ GD&ĐT cho rằng, xã hội đều thấy trẻ em có nhiều áp lực, vấn đề đặt ra phải tìm nguyên căn. Thời gian qua, ngành Giáo dục đã đổi mới chương trình sách giáo khoa. Một trong những điều quan trọng của đổi mới chương trình sách giáo khoa, giáo dục phổ thông là chuyển từ trang bị kiến thức kỹ năng sang phát triển phẩm chất năng lực. Để phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh, chúng ta phải đổi mới phương pháp dạy học, đổi mới kiểm tra đánh giá. Với đổi mới phương pháp dạy học, từ chỗ học sinh học thụ động - cũng là một loại áp lực, giờ đây học sinh được chủ động tham gia các hoạt động dưới sự hướng dẫn của giáo viên, tổ chức các hoạt động học tập với thực tiễn.

Ngoài ra, các trường phải đổi mới kiểm tra đánh giá. Từ chỗ các bài kiểm tra mang tính chất lặp lại, ghi nhớ chuyển sang việc tiếp nhận, chuyển hóa kiến thức thành năng lực. Bên cạnh đổi mới giảng dạy, các nhà trường cần xây dựng phong trào trường học hạnh phúc, học sinh tích cực. Một số nhà trường có sự thay đổi như khi họp phụ huynh, sẽ họp từng người với cô, trao đổi với nhau mặt mạnh, mặt yếu của con, từ đó giúp các con tiến bộ, vượt lên chính mình chứ không phải so sánh với học sinh khác. Đây là một trong những biện pháp làm giảm áp lực.

Mặc dù vậy, theo TS Trí, chỉ nhà trường, thầy cô giảm áp lực cho học sinh thôi chưa đủ. Cha mẹ học sinh cũng phải hiểu mục đích cuối cùng là để con em có cuộc sống hạnh phúc. Cuộc sống hạnh phúc ấy không phải thi được giải nọ, giải kia mà hạnh phúc là được thoải mái sáng tạo, phát huy năng lực, sáng tạo của từng em. “Tất nhiên chúng ta vẫn cần có áp lực, nhưng áp lực theo hướng tích cực, nếu chưa hoàn thành nhiệm vụ hôm nay phải cố gắng hoàn thành công việc bằng cách phối hợp với bạn bè... Đấy chính là động lực để học sinh giảm bớt áp lực, từ đó tạo ra môi trường học tập để học sinh phát triển phẩm chất, năng lực, trên cơ sở đó các em có cuộc sống hạnh phúc sau này”.

Tiếp tục hoàn thiện pháp luật để bảo vệ trẻ

Theo Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ quyền trẻ em Việt Nam Hà Đình Bốn, áp lực là tình trạng trẻ nào cũng có thể phải đối mặt trong suốt hành trình lớn lên của mình. Tình trạng áp lực có thể xảy ra bởi nhiều nguyên nhân và gây ra những tác hại khôn lường, làm ảnh hưởng đến thể chất, tinh thần của trẻ. Nếu cha mẹ tạo áp lực cho con phải đạt điểm số cao, phải giành giải nhất, phải thành quán quân hay nhà vô địch trong các cuộc thi mà không phải mong muốn của trẻ, dẫn đến những hậu quả về sức khỏe tinh thần của các con, cũng có thể coi vi phạm quyền trẻ em. Vì vậy, ông Hà Đình Bốn đề xuất giải pháp cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống chính sách pháp luật về bảo vệ, chăm sóc trẻ em. Trong đó, phải xây dựng, ban hành cơ chế thực hiện đồng bộ, đầy đủ tất cả các quyền của trẻ em, không được coi nhẹ quyền nào và các quyền phải bảo đảm thực hiện hài hòa, hợp lý...

Uyên Na