Công ước Hà Nội - công cụ mạnh mẽ bảo vệ thế hệ trẻ trên không gian mạng

Công ước của Liên hợp quốc về chống tội phạm mạng (Công ước Hà Nội) vừa được ký tại thủ đô Hà Nội không chỉ là một văn kiện pháp lý mang tính toàn cầu, mà còn là tuyên ngôn mạnh mẽ về trách nhiệm của các quốc gia trong việc bảo vệ thế hệ tương lai, những công dân số của thế kỷ 21. Việt Nam hoan nghênh và ủng hộ Công ước này như một “lá chắn pháp lý” hiện đại, bảo đảm quyền lợi hợp pháp của các tổ chức, cá nhân, đặc biệt là thanh thiếu niên trên không gian mạng.

Tình trạng mất an ninh đáng báo động trên không gian mạng

Bên cạnh những lợi ích khi công nghệ phát triển vượt trội, tội phạm mạng đang biến những nền tảng quen thuộc của giới trẻ thành cạm bẫy tinh vi, lợi dụng tâm lý nhẹ dạ, sự tò mò và thiếu kỹ năng số để tấn công. Thời gian vừa qua, thông tin về những vụ “bắt cóc online” liên tục xuất hiện trên các trang thông tin, đó là một dấu hiệu hết sức đáng quan ngại. 

Thông tin, cảnh báo về các vụ "bắt cóc online” được nhiều trang thông tin cập nhật thường xuyên. 

Chỉ trong ba tháng gần đây, liên tiếp xảy ra nhiều vụ thanh thiếu niên bị khống chế và lừa đảo qua mạng với thủ đoạn tinh vi. Tại TP Hồ Chí Minh, một sinh viên bị nhóm giả danh “Công an điều tra rửa tiền” ép cài phần mềm, bật camera liên tục và chuyển hơn 800 triệu đồng. Ở Đà Nẵng, một sinh viên bị dụ dỗ qua Zalo, bị đe dọa “bắt cóc sang Campuchia” nếu gia đình không nộp 400 triệu đồng, may mắn được giải cứu kịp thời. Đặc biệt, vào tháng 9 vừa qua, tại Hà Nội, một học sinh bị khống chế trực tuyến suốt 4 ngày khiến gia đình mất gần 1,2 tỷ đồng...

Điểm chung của các vụ việc này là kẻ gian lợi dụng mạng xã hội, giả danh Công an hoặc người quen để thao túng tâm lý và chiếm đoạt tài sản ở nhóm tuổi còn non nớt về kỹ năng sống và dễ bị ảnh hưởng bởi áp lực tâm lý.

Theo thống kê của Trung tâm Trẻ em và Thanh thiếu niên, 86% thanh thiếu niên tại Việt Nam sử dụng mạng xã hội, 83,9% dùng điện thoại thông minh, trong đó gần 27% dành trên 5 giờ mỗi ngày cho môi trường trực tuyến. Cường độ sử dụng cao trong khi kỹ năng phòng vệ hạn chế khiến các em trở thành mục tiêu chính của tội phạm mạng.

Bộ Công an cho biết, năm 2024 ghi nhận 2.361 vụ xâm hại trẻ em, trong đó 381 vụ diễn ra trên không gian mạng, chiếm 16% tổng số vụ, tăng 13% so năm 2023. Các hình thức tội phạm phổ biến gồm dụ dỗ, thao túng tâm lý (grooming), tống tiền bằng hình ảnh (sextortion), phát tán nội dung khiêu dâm trẻ em và gần đây là “bắt cóc online” điều khiển nạn nhân từ xa nhằm chiếm đoạt tài sản hoặc phục vụ mục đích khác.

Bước tiến mới trong bảo vệ trẻ em trên không gian mạng

Trong bối cảnh thế giới đang bước sâu vào kỷ nguyên số, tội phạm mạng đã trở thành hiện tượng toàn cầu, không biên giới và không phân biệt quốc gia. Việc ra đời của Công ước Hà Nội là minh chứng cho nỗ lực chung của cộng đồng quốc tế nhằm xây dựng một không gian mạng lành mạnh, an toàn và nhân văn cho thế hệ tương lai.

Các quốc gia tham gia đàm phán Công ước đều có chung khát vọng: bảo vệ con người, đặc biệt là trẻ em, ngay từ hôm nay, khi nhiều em còn chưa trưởng thành, chưa có khả năng tự bảo vệ mình trước những rủi ro và cám dỗ trong thế giới trực tuyến. Công ước Hà Nội vì thế không chỉ là một hiệp ước pháp lý, mà còn là cam kết đạo đức toàn cầu, đặt nền móng cho một “văn hóa an ninh mạng”.

Người trẻ sử dụng mạng xã hội thường xuyên và điều này khiến họ trở thành đối tượng dễ bị tấn công trên mạng nếu không có đủ kiến thức. 

Một trong những điểm nổi bật và mang tính đột phá của Công ước Hà Nội là việc lần đầu tiên đưa ra quy định cụ thể về bảo vệ trẻ em trên không gian mạng. Điều 14 và 15 của Công ước yêu cầu các quốc gia hình sự hóa các hành vi tiếp cận, thao túng tâm lý trẻ em vì mục đích lạm dụng; xử lý nghiêm các hành vi sản xuất, tàng trữ hoặc phát tán tài liệu lạm dụng trẻ em (CSAM), kể cả các nội dung do trí tuệ nhân tạo (AI) tạo ra.

Những quy định này thể hiện bước tiến vượt bậc trong nỗ lực toàn cầu nhằm bảo vệ thế hệ trẻ trước các hình thức bóc lột và xâm hại tinh vi trên mạng. Không chỉ xử lý khi hành vi đã xảy ra, Công ước còn chú trọng phòng ngừa từ sớm, giúp chặn đứng các hành vi xâm hại ngay từ giai đoạn tiếp cận. Đây là sự kế thừa và phát triển tinh thần của Công ước về Quyền Trẻ em và các Nghị định thư bổ sung, thể hiện tầm nhìn nhân văn và tiến bộ của cộng đồng quốc tế.

Bảo đảm công lý và nhân văn trong xử lý tội phạm mạng

Bên cạnh việc trừng trị các hành vi phạm tội, Công ước Hà Nội còn hướng đến bảo đảm công lý cho nạn nhân, đặc biệt là nhóm yếu thế như trẻ em và thanh thiếu niên. Văn kiện này quy định cụ thể về việc bảo vệ nạn nhân và nhân chứng là trẻ em bằng các biện pháp chuyên biệt, phù hợp với môi trường mạng, bao gồm cả trách nhiệm của các tổ chức, doanh nghiệp trong việc xóa bỏ hoặc hạn chế truy cập các tài liệu độc hại.

Đặc biệt, Công ước thể hiện tư duy nhân văn khi hạn chế việc hình sự hóa các hành vi của trẻ em trong không gian mạng nếu các em chưa nhận thức đầy đủ hậu quả. Thực tế cho thấy, nhiều trẻ em ngày nay tiếp xúc sớm với thiết bị công nghệ, tham gia mạng xã hội và tự do thể hiện bản thân, nhưng chưa có hiểu biết pháp lý đầy đủ. Do đó, việc giáo dục, cảnh báo và hỗ trợ là cần thiết hơn trừng phạt. Đây là cách tiếp cận nhân văn, coi trọng giáo dục hơn chế tài, giúp trẻ em trưởng thành an toàn và tự tin trong thế giới số.

Việc hàng loạt các nước đặt bút ký ngay trong hai ngày diễn ra lễ mở ký thể hiện sự quan tâm của cộng đồng quốc tế đối với Công ước Hà Nội.

Một thông điệp quan trọng của Công ước Hà Nội là khẳng định vai trò trung tâm của giáo dục và nâng cao nhận thức trong phòng ngừa tội phạm mạng. Các quốc gia cần đẩy mạnh chương trình đào tạo, tuyên truyền về an ninh mạng, về kỹ năng tự bảo vệ và tôn trọng người khác trong môi trường số.

Công ước kêu gọi mỗi quốc gia chủ động xây dựng khuôn khổ pháp lý, phối hợp chặt chẽ với các nhà cung cấp dịch vụ mạng, nhằm xóa bỏ các nội dung độc hại và tạo dựng không gian mạng an toàn, lành mạnh cho thanh thiếu niên. Trách nhiệm ấy không chỉ thuộc về Nhà nước, mà còn của gia đình, nhà trường và chính các bạn trẻ – những người đang lớn lên cùng Internet.

Công ước Hà Nội gửi gắm một thông điệp rõ ràng: thế hệ trẻ không chỉ là đối tượng cần được bảo vệ, mà còn là lực lượng kiến tạo tương lai số. Khi được trang bị kiến thức, kỹ năng và nhận thức đúng đắn, thanh niên sẽ trở thành những “công dân mạng” có trách nhiệm, biết sử dụng công nghệ để sáng tạo, kết nối và lan tỏa giá trị tích cực.

Trong kỷ nguyên số đầy biến động, văn kiện này thắp lên niềm hy vọng về một thế giới mạng văn minh, nơi trẻ em được bảo vệ, được tôn trọng và có cơ hội phát triển toàn diện. Với Việt Nam và thế hệ trẻ hôm nay, đó chính là lời nhắc nhở để cùng hành động, xây dựng một không gian mạng an toàn, nhân văn, vì tương lai của chính mình và của nhân loại.

Nguồn: https://cand.com.vn/doi-song/cong-uoc-ha-noi-cong-cu-manh-me-bao-ve-the-he-tre-tren-khong-gian-mang-i786006/